Η Άλωση της Πόλης και τα αίτιά της. Μια διαφορετική προσέγγιση

Μια απάντηση στο ερώτημα αν η Άλωση της Πόλης το 1453 ήταν αναπόφευκτη και χρήσιμα συμπεράσματα για το σήμερα…

Κείμενο από ομιλία του Δήμου Σερκελίδη, γραμματέα του συλλόγου Άγιος Ιωσὴφ ο Ησυχαστής

Εισαγωγικά

Όλα τα ανθρώπινα υποτάσσονται στον νόμο της φθοράς,  της ακμής και της παρακμής, Το ίδιο και τα κράτη. Ο μόνος θεσμός που δεν υπόκειται στο νόμο της φθοράς και της παρακμής, είναι η Εκκλησία, η

οποία είναι πάντοτε νέα, αειθαλής, πηγή ζωής. Είναι άξιο απορίας όχι το ότι έπεσε η Πόλη αλλά ότι η Ρωμανία έζησε 1100 έτη.

Η κοινή αντίληψη για τα αίτια της Άλωσης

Σύμφωνα με την άποψη του Γίβωνα στο έργο του “Η παρακμή και η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας”, το Βυζάντιο ήταν μια μακρά περίοδος παρακμής της άλλοτε κραταιάς Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Με βάση αυτή τη λογική, που διακρίνεται για την περιφρόνησή της προς το Βυζάντιο, βασική αιτία της παρακμής της αυτοκρατορίας είναι η διαχρονική ηθική κατάπτωση των Βυζαντινών. Η άλωση είναι το αποτέλεσμα των λαθών τους. Βέβαια αυτή η λογική έχει ανατραπεί από την σύγχρονη ιστορική επιστήμη. Πλέον το Βυζάντιο θαυμάζετε ως μια εποχή πολιτισμού, διατήρησης της αρχαίας γνώσης και ως κύριος εκπολιτιστικός παράγων όλων των ευρωπαϊκών εθνών που με την επαφή τους με την Ρωμανία μπήκαν στο φως της ιστορίας και του πολιτισμού.

Σε αυτή τη λογική της υποτίμησης κινείται και η κοινή αντίληψη ότι για την άλωση της Πόλης ευθύνονται οι ανθενωτικοί φανατικοί ορθόδοξοι που προτίμησαν το τουρκικό φέσι από την παπική τιάρα. Οι ανθενωτικοί πρόδωσαν την πόλη, άνοιξαν την κερκόπορτα, δημιουργούσαν προβλήματα στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, ήρθαν σε επαφή με τον Μωάμεθ, ή, όπως υποστηρίξει ο φιλόπονος ερευνητής πλην όμως φανατικός μαρξιστής Γιάννης Κορδάτος, παρέδωσαν την Πόλη κατόπιν συμφωνίας και ουδέποτε έλαβε χώρα η τελική μάχη στην πύλη του Αγίου Ρωμανού. Έτσι, με βάση την κυρίαρχη λογική υπεύθυνος για την άλωση δεν είναι ο Καρδινάλιος Ισίδωρος που με την ενωτική λειτουργία στην Αγιά Σοφιά δίχασε τον λαό της Πόλης, αλλά ο μοναχός και μετέπειτα πρώτος πατριάρχης μετά την άλωση, Γεννάδιος Σχολάριος, που αντέδρασε σε αυτό το δυσσεβές συλλείτουργο. Αυτή η εξήγηση χρησιμοποιεί ιδεολογικά τις πηγές, εστιάζει μόνο στα γεγονότα προ της Αλώσεως και παρασιωπά την δόλια πολιτική των δυτικών αλλά και την ενωτική πολιτική όλων των τελευταίων αυτοκρατόρων της παλαιολόγειας δυναστείας.  

Άλλοι πάλι συνδέουν την παρακμή της αυτοκρατορίας με την ήττα από τους Σελτζούκους το 1071 στο Ματζικέρτ, και κυρίως με την άλωση της Πόλης από τους Φράγκους το 1204. Τα γεγονότα αυτά, σημαντικά καθ΄ εαυτά στην βυζαντινή ιστορία, δεν εξηγούν την κατάρρευση της αυτοκρατορίας αμέσως μετά την ανακατάληψη της Πόλης το 1261 από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο. Ισχυρό αντεπιχείρημα στο ότι το 1204 είναι η κύρια αιτία της άλωσης είναι η περίοδος των Λασκαριδών Βασιλέων. Με κύριο εκπρόσωπο τον Ιωάννη Βατάτζη η δυναστεία των Λασκαριδών έβγαλε την Ρωμανία από το σπιράλ του θανάτου και την κατέστησε κυρίαρχη δύναμη των Βαλκανίων. Μόνο στην εποχή των Παλαιολόγων η αυτοκρατορία μπήκε σε ένα σπιράλ θανάτου από το οποίο δεν μπόρεσε να βγει ποτέ. Εδώ είναι το θέμα μας. Ποιοί ήταν αυτοί ή παράγοντες που έβαλαν την αυτοκρατορία σε αυτή την σπείρα; Ποιοί από αυτούς οφείλονται σε εξωτερικά αίτια, που δεν μπορούσαν να προβλεφθούν, και ποιοί οφείλονται σε στρατηγικά λάθη της βυζαντινής εξουσίας, πολιτικής και θρησκευτικής; 

Οι εχθροί του Βυζαντίου

1. Οι Σελτζούκοι Τούρκοι

Η κοιτίδα των τούρκων είναι η Κεντρική Ασία. Οι λαοί της στέπας που κινήθηκαν δυτικά και εισέβαλαν από τα βόρειο σύνορο του Δούναβη στα Βαλκάνια, οι Ούνοι, οι Βούλγαροι, οι Πετσενέγοι, οι Κομάνοι ήταν Τουρκικά φύλλα. Αλλά και οι Τούρκοι της Κεντρικής Ασίας, οι Τουρκομάνοι ή Λευκοί Ούνοι ή Εφθαλίτες, ήταν γνωστοί στους βυζαντινούς από την εποχή του Ιουστινιανού, που σύναψε μαζί τους χαλαρές σχέσεις ως αντίβαρο στους Πέρσες, τον κύριο αντίπαλο της αυτοκρατορίας. Οι φυλές των Τουρκομάνων μετακινούντο εξαιτίας των ανακατατάξεων και των πολεμικών συγκρούσεων στην ασιατική στέπα. Μια τουρκομανική φυλή που μετακινήθηκε δυτικότερα, οι Σελτζούκοι, εξισλαμίστηκαν και στις αρχές του 11ου αιώνα εισέβαλαν στην Περσία. Ο εξισλαμισμός τους έδωσε την συνοχή, που δεν διέθεταν τα άλλα του τουρκικά φύλα, και το θρησκευτικό κίνητρο για νέες κατακτήσεις. Ήταν ένας νέος εχθρός που εμφανίστηκε, όταν η αυτοκρατορία βρισκόταν στο απόγειο της ισχύος της. Ήταν η περίοδος μετά την λαμπρή βασιλεία του Βασίλειου του Βουλγαροκτόνου κατά την οποία όλοι οι εξωτερικοί εχθροι είχαν υποταχθεί ή συνθηκολογήσει. Η βυζαντινή άρχουσα τάξη θεώρησε ότι όλοι οι εξωτερικοί κίνδυνοι έχουν τελειώσει. Αυτούς προσπάθησε ανεπιτυχώς να αντιμετωπίσει ο Διγενής Ρωμανός στην μάχη του Ματζικέρτ. 

2. Οι σταυροφόροι

Μετά την μάχη του Ματζικέρτ, όταν ανέλαβε ο Αλέξιος Κομνηνός, το 1081, η αυτοκρατορία βρισκόταν υπό κατάρρευση. Οι Πετσενέγκοι και οι Βογομίλοι πολιορκούσαν από την στεριά την Πόλη,  ένας Τούρκος ναύαρχος, ο Τζαχάρ, την απέκλεισε από την θάλασσα, ενώ οι Τούρκοι κατείχαν όλη την Μικρά Ασία. Ο Αλέξιος ζήτησε μισθοφόρους από τη Δύση. Και αντί για μερικά τάγματα που ζήτησε οι πάπες άδραξαν την ευκαιρία και καπως έτσι ξεκίνησαν οι σταυροφορίες με φανερό σκοπό την απελευθέρωση των αγίων τόπων και άδηλο σκοπό την υποταγή της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Γράφη η Άννα η Κομνηνή “ Έγινε ένας τέτοιος ξεσηκωμός ανδρών και γυναικών που δεν είχε ποτέ άλλοτε παρουσιαστεί. Οι απλόκαρδοι άνθρωποι εκινούντο από την πραγματική επιθυμία να προσκυνήσουν τον Τάφο του κυρίου μας και να επισκεφθούν τους; Αγίους τόπους αλλά οι πιό πανούργοι, όπως ο Βοημούνδος και όσοι εσκέπτοντο σαν κι αυτόν είχαν άλλες κρυφές επιδιώξεις είχαν δηλαδή την ελπίδα ότι θα έβρισκαν κάποιον τόπο και κάποια πρόφαση να καταλάβουν την ίδια την πρωτεύουσα.” 

Συνεπώς οι εξωτερικές αιτίες ήταν η εμφάνιση δύο νέων απειλών για την Ρωμανία, από την μία οι Σελτζούκοι Τούρκοι στην Μικρά Ασία, από την άλλη οι Δυτικοί. Όσο η Βυζαντινή διπλωματία κατόρθωνε να χρησιμοποιήσει τους σταυροφόρους εναντίον των Τούρκων η κατάσταση ήταν ανεκτή και είχε οφέλη για την αυτοκρατορία η οποία επέστρεψε στην Μικρά Ασία. Όμως 100 χρόνια αργότερα η Δ’ σταυροφορία πέτυχε τον αρχικό σκοπό των σταυροφόρων, την Άλωση της Πόλης. Το 1203 με πρόφαση τις δυναστικές έριδες της αυτοκρατορίας, η σταυροφόροι έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη και τον Απρίλιο του 1204 μπήκαν στην Πόλη και την λεηλάτησαν, για πρώτη φορά στην ιστορία της. Η λεηλασία του αμύθητου πλούτου της βυζαντινής πρωτεύουσας αποτέλεσε την αρχική συγκρότηση κεφαλαίου της Δύσης. Το αποτέλεσμα της πρώτης άλωσης ήταν η να ενισχυθούν οικονομικά από την αποικιακή εκμετάλλευση των κατεχόμενων βυζαντινών εδαφών οι δυτικές δυνάμεις και κυρίως η Βενετία και η Γένοβα. Ο ρόλος των δύο αυτών ναυτικών πόλεων, που ήταν από τους ισχυρότερους παίκτες της Δύσης, ήταν καθοριστικός γιατί, ενώ εκμεταλλεύονταν το Ρωμαϊκό κράτος με διομολογήσεις έκαναν παιχνίδι και με τους Τούρκους.  Αλλά και μετά την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο, η επιθυμία των Δυτικών με ηγέτη τον Κάρολο τον Ανδεγαυό να ξαναπάρουν την πόλη ήταν δεδομένη.

Η αντίδραση. Το παράδειγμα των Λασκαριδών.

Μεγαλύτερη απόδειξη ότι η ιστορία θα μπορούσε να είχε εξελιχθεί διαφορετικά είναι η περίοδος κατά την οποία πρωτεύουσα του κράτους της Ρωμανίας ήταν η Νίκαια. Το διάστημα μεταξύ 1204 – 1261. Η αυτοκρατορία πέτυχε έναν από τους μεγαλύτερους άθλους της ιστορίας της. Υπό την καθοδήγηση των ηρωικών και δίκαιων βασιλέων Θεόδωρου Λάσκαρη, Ιωάννη Βατάτζη και Θεόδωρου β’ Λάσκαρη κατόρθωσε να ανακτήσει το μεγαλύτερο μέρος της Ρωμαϊκής επικράτειας, να δημιουργήσει ένα αξιόπιστο εθνικό στρατό, να θεραπεύσει τις οικονομικές της αδυναμίες, να αποκτήσει εσωτερική παραγωγή, να σταθεροποιήσει τα σύνορα με τους Τούρκους που βρίσκονταν σταθερά ανατολικά του Σαγγάριου ποταμού, να αποκτήσει ναυτική παρουσία στο Αιγαίο, να νικήσει σε εκ παρατάξεως μάχες τους Ιππότες της Δύσης που εθεωρούντο ανίκητοι, να θέσει τις βάσεις για μια σπουδαία πνευματική ανάπτυξη. Η Ρωμανία διέθετε ακόμα μεγάλο απόθεμα ηθικής ισχύος. Ήταν το αρχαιότερο κράτος του κόσμου, με το πιο ανεπτυγμένο νομικό σύστημα, εγχρήματη οικονομία, με θεσμούς κτλ. Η πνευματική του ισχύς έναντι των δύο κύριων απειλών, των Φράγκων και των Τούρκων, ήταν μεγάλη λόγω της Ορθόδοξης παράδοσης και της πνευματικής εξέλιξης. Στο οικονομικό τομέα το εμπόριο και οι θάλασσες δεν ανήκαν πλέον στην Ρωμανία. Οι νέες ναυτικές αυτοκρατορίες της Βενετίας και της Γένουας διαγγωνίζονταν για την κυριαρχία στη θάλασσα. Ο Ιωάννης Βατάτζης, κατανοώντας ότι ένα κράτος που καταλαμβάνει και της δύο πλευρές του Αιγαίου πρέπει να έχει ναυτική δύναμη, ξαναέκανε ναυτικό με επιμονή. Ακόμα και αν έχανε ξαναέφτιαχνε στόλο μέχρι που οι Έλληνες απέκτησαν παρουσία στο Αιγαίο.  Στο στρατιωτικό τομέα το Βυζάντιο στηριζόταν πλέον κατά κύριο λόγο σε εθνικό αξιόμαχο στρατό, ενώ οι μισθοφόροι περιορίστηκαν σημαντικά.

Οι Λασκαρίδες κατόρθωσαν να ενισχύσουν στο μέτρο του δυνατού όλους τους πυλώνες ισχύος του βυζαντινού κράτους. Ακόμα και με τα σημερινά δεδομένα των στρατηγικών μελετών είναι φανερό πόσο σωστή ήταν η ανορθωτική πολιτική της περιόδου αυτής, η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει τον οδοδείκτη της υψηλής στρατηγικής των επόμενων αυτοκρατόρων. Βασικός πυλώνας αυτής της στρατηγικής η υπεράσπιση της Μικράς Ασίας ως της σπουδαιότερης περιοχής της αυτοκρατορίας και πηγή της ισχύος της. Εκεί βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος των υπηκόων, εκεί βρίσκονται οι πλουτοπαραγωγικές πηγές και μόνο αν είναι ισχυρή και παρούσα στην Μικρά Ασία μπορεί να αμύνεται κατά των εξ ανατολών αντιπάλων της και να παρεμβαίνει στην πολιτική κατάσταση της περιοχής.

Εδώ έχουμε ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα, με τους Τούρκους στην Ανατολή, τους Φράγκους στην Κωνσταντινούπολη και την Ελλάδα, τις θάλασσες στα χέρια Βενετών και Γενοβέζων, και έχουμε και τη λύση των αυτοκρατόρων της Νίκαιας που είναι η διατήρηση της Ρωμανίας, ως ένα ορθόδοξο ελληνικό κράτος, με την πολιτική, θρησκευτική και πολιτιστική κληρονομιά της χιλιόχρονης Ρωμανίας, μέσα στα πλαίσια που δημιούργησε η νεά πραγματικότητα. Πώς, λοιπόν, από μία θέση ισχύος, το κράτος μπήκε στο σπιράλ του θανάτου που οδήγησε στην Άλωση; 

Τα καθ’ ημάς αίτια της άλωσης του 1453

1. Η μετατόπιση του πολιτικού ενδιαφέροντος από την Ανατολή στη Δύση

Οι Βυζαντινοί έβλεπαν τους Δυτικούς με αρνητικά αισθήματα που τους προκαλεσε κυρίως η διαγωγή των σταυροφόρων. Οι σταυροφόροι λεηλατούσαν τα μέρη από όπου περνούσαν. Ωστόσο η πολεμική τους ικανότητα ήταν αναμφισβήτητη. Πρώτος ο Μανουήλ Κομνηνός (1143 – 1180), ο εγγονός του Αλέξιου Κομνηνού πλανήθηκε από την Φράγκικη λεβεντιά. Αυτό είχε δύο ολέθριες συνέπειες. Η πρώτη ότι στήριξε την κυβέρνηση και τον στρατό στους Φράγκους συμβούλους και αξιωματικούς. Η δεύτερη και πιο σημαντική ότι παραμέλησε  την ανατολή και έστρεψε την προσοχή του στη Δύση. Άρχισε να ασχολείται με την επέκταση της επιρροής του Βυζαντίου στη Ιταλία εμπλέκοντας το κράτος στον κυκεώνα της Δυτικής Πολιτικής σκηνής. Ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να επιτύχει σοβαρά την ένωση για να αποκομίσει άμεσα πολιτικά οφέλη. Ωστόσο έκανε ένα βήμα αλλά σταμάτησε εκεί. Η μεγαλομανία του πληρώθηκε με την ήττα στο Μυριοκέφαλο. 

2. Η Ορθοδοξία στο βωμό της πολιτικής.

Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος (1258 – 1281) ήταν ένας ικανός αυτοκράτορας, με ηγετικά και στρατιωτικά χαρίσματα που αδίκησε τον εαυτό του. Ενώ φαινομενικά είχε σημαντικές διπλωματικές και στρατιωτικές επιτυχίες, υπέσκαψε τον ισχυρότερο πυλώνα πάνω στον οποίο στηριζόταν η Ρωμανία. Για να αποσοβήσει την εκστρατεία του Καρόλου του Ανδεγαυικού, Βασιλέα της Σικελίας και ισχυρότερο ηγεμόνα της Δύσης, στην σύνοδο της Λυών του 1274 υπέταξε την ορθόδοξη Εκκλησία στον Πάπα. Η πολιτική του είχε ολέθριες συνέπειες στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας. Ο Μιχαήλ υπέσκαψε την αυτοσυνειδησία της Ρωμανίας και έσπειρε την διχόνοια μέσα στο σώμα του Έθνους. Οι βυζαντινοί, οι οποίοι έχασαν το κράτος ακι υπέστησαν τα πάνδεινα από τους Δυτικούς, καλούνται τώρα να υποταχθούν σε αυτούς. Ο Μιχαήλ μας έκανε από ανεξάρτητο κράτος ένα πνευματικό εξάρτημα της Δύσης με σκοπό να εξασφαλίσει την ανοχή της. Ακύρωσε την πολιτική των ατυοκρατόρων της Νίκαιας που παρά την εξορία τους από την Κωνσταντινούπολη ποτέ δεν διανοήθηκαν να περάσουν τις κοκινές γραμμές εναντι του Πάπα. Ο Μιχαήλ είναι ο πρώτος αυτοκράτορας που έναντι των Δυτικών “παίζει” με τα όσια και τα ιερά του γένους. Ούτε λίγο ούτε πολύ αυτό που προτείνει είναι την υποταγή στον Πάπα “ψιλό ονόματι”. Δηλαδή εμείς να πούμε ότι υποτασσόμαστε αλλά να μην υποταχθούμε για το καλό της πατρίδας. Δεν κατόρθωσε να αποσπάσει την συναίνεση της Εκκλησία παρά μόνο λίγων επισκόπων και αναγκάστηκε να δηλώσει με τους απεσταλμένους του στην σύνοδο της Λυών την προσωπική του υποταγή στο καθολικό δόγμα του ιδίου και του υιού του Ανδρονίκου. Ουσιαστικά έχουμε την διάρρηξη του εσωτερικού μετώπου. Η εκκλησία από πυλώνας ισχύος του κράτους, μια soft power του βυζαντίου, μέσω του οποίου το κράτος εξήγαγε πολιτισμό, εκχριστιάνιζε λαούς και τους εισήγαγε στην βυζαντινή κοινοπολιτεία. Η Εκκλησία όμως δεν συμβαδίζει πάντοτε τα συμφέροντα της Εκκλησίας όταν υπηρετούνται είναι πάντοτε προς όφελος του κράτους, ακόμα και όταν φαινομενικά έρχονται σε σύγκρουση με αυτό.

3. Η απουσία στρατηγικής οξυδέρκειας 

Διάδοχος του Μιχαήλ του Η’ ήταν ο γιός του Ανδρόνικος. Όταν διαδέχτηκε τον πατέρα του Μιχαήλ, τον καταράστηκε, τον ξέθαψε και ακύρωσε την σύνοδο της Λυών. Υπερασπίστηκε την Ορθοδοξία, προστάτεψε τις τέχνες και τα γράμματα, ενώ στα χρόνια του σημειώθηκε μια λαμπρή πνευματική αναγέννηση στις τέχνες τις επιστήμες και τα γράμματα, σε πλήρη δυσαρμονία με την πολιτική παρακμή της αυτοκρατορίας. Η ορθόδοξη αγιογραφία έσωσε τα καλύτερά της δείγματα, στο Άγιο Όρος, στη Σερβία, στη Θεσσαλονίκη.

Δυστυχώς, η ευσέβεια και η καλλιέργεια του πνεύματος δεν αρκούν για την επιτυχή εκπλήρωση των καθηκόντων του ηγέτη ενός κράτους που αμύνεται από όλες τις πλευρές του ορίζοντα. Υπάρχει μια φυσική σπανιότητα στην πολιτική και στρατιωτική ευφυία η οποία γίνεται σπανιότερη σε εποχές παρακμής. 

Ο Ανδρόνικος παρά την ορθοδοξία του υπήρξε κατώτερος των περιστάσεων. Έτσι επί Ανδρονίκου οι Οθωμανοί, το πιο αδύνατο από όλα τα Τουρκικά μπεϊλίκια που προέκυψαν από την διάλυση του Σουλτανάτου του Ικονίου μετά την μογγολική λαίλαπα, κατόρθωσε να επικρατήσει στην Μικρά Ασία απέναντι από την Κωνσταντινούπολη. Η Ρωμανία περιορίστηκε στις ευρωπαϊκές της κτήσεις. Όπως και εμείς που περιμένουμε από άλλους να φυλάξουν τα σύνορά μας, ώστε να μην χυθεί ελληνικό αίμα, έτσι και ο Ανδρόνικος πλήρωσε μισθοφόρους Καταλανούς, έμπειρους από τον Σικελικό πόλεμο, να έρθουν να αναχαιτίσουν τους Τούρκους. 

Οι Καταλανοί πληρώθηκαν καλά, αλλά δεν έμειναν εκεί. Άρχισαν τις λεηλασίες, πέρασαν στην Ευρώπη. Όταν τα αυτοκρατορικά στρατεύματα προσπάθησαν να τους αναχαιτίσουν σε μία μάχη σκότωσαν 20.000 Έλληνες. Η καταλανική εταιρεία είχε επίδραση ανάλογη με τον 1204.

4. Ενός κακού μύρια έπονται

Η στρατηγική ανικανότητα του Ανδρόνικου, ο οποίος αντί να στηριχθεί στους Βυζαντινούς στρατηγούς τους, που του χάρισαν σημαντικές νίκες, επένδυσε την τύχη του κράτους στου μισθοφόρους της Καταλανικής εταιρίας, είχε ολέθρια αποτελέσματα σε όλους του τομείς. 

Εγκαταλείφθηκε οριστικά στο ναυτικό. Η εξάρτηση από την Βενετία και την Γένουα έγινε απόλυτη. Η απώλεια της Μικράς Ασίας είχε ως αποτέλεσαμ την πληθυσμιακή συρρίκνωση του κράτους. Από την άλλη το τουρκικό πληθυσμιακό στοιχείο συνεχώς μεγενθυνόταν με την εισαγωγή του θεσμού των γενιτσάρων. Οι παρακμή του βυζαντίου έφερε ηθική παράλυση των πολιτών. 

Όλοι πρόσμεναν ένα θαύμα που θα έφερνε την σωτηρία. Η μακρά όσο και ατυχής βασιλεία του Ανδρονίκου σημαδεύτηκε από καταστροφικούς εμφυλίους πολέμους. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, μια νέα τεχνολογική στρατιωτική επανάσταση, η χρήση της πυρίτιδας και των κανονιών έκανε τα τείχη τα απόρθητα τείχη της πόλης τρωτά.

Συμπεράσματα

Με βάση παραπάνω τα αίτια της άλωσης δεν είναι αυτά που συνήθως αναφέρονται στις διάφορες εξιστορήσεις. Τα αίτια της Άλωσης του 1453 πρέπει να τα αναζητήσει κανείς στο βάθος του χρόνου. Δεν είναι η διαμάχη ενωτικών ανθενωτικών που έφερε τον Μωάμεθ στην Πόλη, είναι μια σειρά πράξεων και παραλείψεων των βυζαντινών αυτοκρατόρων από την εποχή του Μιχαήλ Η΄ και εντεύθεν που μείωσαν την βυζαντινή ισχύ και προκάλεσαν μια τεράστια ανισορροπία δυνάμεων ανάμεσα στο άλλοτε κραταιό βυζάντιο και στο αρτιγέννητο άσημο κρατίδιο των Οθωμανών.

Οι αυτοκράτορες της τελευταίας φάσης του Βυζαντίου, μετά το 1360, είχαν συναίσθηση ότι το τέλος πλησιάζει αλλά θεωρούσαν ότι θα υπάρξει ο από μηχανής Θεός της Δύσης και προσπάθησαν να τον κινητοποιήσουν, θυσιάζοντας τα πάντα. Η εμμονή τους ήταν τόση που παρέβλεπαν το διπλό παιχνίδι των Δυτικών. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Γενοβέζοι που βύζαιναν τον πλούτο του Βυζαντίου, με τα καράβια του περάσαν του Τούρκους στην Ευρώπη.

Υπήρχε, λοιπόν, σωτηρία για την Πόλη; Ναί, υπήρχε ακόμα και την ύστατη ώρα, αλλά προϋπέθετε πίστη στην Ορθοδοξία, εσωτερική ομόνοια, θυσιαστική προσφορά των πλουσίων, συμμαχία όλων των βαλκανικών δυνάμεων που ήταν ακόμα ελευθερες, το δεσποτάτο του Μυστρά, των Βλάχων και των Ούγγρων καθώς και την αντίσταση των υποταγμένων Σέρβων και Βουλγάρων. Αυτές οι προϋποθέσεις υπονομεύθηκαν γιατί πλέον οι Βυζαντινοί δεν σκέφτονταν ορθολογικά, δεν σκέφτονταν για το συμφέρον τους και εξαιτίας της αγωνίας τους δεν μπορούσαν πιά να σκεφτούν με βάση τον ιστορικό χρόνο.

Ηθικό δίδαγμα

Πρέπει να μάθουμε να σκεφτόμαστε το τώρα και ως έθνος αλλά και ως εκκλησία με όρους ιστορικούς. Αν η εθνική μας ισχύς δεν είναι επαρκης για να επιβάλλει σήμερα τα εθνικά μας συμφέροντα στους γείτονές μας οι αιτίες βρίσκονται αρκετά πίσω στο χρόνο όταν χαραζόταν συγκεκριμένες εθνικές πολιτικές, ή όταν παραμελήθηκε ένας συγκεκριμένος παραγωγικός τομέας, ή όταν αφέθηκαν να παρακμάσουν παραγωγικές δομές προς όφελος ξένων συμφερόντων ή όταν το δημογραφικό αφέθηκε στην τύχη του ή όταν η ελληνική οικονομία επιτράπηκε να εξαρτάται από τα ξένα κεφάλαια και παράγοντες σε βαθμό χειρότερο από τις διομολογήσεις των βυζαντινών. 

Αν στο μέλλον η ισχύ μας δεν θα είναι επαρκής για να μας προστατέψει θα φταίμε εμείς που δεν άλλάξαμε όσα στραβά βρήκαμε από τους προηγούμενους ώστε να ωφεληθούμε από τις στρατηγικές μεταβολές. Το ίδιο και με τις πράξεις και τις παραλείψεις μας σήμερα δημιουργούμε της ιστορικές συνθήκες πάνω στις οποίες θα στηριχθεί το μέλλον μας. 

Οι βυζαντινοί στο πρόσωπο των Λασκαριδών αυτοκρατόρων είχαν μπροστά τους μια βιώσιμη λύση.  Δυστυχώς επένδυσαν την σωτηρία τους στην ξένη βοήθεια και γι’ αυτήν θυσίασαν πέρα από κάθε λογική τα πάντα. Σε μας απομένει να επιλέξουμε ποιο από τα δύο παραδείγματα θέλουμε, των ηρωικών αυτοκρατόρων της Νίκαιας ή των Παλαιολόγων, των αυτοκρατόρων της παρακμής.

Επιμέλεια σύνταξης: katanixi.gr