 |
| Πως οι Κινέζοι επέβαλαν τον Tedros Adhanom Ghebreyesus με το σκοτεινό παρελθόν στην ηγεσία του Οργανισμού |
Αφού δέχτηκε έντονη κριτική από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για την αντιμετώπιση της στον Sars, το 2003, η Κίνα αποφάσισε ότι δεν θα δεχόταν ξανά τέτοια δημόσια ταπείνωση. Αυτό που ακολούθησε ήταν μια συντονισμένη εκστρατεία για πολλά χρόνια προκειμένου να κυριαρχήσει απόλυτα μέσα στον ίδιο τον οργανισμό.
Μία ενδελεχής έρευνα της εφημερίδας Sunday Times εγείρει σοβαρές ανησυχίες ότι η ανεξαρτησία και η ηγεσία του ΠΟΥ διακυβεύτηκαν σοβαρά από τη στιγμή που εμφανίστηκαν τα πρώτα κρούσματα του μυστηριώδους νέου κορωνοϊού στη Wuhan το 2019, με βαθιές συνέπειες στην πορεία της
πανδημίας Covid-19 σε ολόκληρο τον πλανήτη.Η έρευνά των Sunday Times αποκαλύπτει ότι:
1. Η Κίνα εξασφάλισε τις ψήφους του ΠΟΥ για την τοποθέτηση των επιλεγμένων υποψηφίων της ως επικεφαλής.
2. Η ηγεσία του ΠΟΥ δίνει προτεραιότητα στα οικονομικά συμφέροντα της
Κίνας από το να σταματήσει η εξάπλωση του ιού όταν πρωτοεμφανίστηκε η
Covid-19.
3. Η Κίνα άσκησε τον τελικό έλεγχο της έρευνας του ΠΟΥ για την προέλευση
της Covid-19, διορίζοντας τους επιλεγμένους εμπειρογνώμονες της και
διαπραγματευόμενη μια συμφωνία για να διαλύσει την έρευνα.
Καταστροφή εν όψει
Μόλις οκτώ μήνες μετά την ανάληψη της θέσης του (2017), ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ έδωσε μια ομιλία που αποδείχθηκε εξαιρετικά προφητική. Ο Tedros Adhanom Ghebreyesus προειδοποίησε ότι όλα τα έθνη αντιμετώπιζαν τον συνεχώς υφιστάμενο κίνδυνο ότι μια νέα αναπνευστική ασθένεια, όπως η ισπανική γρίπη, θα μπορούσε να εμφανιστεί και να εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο σε εβδομάδες ή μήνες, σκοτώνοντας εκατομμύρια.
Γι ‘αυτό, ανέφερε ο Αιθίοπας στο ακροατήριο, στην κεντρική ομιλία του στο Ντουμπάι τον Φεβρουάριο του 2018, είχε θέσει ως καθημερινή του προτεραιότητα, από τότε που έγινε επικεφαλής του ΠΟΥ, να βεβαιωθεί ότι είναι ενημερωμένος για τις χιλιάδες αναφορές που λαμβάνει ο οργανισμός υγείας κάθε μήνα μέσα από τα οποία θα μπορούσαν να αναδειχθούν σημάδια μίας νέας επιδημίας.
Ο ΠΟΥ, ένας οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών με έδρα τη Γενεύη με προϋπολογισμό 6,9 δισεκατομμυρίων δολαρίων που αποτελείται από 194 κράτη μέλη, βρισκόταν ήδη σε πολεμική εγρήγορση. Ο Tedros ανέφερε ότι θα ενεργούσε γρήγορα και αποφασιστικά, επειδή η αγνόηση των σημείων μιας επιδημίας θα μπορούσε «να είναι η διαφορά μεταξύ της παγκόσμιας εξάπλωσης μίας θανατηφόρας ασθένειας και της ταχείας διακοπής της μετάδοσης». Έως εκείνη τη στιγμή αυτή η «νέα αυστηρότερη εστίαση» λειτουργούσε, πρόσθεσε.
Έτσι, όταν η πρώτη προειδοποίηση για μια μυστηριώδη αναπνευστική ασθένεια στην Κίνα, όπως ακριβώς είχε περιγράψει ο Tedros, αναφέρθηκε από επιτηρητές υγείας στην Ταϊβάν στα τέλη Δεκεμβρίου 2019, ο οργανισμός υγείας θα έπρεπε να ήταν προετοιμασμένος και έτοιμος για δράση.
Ωστόσο, ο ΠΟΥ δέχθηκε πολύ σκληρή κριτική για την αποτυχία να βοηθήσει στη διακοπή της εξάπλωσης του ιού Sars-CoV-2 τις πρώτες εβδομάδες της πανδημίας της Covid-19. Όχι μόνο η οργάνωση απέτυχε να δράσει, αλλά έκανε λόγο για παραπληροφόρηση σχετικά με τον ιό που προέρχονταν από την Κίνα και αποθάρρυνε ακόμη και άλλα έθνη από τη λήψη μέτρων που θα μπορούσαν να είχαν περιορίσει την εξάπλωση. Για τη συγκεκριμένη στάση του, ο Tedros κατηγορήθηκε ότι ήταν αναποτελεσματικός όταν ήρθε το μεγάλο τεστ.
Ο κόσμος πλήρωσε βαρύ τίμημα για την αδράνεια του ΠΟΥ. Όπως προέβλεψε ο Tedros, ο ιός έχει σκοτώσει περισσότερους από τέσσερα εκατομμύρια ανθρώπους και ο αριθμός αυτός διαρκώς αυξάνεται. Το τμήμα του ΠΟΥ που είναι υπεύθυνο για τη φροντίδα της παγκόσμιας υγείας δυσλειτουργούσε σοβαρά εκείνες τις πρώτες εβδομάδες, όταν η ανθρωπότητα το χρειαζόταν περισσότερο από οποίαδήποτε άλλη φορά να βοηθήσει. Γιατί;
Η έρευνά των Sunday Times αποκαλύπτει πώς μια συντονισμένη εκστρατεία για πολλά χρόνια από το Πεκίνο για την κατάληψη της εξουσίας στον ΠΟΥ φαίνεται να έχει θέσει σε κίνδυνο την ικανότητά του να ανταποκριθεί στην κρίση. Τα στοιχεία προκαλούν σοβαρές ανησυχίες σχετικά με την έκταση της επιρροής του Πεκίνου στον ΠΟΥ και τον γενικό διευθυντή του, και δείχνουν πώς η Κίνα υπονόμευσε την ικανότητα και την προθυμία του οργανισμού να λάβει τα απαραίτητα μέτρα προκειμένου να προειδοποιήσει για την παγκόσμια πανδημία. Η ηγεσία της έβαλε τα οικονομικά συμφέροντα της Κίνας πριν από τα προβλήματα δημόσιας υγείας. Τα αποτελέσματα δεν ήταν παρά καταστροφικά…
Άνθρωπος του Πεκίνου
Η ιστορία ξεκινάει πολλά χρόνια πριν από την κρίση της Covid-19. Μετά την έντονη κριτική από τον οργανισμό υγείας για την απόκρυψη της κρίσης Sars του 2003, η Κίνα προσπάθησε να αυξήσει την επιρροή της στον ΠΟΥ. Εφαρμόζοντας οικονομική και διπλωματική μόχλευση σε μερικά από τα πιο φτωχά έθνη του κόσμου, το Πεκίνο κέρδισε έναν παγκόσμιο αγώνα εξουσίας για να εγκαταστήσει τους αγαπημένους του υποψηφίους στην κορυφή του οργανισμού.
Ως αποτέλεσμα, χρόνια αργότερα, ένας φορέας που δημιουργήθηκε με τον υψηλό στόχο την «επίτευξη από όλους τους λαούς του υψηλότερου δυνατού επιπέδου υγείας», επιλέχθηκε να βοηθήσει στην εκστρατεία του κινεζικού κράτους για παγκόσμια οικονομική κυριαρχία. Η ηγεσία του άρχισε να μιλά διαφορετικά, υποστηρίζοντας δηλώσεις και ακολουθώντας πολιτικές που ήταν ιδιαίτερα βολικές για την Κίνα, ακόμη και επαινώντας τους αμφίβολους συμμάχους του Πεκίνου, όπως η Βόρεια Κορέα, παρά το τρομακτικό ιστορικό υγείας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το Πεκίνο έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εγκατάσταση του Tedros ως επικεφαλής του οργανισμού, τραβώντας τα σχοινιά και ζητώντας χάρες κατά τη διάρκεια των εκλογών του 2017 για τη θέση αυτή των των 235.000 δολαρίων ετησίως.
Ο ίδιος ο Ghebreyesus προκάλεσε οργή προσφέροντας το ρόλο του πρεσβευτή καλής θέλησης του ΠΟΥ στον Robert Mugabe, τον διαβόητο πρώην δικτάτορα της Ζιμπάμπουε, ένας διορισμός που είχε ισχυρή υποστήριξη από την κινεζική κυβέρνηση, καθώς υπήρξε μακροχρόνια στενός σύμμαχος του.
Καθώς τα νοσοκομεία πλημμύριζαν από ασθενείς στη Wuhan τον Ιανουάριο του 2020, ο οργανισμός υγείας μετέφερε επανειλημμένα στον κόσμο τους ψευδείς ισχυρισμούς της κινεζικής κυβέρνησης ότι δεν υπήρχε καμία ένδειξη ότι ο ιός θα μπορούσε να μεταδοθεί μεταξύ ανθρώπων. Έφτασε μάλιστα σε σημείο να προειδοποιήσει τις χώρες να μην επιβάλλουν απαγορεύσεις στα ταξίδια από και προς τις εστίες του ιού, πράγμα που σήμαινε ότι χάθηκαν πολλές εβδομάδες προτού οι χώρες αποφασίσουν να σφραγίσουν τα σύνορά τους. Η προσέγγιση του ΠΟΥ εξασφάλισε ότι οι βραχυπρόθεσμες οικονομικές προοπτικές της Κίνας προστατεύονταν. Εν τω μεταξύ, ο ιός αφέθηκε να εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο σαν πυρκαγιά.
Οι Sunday Times αποκαλύπτουν ότι ήδη μια συμφωνία μεταξύ ΠΟΥ και Κίνας, έπειτα από διαπραγματεύσεις, έχει καταστρέψει σοβαρά τις πιθανότητες ο κόσμος να λάβει απαντήσεις σε ένα από τα πιο σημαντικά ερωτήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα σήμερα: την προέλευση της πανδημίας της Covid-19.
Όταν τα έθνη έδωσαν στον Tedros την εξουσιοδότηση να ανακαλύψει πώς ο ιός μόλυνε για πρώτη φορά τον άνθρωπο, η ομάδα του κατέληξε σε μυστική συμφωνία με την Κίνα που περιόρισε την έρευνα. Αυτό σήμαινε ότι η «ανεξάρτητη» αποστολή του ΠΟΥ, η ομάδα που ταξίδεψε στη Wuhan στις αρχές του τρέχοντος έτους για να διεξάγει την έρευνα, ήταν, σύμφωνα με τα λόγια ενός ειδικού, κάτι περισσότερο από ένα «επαίσχυντο ανέκδοτο». Λοιπόν, ίσως να μην υπάρχει δεύτερη ευκαιρία…
Ο μύθος του Sars
Η αντίδραση του οργανισμού υγείας στο ξέσπασμα του Sars, την πρώτη πανδημική κρίση του 21ου αιώνα, ήταν πολύ διαφορετική. Η επιδημία ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2002, όταν ένας αριθμός ανθρώπων στην επαρχία Guangdong, στη νότια Κίνα, άρχισε να αρρωσταίνει από αναπνευστικά συμπτώματα που μοιάζουν με γρίπη. Ήδη, δύο μήνες μετά, τον Ιανουάριο του 2003, οι μολυσμένοι ασθενείς ξεκίνησαν να εισέρχονταν στα νοσοκομεία της περιοχής.
Η κινεζική κυβέρνηση είχε εφαρμόσει αμέσως τους αυστηρούς νόμους της, ταξινομώντας όλες τις νέες μολυσματικές ασθένειες ως κρατικό απόρρητο προτού ανακοινωθούν επίσημα από το υπουργείο Υγείας. Ως αποτέλεσμα, ο ΠΟΥ παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό στο σκοτάδι για το ξέσπασμα, έως ότου ο γιος ενός από τους πρώην υπαλλήλους του έστειλε μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στην υπηρεσία τον Φεβρουάριο του 2003 με μερικές ανησυχητικές ειδήσεις. Το μήνυμα περιέγραφε έναν μυστηριώδη ιό στη Guangzhou που είχε ήδη σκοτώσει 100 ανθρώπους, αλλά ισχυρίζονταν ότι οι αρχές επέμεναν ότι «δεν επιτρέπονταν να γίνει γνωστό στο κοινό».
Ωστόσο, μετά από αυστηρές ερωτήσεις από την υπηρεσία υγείας του ΠΟΥ η Κίνα μοιράστηκε ορισμένες περιορισμένες πληροφορίες σχετικά με τον νέο ιό την επόμενη μέρα. Παρ’ όλα αυτά, κυβερνητικοί αξιωματούχοι στο Guangzhou, η πόλη στο κέντρο της επιδημίας, εξακολουθούσαν να υποστηρίζουν ότι η ασθένεια ήταν υπό έλεγχο. Αυτό ήταν αναληθές. Ο Sars είχε ήδη εξαπλωθεί σε άλλα μέρη της Κίνας.
Οι Κινέζοι εξακολουθούσαν να αγωνίζονται να μειώσουν την έκταση της επιδημίας. Κάποια στιγμή, 30 ασθενείς μολυσμένοι με τον ιό λέγεται ότι οδηγήθηκαν στο Πεκίνο με ασθενοφόρα και άλλοι 40 μεταφέρθηκαν από το νοσοκομείο σε ξενοδοχείο για να κρύψουν την ύπαρξή τους από μια ομάδα επιστημόνων του ΠΟΥ.
Η απροθυμία της Κίνας να αποκαλύψει τη διάρκεια, την κλίμακα και την εξέλιξη της νόσου οδήγησε την Gro Harlem Brundtland, τότε γενική διευθύντρια του ΠΟΥ, να γίνει ιδιαιτέρως σκληρή. Η Brundtland, πρώην πρωθυπουργός της Νορβηγίας, δεν φοβόταν για τη θέση της. «Ήταν μία πολύ γενναία πολιτικός με προσήλωση στη νομιμότητα», θυμάται ο Gian Luca Burci, νομικός σύμβουλος του ΠΟΥ τότε. «Δεν απέφυγε να επικρίνει την Κίνα και να αναφέρει ότι “δεν σας πιστεύουμε. Πρέπει να καθαρίσετε το όνομα σας”».
Η Brundtland άσκησε πίεση στην Κίνα και πήρε τη γενναία απόφαση να δώσει ισχυρές συστάσεις κατά των ταξιδιών στις πληγείσες περιοχές, όπως το Χονγκ Κονγκ και το Τορόντο καθώς ο ιός εξαπλώνονταν. «Ο ΠΟΥ πραγματικά μπήκε μέσα σε όλα και άσκησε πραγματικά την εξουσία του ως διαχειριστή έκτακτης ανάγκης», είπε ο Burci. «Θα έλεγα ότι η ομόφωνη αντίληψη είναι ότι ο ΠΟΥ έπαιξε κεντρικό και ουσιαστικό ρόλο στο να καταπολεμηθεί ο Sars μέσα σε λίγους μήνες».
Η Brundtland επέκρινε δημόσια τη συγκάλυψη της Κίνας και είπε ότι το ξέσπασμα θα μπορούσε να περιοριστεί εάν είχε ειδοποιηθεί ο ΠΟΥ νωρίτερα. «Την επόμενη φορά που θα έρθει κάτι περίεργο και καινούργιο οπουδήποτε στον κόσμο, θα σπεύσουμε το συντομότερο δυνατό», προειδοποίησε.
Ο ιός τέθηκε τελικά υπό έλεγχο στις αρχές του καλοκαιριού του 2003 με μόνο 8.000 κρούσματα και μόλις κάτω από 800 θανάτους. Οι δημόσιες επισημάνσεις ήταν ταπεινωτικές για το Πεκίνο. Υπήρξε επίσης ένα οικονομικό κόστος για την Κίνα: Οι ταξιδιωτικές συμβουλές του οργανισμού υγείας συνέβαλαν στην απώλεια περίπου 6 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο ΑΕΠ της χώρας.
Η Κίνα άρχισε να ενδιαφέρεται έντονα για τον ΠΟΥ μετά τα ραπίσμα που δέχτηκε από την υπόθεση του Sars. Ανώτερη πηγή που εργάζεται τώρα στον οργανισμό υγείας περιέγραψε στους Sunday Times πώς το 2005 το Πεκίνο ήταν πίσω από μια ομάδα χωρών που προσπάθησαν να «περιορίσουν» την εξουσία της γενικής διευθύντριας του.
Οι προσπάθειές τους οδήγησαν σε νέους κανονισμούς για τη διακυβέρνηση του ΠΟΥ, οι οποίοι αναγκάζουν τον γενικό διευθυντή να συμβουλευτεί μια επιτροπή έκτακτης ανάγκης, αποτελούμενη από διεθνείς εμπειρογνώμονες και συχνά συμπεριλαμβανομένου ενός εκπροσώπου της Κίνας, προτού σημάνει παγκόσμιο συναγερμό για τη δημόσια υγεία ή συστήσει ταξιδιωτικούς περιορισμούς.
Μία ακόμη ευκαιρία για την Κίνα να επεκτείνει την επιρροή της στον οργανισμό παρουσιάστηκε ένα χρόνο αργότερα, όταν ο πρόσφατα διορισμένος διάδοχος της Brundtland ως γενικός διευθυντής, ο Κορεάτης γιατρός Lee Jong-wook, πέθανε ξαφνικά μετά από χειρουργική επέμβαση στον εγκέφαλο.
Μία από τις κορυφαίες υποψηφίους ήταν η Dr. Margaret Chan, Κινέζα υπήκοος. Η Chan ήταν πρώην διευθύντρια υγείας του Χονγκ Κονγκ, η οποία είχε επικριθεί κατά τη διάρκεια της κρίσης Sars για τη νωχελική στάση της. Το νομοθετικό συμβούλιο του Χονγκ Κονγκ διαπίστωσε ότι ήταν πολύ αργή για να αντιμετωπίσει την επιδημία Sars και δεν έφερνε σημαντικές αντιρρήσεις στις παραπλανητικές πληροφορίες του Πεκίνου. Το Χονγκ Κονγκ σημείωσε τελικά το υψηλότερο ποσοστό θανάτων από Sars από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο.
Ωστόσο, η Dr. Margaret Chan είχε μετατεθεί σε μια νέα θέση στον ΠΟΥ, στη Γενεύη και όταν πέθανε ο Lee Jong-wook, η κυβέρνηση του Πεκίνου συσπειρώθηκε πίσω από την υποψηφιότητά της, διατάζοντας τις πρεσβείες της να πιέσουν διεθνείς συμμάχους προκειμένου να την υποστηρίξουν στις εκλογές του Νοεμβρίου 2006 για τη διεύθυνση του οργανισμού.
Μόλις πέντε ημέρες πριν από την ψηφοφορία, πραγματοποιήθηκε στο Πεκίνο μια σύνοδος κορυφής για τους ηγέτες των αφρικανικών εθνών. Η Κίνα δεσμεύτηκε να σβήσει μεγάλα ποσά χρεών και να διπλασιάσει τις δωρεές βοήθειας προς την Αφρική με σκοπό να εξασφαλίσει την υποστήριξη της Chan.
Ήταν μια «εξαιρετικά επιθετική εκστρατεία», σύμφωνα με τον καθηγητή Lawrence Gostin, διευθυντή του Συνεργαζόμενου Κέντρου του ΠΟΥ για το Δίκαιο της Δημόσιας Υγείας και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. «[Η Κίνα] κάηκε πολύ άσχημα κατά τη διάρκεια του Sars», είπε, προσθέτοντας: «Ήθελε κάποιον πολύ πιο φιλικό και ήπιο απέναντι της εάν ξεσπούσε μία νέα επιδημία».
H Chan κέρδισε τελικά τη θέση με τα δύο-τρίτα των ψήφων στην τελική ψηφοφορία. Η Κίνα πέτυχε να διορίσει τον υποψήφιο της στην κορυφή, «ακριβώς για να αποφύγει έναν άλλο εξευτελισμό», σύμφωνα με μια πηγή που εργαζόταν τότε στον ΠΟΥ.
Ο αφρικάνικος σύνδεσμος
Κατά τη διάρκεια της 10χρονης βασιλείας της στην κορυφαία θέση του οργανισμού, η Chan έδωσε σίγουρα την αίσθηση ότι ήταν πολύ ευγνώμων στην Κίνα για την προώθησή της σε αυτό τον ρόλο. Τον Απρίλιο του 2010 πραγματοποίησε ένα ταξίδι στη Βόρεια Κορέα, έναν από τους γείτονες και συμμάχους της Κίνας, και έκανε την απίθανη διαπίστωση ότι το σύστημα υγείας της χώρας ήταν ο «φθόνος» των περισσότερων αναπτυσσόμενων χωρών.
Λίγους μήνες αργότερα, μια έκθεση της ομάδας ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Διεθνούς Αμνηστίας περιέγραφε την κατάσταση του «καταρρέοντος» συστήματος υγείας της Βόρειας Κορέας. Τα νοσοκομεία κατά καιρούς στερούνταν θέρμανσης, ενέργειας και φαρμάκων, ανέφερε η έκθεση, και γίνονταν ακόμα και ακρωτηριασμοί με το φως των κεριών, χωρίς αναισθησία από γιατρούς που ζούσαν στα όρια της φτώχειας επειδή δεν πληρώνονταν οι μισθοί τους.
Η Chan επίσης έκανε μία σειρά από κινήσεις, που φάνηκαν προσεκτικά επιλεγμένες, προκειμένου να ευχαριστήσουν την κινεζική κυβέρνηση. Το 2011 έκανε την Κινέζα σοπράνο Peng Liyuan πρέσβειρα καλής θέλησης του ΠΟΥ, υμνώντας την «παγκοσμίου φήμης φωνή» και την «συμπονετική καρδιά» της τραγουδίστριας. Ωστόσο, ο άλλος λόγος που η Chan επέλεξε την Peng δεν αναφέρθηκε.
Η Peng είναι παντρεμένη με τον πρόεδρο της Κίνας Xi Jinping. Κατέχει τον βαθμό της υποστρατήγου στον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό και φορούσε τη στολή της για να τραγουδήσει στα στρατεύματα μετά την περιβόητη καταστολή των δημοκρατικών διαδηλώσεων στην πλατεία Tiananmen. Οι Κινεζοι λογοκριτές προσπάθησαν έκτοτε να διαγράψουν αυτές τις εικόνες από το διαδίκτυο.
Η Chan επέλεξε επίσης να διορίσει τον James Chau της Κεντρικής Τηλεόρασης της Κίνας πρέσβη καλής θέλησης. Αργότερα, κατά τη διάρκεια της πανδημίας του 2020, περισσότερες από 100 ενώσεις που συνδέονται με τον ΟΗΕ θα γράψουν στον ΠΟΥ ζητώντας να αποσυρθεί από το ρόλο επειδή ήταν γνωστός προπαγανδιστής της κινεζικής κυβέρνησης.
Το μεγαλύτερο τεστ για την Chan ήταν επίσης η περίοδος που δέχτηκε την πιο έντονη κριτική και υπήρξε ξανά ανάμειξη του Πεκίνου σε αυτό: Χρειάστηκε δύο μήνες για να κηρύξει διεθνή κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω της επιδημίας του ιού Ebola το 2014, παρά τις επανειλημμένες προειδοποιήσεις των δικών της ειδικών.
Τα ηλεκτρονικά μηνύματα που διέρρευσαν από το Associated Press αποκάλυψαν ότι η καθυστέρηση προκλήθηκε από αξιωματούχους του ΠΟΥ που δεν ήθελαν να αναστατώσουν τις αφρικανικές χώρες που επλήγησαν από την επιδημία και να βλάψουν τις οικονομίες τους. Περισσότεροι από 1.000 άνθρωποι πέθαναν κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης καθυστέρησης.
Μία από τις πληγείσες χώρες, η Γουινέα, είχε συνάψει μια μεγάλη συμφωνία για τα δικαιώματα εξόρυξης που επέτρεπαν σε μια κινεζική εταιρεία που υποστηρίζεται από το Πεκίνο να ανασκάψει ένα από τα μεγαλύτερα ανεκμετάλλευτα αποθέματα σιδηρομεταλλεύματος στον κόσμο. Φοβούμενοι ότι οι ξένοι επενδυτές μπορεί έκαναν πίσω, ο Alpha Condé, τότε πρόεδρος της χώρας, υποστήριξε ότι ο ιός Ebola ήταν υπό έλεγχο στη Γουινέα σε μια ομιλία του στην έδρα του ΠΟΥ στη Γενεύη.
Το ψέμα του πέρασε χωρίς αμφισβήτηση. «Ο ΠΟΥ της Dr. Margaret Chan κατηγορήθηκε ότι ήταν πολύ κοντά στον Alpha Condé», δήλωσε ανώτερη πηγή από τον ΠΟΥ. Στο τέλος, ο ΟΗΕ έκανε το εξαιρετικά ασυνήθιστο βήμα διορίζοντας τον David Nabarro, έναν Βρετανό γιατρό, για να συντονίσει τη διεθνή προσπάθεια για τον ιό Ebola, επειδή ανησυχούσε πολύ για την αποτυχία του ΠΟΥ να αντιμετωπίσει την επιδημία.
Το 2017 η Chan ολοκληρώνει το τελευταίο της έτος στο κορυφαίο αξίωμα του ΠΟΥ καλωσορίζοντας τον Xi Jinping στη Γενεύη. Ενώ ήταν εκεί, υπέγραψε μια συμφωνία που δεσμεύει τον ΠΟΥ να συνεργαστεί με την Κίνα για την παγκόσμια υγεία ως μέρος της πρωτοβουλίας Belt and Road. Ήταν η πρώτη φορά που κάποια υπηρεσία του ΟΗΕ υπέγραφε για τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία, η οποία επιδιώκει να επεκτείνει την κινεζική επιρροή και το εμπόριο σε περισσότερες από 70 αναπτυσσόμενες χώρες με τη χρηματοδότηση έργων υποδομής.
Η πρωτοβουλία είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη επειδή οι επικριτές της υποστηρίζουν ότι η Κίνα την χρησιμοποιεί για να αιχμαλωτίζει χώρες, ιδιαίτερα στην Αφρική, με «μη βιώσιμο χρέος», ως τρόπο απόκτησης πρόσβασης στις πρώτες ύλες της ηπείρου και την εξαγορά πολιτικών.
Ανοίγοντας τις κάνουλες του κινεζικού χρήματος
Κάτω από τον φωτεινό ουρανό του πάρκου στις όχθες της λίμνης της Γενεύης, συγκεντρώθηκε μία μεγάλη ομάδα διαδηλωτών με πλακάτ έξω από το Παλάτι των Εθνών για την 70η συνάντηση της Παγκόσμιας Συνέλευσης Υγείας (WHA), του σώματος με εκπροσώπους όλων των κρατών μελών του ΟΗΕ που ελέγχει ο που.
Η διαμαρτυρία εκείνη την ημέρα, 22 Μαΐου 2017, ήταν ενάντια στον Tedros Adhanom Ghebreyesus που αντικατέστησε την Chan. Οι διαδηλωτές τόνιζαν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το καθεστώς της Αιθιοπίας, για το οποίο αναφέρθηκε ότι βασάνισε αντιφρονούντες, ερήμωσε χωριά και διέταξε σφαγές διαδηλωτών από την αστυνομία. Μέχρι το προηγούμενο έτος, ο Tendros ήταν υπουργός στην κυβέρνηση της Αιθιοπίας.
Πρώην επιδημιολόγος, 52 ετών τότε, ο Ghebreyesus ήταν υπουργός Υγείας και στη συνέχεια υπουργός Εξωτερικών μετά την είσοδό του στην κυβέρνηση το 2005.
Πέρυσι, ο David Steinman, Αμερικανός οικονομολόγος που προτάθηκε για το Νόμπελ Ειρήνης, ζήτησε ο Tendros να διωχθεί προσωπικά για γενοκτονία με αφορμή τη φερόμενη εμπλοκή του να διευθύνει τις δυνάμεις ασφαλείας της Αιθιοπίας. Ο ίδιος αρνείται οποιαδήποτε συμμετοχή σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παρά τη μακρά θητεία του στην κυβέρνηση.
Ως υπουργός Εξωτερικών, ο Tendros είχε δημιουργήσει μια στενή σχέση με την Κίνα. Συχνά θα επαινούσε την κινεζική ηγεσία, η οποία επένδυσε περισσότερα χρήματα στην Αιθιοπία από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Το 2014 έγραψε ένα κοινό άρθρο με τον Κινέζο υπουργό Εξωτερικών στην κρατική ελεγχόμενη εφημερίδα China Daily, το οποίο ύμνος στο δεσμό μεταξύ των δύο χωρών. «Είμαστε ειλικρινείς φίλοι, αξιόπιστοι συνεργάτες και καλοί αδελφοί που μοιραζόμαστε τόσο την ευτυχία όσο και τις αντιξοότητες. Ο κάθε ένας μας χαίρεται για τις επιτυχίες του άλλου», έγραφαν.
Οι χώρες της Αφρικανικής Ένωσης ήθελαν τον δικό τους υποψήφιο να αντικαταστήσει την Chan ως γενικό διευθυντή. Προηγουμένως είχαν βοηθήσει την Κινέζα να εκλεγεί και τώρα ήταν η σειρά τους. Ως Αφρικανός με στενούς δεσμούς με την Κίνα, ο Ghebreyesus ήταν ο τέλειος υποψήφιος.
Καθώς πλησίαζαν οι εκλογές, η Κίνα είχε ανοίξει ξανά τις κάνουλες των χρημάτων. Ένα μήνα πριν, πραγματοποιήθηκε μια πολυεθνική υπουργική διάσκεψη στην Πρετόρια της Νότιας Αφρικής με στόχο δήθεν την ενίσχυση της συνεργασίας Κίνας-Αφρικής στον τομέα της υγείας. Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου, η Κίνα συμφώνησε να προσφέρει δωρεάν χειρουργικές επεμβάσεις καταρράκτη στις αφρικανικές χώρες.
Στη συνέχεια, εννέα ημέρες πριν από τις εκλογές, ο Xi φιλοξένησε μια εκδήλωση στο Πεκίνο, στην οποία δεσμεύτηκε για περισσότερα από 100 δισεκατομμύρια δολάρια σε επιπλέον χρηματοδότηση για την πρωτοβουλία Belt and Road, ένα μεγάλο μέρος των οποίων θα διοχετευόταν σε επενδύσεις σε αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτό περιελάμβανε νέες επενδύσεις στην Κένυα, την Ινδονησία και την Ουγγαρία.
Ο κύριος αντίπαλος του Tedros ήταν ο Nabarro, του οποίου η εμπειρία από την ανικανότητα της ηγεσίας του ΠΟΥ κατά τη διάρκεια της κρίσης του ιού Ebola τον είχε πείσει πως υπήρχε μεγάλη ανάγκη για μεταρρυθμίσεις. Ο Nabarro δεν ήταν ο μόνος που ανησυχούσε για τον ΠΟΥ και φέρεται να είχε λάβει υποστήριξη από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και τον Καναδά. Αυτή φαίνεται να ήταν η πρώτη φορά που η Δύση αφυπνίστηκε από την ανατριχιαστική επιρροή της Κίνας στον οργανισμό υγείας.
Ο εκλογική μάχη μεταξύ των δύο ανδρών για τη γενική διεύθυνση του ΠΟΥ πραγματοποιήθηκε με νέους κανόνες που είχε θεσπίσει η Chan. Προηγουμένως, η γενική διευθύντρια είχε επιλεγεί από τα 34 μέλη του εκτελεστικού συμβουλίου της WHA, αλλά οι νέοι κανόνες έδιναν ίση ψήφο σε όλα τα 194 κράτη μέλη της συνέλευσης.
Οι επικριτές της αλλαγής του κανόνα, όπως ο J. Michael Cole του καναδικού think tank the Macdonald-Laurier Institute, επεσήμαναν ότι ο ΠΟΥ ουσιαστικά αντέγραφε το εκλογικό σύστημα που υποστήριζε το περίφημα διεφθαρμένο καθεστώς του πρώην προέδρου της FIFA, Sepp Blatter.
Όπως και με το διοικητικό όργανο του ποδοσφαίρου, οι πολύ μικρές χώρες, που ενδέχεται να είναι επιρρεπείς στην οικονομική βοήθεια, διέθεταν ίση ψήφο με χώρες δέκα φορές το μέγεθός τους. Ο Cole ανέφερε ότι μικρές νησιωτικές χώρες, όπως αυτές του Ειρηνικού, ήταν «εύκολοι στόχοι» για την κινεζική επιρροή.
Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, ο Gostin, ο οποίος υποστήριζε τον Nabarro, κατηγόρησε τον Tedros ότι συγκάλυψε τρεις εστίες χολέρας κατά τη διάρκεια της θητείας του ως υπουργός Υγείας της Αιθιοπίας. Ο Tedros αρνήθηκε και πάλι κατηγορηματικά τους ισχυρισμούς. Σίγουρα, η λάσπη δεν κόλλησε! Με τη βοήθεια της Κίνας κέρδισε με 133 ψήφους έναντι των 50 του Nabarro.
«Πρότυπο» Κίνας
Μέσα σε ένα μήνα από την ανάληψη της κορυφαίας θέσης στον ΠΟΥ, τον Ιούλιο του 2017, ο Tedros πήγαινε στην Κίνα για να τονίσει τη συνεχιζόμενη δέσμευση της παγκόσμιας υπηρεσίας υγείας στη συνεργασία βάσει της πρωτοβουλίας Belt and Road. «Η μακρόχρονη εμπειρία και η τεχνογνωσία της Κίνας στα συστήματα και τις πολιτικές υγείας είναι ανεκτίμητη για την επίτευξη των παγκόσμιων προτεραιοτήτων του ΠΟΥ, ειδικά στη διαχείριση κρίσεων υγείας», έγραφε στην China Daily. «Η Κίνα μπορεί να μοιραστεί τα διδάγματα και τις βέλτιστες πρακτικές της με άλλες χώρες, προσφέροντάς τους μοντέλα επιτυχίας» ανέφερε μεταξύ των άλλων.
Μήνες αργότερα ο Tedros έκανε μία απίστευτη ανακοίνωση, χωρίς φαινομενικά να συμβουλευτεί τους συναδέλφους του. Είχε διορίσει τον Mugabe, τον πρόεδρο-τύραννο της Ζιμπάμπουε, ως πρέσβη καλής θέλησης για τον ΠΟΥ. Διπλωματικές πηγές που συνδέονται με τον οργανισμό υγείας είπαν στους Sunday Times ότι ο διορισμός του Mugabe έγινε κατόπιν εντολής του Πεκίνου ως πολιτική ανταμοιβή για τα χρόνια του δικτάτορα ως ένθερμου συμμάχου της κινεζικής κυβέρνησης.
Ο Xi περιέγραψε τη Ζιμπάμπουε ως «φίλη της Κίνας παντός καιρού». Με τη σειρά του, ο Mugabe αποκάλεσε τον Xi «άτομο που στάλθηκε από τον Θεό». Η σύνδεση της κινεζικής κυβέρνησης με τον Mugabe ξεκίνησε από τη δεκαετία του ’70, όταν το Πεκίνο βοήθησε στη χρηματοδότηση του αντάρτικου στη Ζιμπάμπουε πριν ο Mugabe αναλάβει την εξουσία. Πιο πρόσφατα κατέβαλε μετρητά στο καθεστώς του πρώην δικτάτορα όταν δυσκολευόταν από τις δυτικές κυρώσεις.
Ήταν πράγματι μια αδικαιολόγητη και προκλητική κίνηση του Ghebreyesus. Ο Καναδός πρωθυπουργός, Justin Trudeau, χαρακτήρισε το διορισμό ως «κακό Πρωταπριλιάτικο αστείο», ο υπουργός Υγείας της Ιρλανδίας ανέφερε ότι ήταν «προσβλητικό και παράξενο» και το γραφείο του πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου είπε ότι ήταν «απίστευτο και απογοητευτικό, ιδίως υπό το πρίσμα των τρεχουσών κυρώσεων των ΗΠΑ και της ΕΕ εναντίον του [Μουγκάμπε]».
Επιπλέον, υπήρξε σάλος για τη συγκεκριμένη απόφαση επειδή το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης της Ζιμπάμπουε είχε επιδεινωθεί τόσο πολύ υπό την κυριαρχία του Mugabe που ο ίδιος είχε αναζητήσει θεραπεία σε ένα πολυτελές ιδιωτικό νοσοκομείο στη Σιγκαπούρη αντί να εμπιστευτεί τους γιατρούς της χώρας του. Μια έκθεση της ομάδας «Γιατροί για τα ανθρώπινα δικαιώματα», το 2009, έδωσε παραδείγματα για το πώς ο Mugabe είχε καταστρέψει το δικό του σύστημα υγείας στις προσπάθειές του να παραμείνει στην εξουσία.
O διορισμός αποσύρθηκε μόλις τέσσερις ημέρες αφότου το ανακοίνωσε ο Tedros. Αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να συνεχίσει να επαινεί τους ηγέτες της Κίνας. Εννέα μήνες αργότερα, σε ένα άλλο ταξίδι στο Πεκίνο, τον Ιούλιο του 2018, περιέγραψε τις μεταρρυθμίσεις της Κίνας στον τομέα της υγείας ως «πρότυπο για καθολική κάλυψη υγείας» και «προπύργιο κατά των έκτακτων αναγκών υγείας». Με άλλα λόγια, οι μεταρρυθμίσεις του Πεκίνου θα βοηθούσαν στην πρόληψη μιας… μελλοντικής πανδημίας.
Ένα από τα περίεργα της επιρροής της Κίνας στον ΠΟΥ ήταν ότι κατάφερε να το επιτύχει πληρώνοντας λίγα χρήματα για τη λειτουργία του οργανισμού. Το 2018-19 η Κίνα έδωσε στον οργανισμό υγείας 89 εκατομμύρια δολάρια, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο συνεισέφερε 464 εκατομμύρια δολάρια και τα 853 εκατομμύρια δολάρια οι ΗΠΑ.
Ο Gostin περιέγραψε τις τεράστιες οικονομικές διαφορές ως «θλιβερές». Ο ίδιος είναι επικριτικός για τον τρόπο με τον οποίο η Κίνα χρησιμοποιεί τα χρήματά της προκειμένου να πληρώσει για έργα υγείας σε συμφωνίες που διαπραγματεύεται απευθείας με μεμονωμένες χώρες. Αυτό δίνει στο Πεκίνο μεγαλύτερη διπλωματική και οικονομική δύναμη με τις ίδιες τις χώρες. «Όλα γίνονται σε διμερείς διαπραγματεύσεις χωρών, όπου [η Κίνα] έχει έναν τόνο μόχλευσης».
Η Κίνα χρησιμοποίησε αυτήν την προσέγγιση για να αναλάβει κι άλλα τμήματα του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών. Τον Ιούνιο του 2019 ένας Κινέζος υποψήφιος εξελέγη επικεφαλής του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας, μετά από αναφορές ότι το Πεκίνο είχε σβήσει 78 εκατομμύρια δολάρια χρέους του Καμερούν σε αντάλλαγμα για την αποχώρηση από τον εκλογικό αγώνα ενός υποψηφίου. Αυτό σήμαινε ότι, από τους 15 εξειδικευμένους οργανισμούς του ΟΗΕ, στους τέσσερις ήταν επικεφαλείς Κινέζοι υπήκοοι.
Η μεγάλη συγκάλυψη
Το κύριο «προπύργιο» στην αρχή της πανδημίας Covid-19 ήταν ένα τείχος απορρήτου στην Κίνα. Στις 30 Δεκεμβρίου 2019, ο Dr. Li Wenliang, οφθαλμίατρος στο Κεντρικό Νοσοκομείο της Wuhan, έστειλε ένα μήνυμα σε συναδέλφους του σε ένα διαδικτυακό φόρουμ προτείνοντάς τους να φορούν προστατευτικό ρουχισμό επειδή είχε δει πολλά κρούσματα ιού που φαίνεται να μεταδίδονταν μεταξύ ανθρώπων, όπως ο Sars.
Ο Li κλήθηκε για έρευνα από τις αρχές, με επτά φίλους του. Εξετάστηκαν για «διάδοση φημών» και προειδοποιήθηκαν για «δημοσίευση fake news». Ο Li θα πέθαινε αργότερα από την Covid-19. Την επόμενη ημέρα, την τελευταία του έτους, η Δημοτική Επιτροπή Υγείας της Wuhan παραδέχτηκε δημόσια για πρώτη φορά ότι ένας αριθμός ανθρώπων είχε προσβληθεί από παρόμοια ασθένεια, μέσω μίας ήπιας δημόσιας ανακοίνωσης που ανέφερε 27 περιπτώσεις μόλυνσης που έμοιαζαν με πνευμονία.
Αυτό που δεν ανέφερε η δήλωση ήταν ότι η ασθένεια είχε ήδη αναγνωριστεί από τις κινεζικές αρχές ως ο νέος κορωνοϊός, που σε αντίθεση με τον Sars, φαινόνταν να μεταδίδεται μεταξύ ανθρώπων. Αυτές οι κρίσιμες πληροφορίες, καθώς και κάθε ένδειξη συναγερμού που είχαν ήδη κρυφά αισθανθεί επιστήμονες και υγειονομικοί αξιωματούχοι στην Κίνα, κρατήθηκαν μυστικές από τον κόσμο.
Ωστόσο, νωρίτερα εκείνη την ημέρα, η Ταϊβάν, που παρακολουθούσε στενά τις αναφορές στα κινεζικά μέσα ενημέρωσης, παρατήρησε ότι είχε αναφερθεί μια εσωτερική ειδοποίηση νοσοκομείου σε μια επιχειρηματική δημοσίευση, η οποία πάντως ήταν ασαφής και με ελάχιστες λεπτομέρειες. Οι ταϊβανέζικες αρχές έστειλαν στον ΠΟΥ μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου εκφράζοντας ανησυχίες για μια σειρά από «άτυπα κρούσματα πνευμονίας» στη Wuhan που είχαν «απομονωθεί για θεραπεία». Ο μόνος λόγος που οι ασθενείς θα έπρεπε να απομονωθούν ήταν ότι τα κινεζικά νοσοκομεία φοβόντουσαν ότι ο ιός θα μπορούσε να περάσει μεταξύ ανθρώπων.
Ωστόσο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δεν έλαβε υπόψη την προειδοποίηση της Ταϊβάν. Οι σχέσεις του νησιού με τον ΠΟΥ ήταν τεταμένες λόγω των κινεζικών ισχυρισμών για δικαίωμα κυριαρχίας στο έδαφός της. Τους μήνες πριν από την πανδημία, το Πεκίνο είχε χρησιμοποιήσει την επιρροή του για να εμποδίσει το νησί να παρακολουθήσει συνεδριάσεις του ΠΟΥ για τρίτο συνεχόμενο έτος. Το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ ήταν μεταξύ πολλών εθνών που ήθελαν να δοθεί πρόσβαση στην Ταϊβάν και είχαν προειδοποιήσει τον Tedros ότι η απουσία της χώρας «δημιούργησε σοβαρά κενά στο παγκόσμιο σύστημα ασφάλειας υγείας».
Ο αντιπρόεδρος της Ταϊβάν, Chen Chien-jen, επιδημιολόγος με εκπαίδευση, κατηγόρησε αργότερα τον ΠΟΥ ότι απέκρυψε αυτά τα πρώιμα στοιχεία που ο ίδιος είχε παράσχει για την ύποπτη μετάδοση του ιού από άνθρωπο σε άνθρωπο και ότι δεν είχε μεταφέρει την έγκαιρη προειδοποίηση στον κόσμο. Τις εβδομάδες που ακολούθησαν, η σχέση του νησιού με τον ΠΟΥ επιδεινώθηκε περαιτέρω όταν ο Tendros, κακώς, ισχυρίστηκε δημόσια ότι η Ταϊβάν ήταν πίσω από μια σειρά ρατσιστικών επιθέσεων στο διαδίκτυο εναντίον του.
Τις δύο πρώτες εβδομάδες του Ιανουαρίου εκτυλίγονταν σκηνές απελπισίας στα νοσοκομεία της Wuhan, καθώς άρχισαν να πλημμυρίζουν ασθενείς με συμπτώματα που έμοιαζαν με εκείνα της γρίπης. Το χάος και ο θάνατος θα περιγράφονταν από τον Dr. Peng Zhiyong, διευθυντή της μονάδας εντατικής θεραπείας στο νοσοκομείο Zhongnan του Πανεπιστημίου της Wuhan, αρκετές εβδομάδες αργότερα σε μια συνέντευξη που παραχώρησε στο κινεζικό μέσο Caixin Global.
Μέσα σε τέσσερις ημέρες από την άφιξη του πρώτου ασθενούς, είχε πει ο Peng και τα 16 κρεβάτια εντατικής θεραπείας είχαν γεμίσει και η κατάσταση ήταν «τρομερή». Στη συνέχεια, περισσότερα από 40 μέλη της ομάδας του προσβλήθηκαν από τη νόσο μέσω των ασθενών. Τα πράγματα ήταν ακόμη χειρότερα σε άλλο νοσοκομείο της πόλης, όπου σύμφωνα με πληροφορίες τα δύο τρίτα του προσωπικού της εντατικής θεραπείας είχαν μολυνθεί.
Οι γιατροί πολέμησαν την επιδημία σε δύσκολες συνθήκες. Μερικοί φορούσαν πάνες μέσα από τις προστατευτικές στολές τους για να αποφεύγουν τα διαλείμματα. Ο Peng είχε αναφέρει ότι πολλοί ασθενείς απομακρύνθηκαν επειδή τα νοσοκομεία δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν. «Μερικοί ασθενείς με εκλιπαρούν και με παρακαλούν να τους δεχτώ. Αλλά δεν μπορώ να κάνω τίποτα αφού όλα τα κρεβάτια είναι κατειλημμένα», είπε. «Έκλαιγα ενώ τους απέρριπτα. Έχω ξεμείνει από δάκρυα τώρα».
Οι γιατροί δεν είχαν καμία αμφιβολία ότι ο ιός μεταδίδονταν γρήγορα μεταξύ των ανθρώπων. Λίγοι από τους συναδέλφους του Peng επέστρεφαν σπίτι μετά τις βάρδιές τους, φοβούμενοι ότι θα μολύνουν τις οικογένειές τους. Ωστόσο, οι κινεζικές αρχές προσπαθούσαν συστηματικά να συγκαλύψουν την εξάπλωση, εκδίδοντας αυστηρές οδηγίες, καταπιέζοντας τους πληροφοριοδότες και καταστρέφοντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στις 3 Ιανουαρίου εκδόθηκε μια εμπιστευτική ειδοποίηση που απαγόρευε στα εργαστήρια να δημοσιεύουν λεπτομέρειες του ιού χωρίς άδεια. Στις 6 Ιανουαρίου το hashtag #WuhanSARS εμφανίστηκε στο διαδίκτυο, αλλά οι αναρτήσεις στο Twitter λογοκρίθηκαν γρήγορα.
Οι αρχές απέκλεισαν επίσης τις κλινικές έρευνες που είχαν γίνει για την αλληλουχία του γονιδιώματος του κορωνοϊού, που είχαν ολοκληρωθεί έως τις 3 Ιανουαρίου, απόφαση που καθυστέρησε τους επιστήμονες σε όλο τον κόσμο να αναπτύξουν τεστ για τον ιό. Ήταν η αρχή ακριβώς της κρίσης για την οποία είχε προειδοποιήσει ο Tendros στην ομιλία του στο Ντουμπάι του 2018.
 |
| "ο Tedros είναι πιθανό να θέσει υποψηφιότητα για την επανεκλογή του όταν τελειώσει η θητεία του, το επόμενο έτος και, αν το κάνει, αναμφίβολα θα ζητήσει ξανά υποστήριξη από την Κίνα" |
Αλλά, στο ξεκίνημα της μεγαλύτερης πανδημίας που παρουσιάστηκε εδώ και περισσότερα από 100 χρόνια, ο Παγκόμσιος Οργανισμός Υγείας «κατάπιε» απλώς τις κινεζικές εξηγήσεις σχετικά με τον κορωνοϊό. Στις 10 Ιανουαρίου, ο οργανισμός εξέδωσε μια ανακοίνωση που ανέφερε ότι «από τις διαθέσιμες πληροφορίες, η προκαταρκτική έρευνα δείχνει ότι δεν υπάρχει σημαντική μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο και δεν έχει συμβεί μόλυνση μεταξύ των εργαζομένων στον τομέα της υγείας».
Και οι δύο δηλώσεις ήταν αναληθείς και ο οργανισμός δεν έκανε σαφές ότι μετέφερε κατά γράμμα τους ισχυρισμούς της Κίνας. Αντίθετα, συνέστησε την ανάγκη αποφυγής λήψης μέτρων που θα μπορούσαν να βλάψουν την κινεζική οικονομία. «Ο ΠΟΥ συμβουλεύει να μην εφαρμοστούν τυχόν ταξιδιωτικοί ή εμπορικοί περιορισμοί προς την Κίνα», ανέφερε στη δήλωσή του.
Ωστόσο, το προσωπικό στο εργαστήριο του Κλινικού Κέντρου Δημόσιας Υγείας της Σαγκάης ανησυχούσε για την ανάγκη να αναπτυχθούν τεστ για τον ιό με την ελπίδα ότι θα είναι διαθέσιμα πριν εκατομμύρια άνθρωποι μετακινούν στη χώρα για τους εορτασμούς του σεληνιακού νέου έτους, αργότερα εκείνο τον μήνα. Έτσι πήραν την κατάσταση στα χέρια τους και μοιράστηκαν τον γενετικό κώδικα που είχαν προσδιορίσει σε μια βάση δεδομένων υπολογιστών στις ΗΠΑ που ονομάζεται GenBank, ο οποίος είναι διαθέσιμος σε επιστήμονες σε όλο τον κόσμο.
Ο κώδικας δημοσιεύθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2020. Όταν οι κινεζικές αρχές έμαθαν για τη διαρροή, το εργαστήριο της Σαγκάης έκλεισε αμέσως. Αλλά το μυστικό της Κίνας είχε αποκαλυφθεί και το Ινστιτούτο ιολογίας της Wuhan αναγκάστηκε να μοιραστεί τις πληροφορίες του με τον ΠΟΥ σχετικά με τον κορωνοϊό.
Αξιωματούχοι εντός του ΠΟΥ είχαν απογοητευτεί που τα επαναλαμβανόμενα αιτήματά τους για δεδομένα από την Κίνα απορρίπτονταν. Οι διαρροές των ηχογραφήσεων μίας από τις συνεδριάσεις του οργανισμού τη δεύτερη εβδομάδα του Ιανουαρίου δείχνουν ότι ο Dr Michael Ryan, Ιρλανδός επικεφαλής έκτακτων αναγκών του ΠΟΥ, ήθελε να ασκήσει μεγαλύτερη πίεση στην Κίνα, καθώς είχε προβλέψει ότι θα επαναλαμβάνονταν η κρίση του SARS, του 2003 αλλά με πιο καταστροφικές συνέπειες.
«Είναι ακριβώς το ίδιο σενάριο. Αιωνίως αγωνιζόμαστε να λαμβάνουμε ενημερώσεις από την Κίνα για το τι πραγματικά συμβαίνει», ακούγεται να λέει σε ηχογράφηση που έχει στη διάθεση του το πρακτορείο ειδήσεων AP. Ο Ryan ήθελε να επισημάνει δημόσια την έλλειψη συνεργασίας με την Κίνα, τονίζοντας ότι ο οργανισμός είχε επικρίνει την Τανζανία λίγους μήνες νωρίτερα για την απόκρυψη λεπτομερειών για την έξαρση του ιού Ebola. «Πρέπει να είμαστε συνεπείς», ακούγεται να λέει. «Ο κίνδυνος είναι τώρα ότι παρά την καλή μας πρόθεση, ειδικά αν συμβεί κάτι, θα υπάρξει πολύ σκληρή κριτική προς τον ΠΟΥ».
Αλλά τέτοιες ανησυχίες στο παρασκήνιο δεν άλλαξαν τα δημόσια μηνύματα του οργανισμού. «Ο ΠΟΥ είναι σίγουρος για την ποιότητα των εν εξελίξει ερευνών και των μέτρων αντιμετώπισης που εφαρμόζονται στη Wuhan και για τη δέσμευση προκειμένου να υπάρχει τακτική ανταλλαγή πληροφοριών», ανέφερε σε ανακοίνωσή του στις 12 Ιανουαρίου. «Σε αυτό το στάδιο δεν φαίνεται να υπάρχει μόλυνση μεταξύ των εργαζομένων στον τομέα της υγείας και δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο», πρόσθεσε επίσης.
Θανάσιμη καθυστέρηση
Το πρωί της 13ης Ιανουαρίου το πρώτο κρούσμα κορωνοϊού εκτός Κίνας ανακαλύφθηκε στην Ταϊλάνδη. Εκείνη την ημέρα ο Tendros ανακοίνωσε ότι σκέφτεται για το αν θα πρέπει να καλέσει μία συνάντηση της επιτροπής έκτακτης ανάγκης του ΠΟΥ, η οποία αποτελείται από περίπου 20 διεθνείς εμπειρογνώμονες, συμπεριλαμβανομένου ενός από την Κίνα.
Ο φορέας έκτακτης ανάγκης διαδραματίζει βασικό ρόλο στην απόφαση εάν ο γενικός διευθυντής θα κηρύξει ένα λοιμώδες ξέσπασμα ως έκτακτη ανάγκη δημόσιας υγείας διεθνούς ενδιαφέροντος (PHEIC). Οι συνεδριάσεις γίνονται εμπιστευτικά επειδή οι δηλώσεις PHEIC μπορούν να βλάψουν τις επιχειρήσεις, τα ταξίδια και τον τουρισμό σε μια πληγείσα χώρα, σύμφωνα με πηγή της επιτροπής.
Ωστόσο, η επιδημία στην Κίνα θα μπορούσε άνετα να κηρυχθεί ως κατάσταση έκτακτης ανάγκης σύμφωνα με το κριτήριο της υπηρεσίας υγείας, το οποίο απαιτεί η κρίση να είναι «ένα εξαιρετικό γεγονός» που θα μπορούσε να προκαλέσει «κίνδυνο για τη δημόσια υγεία για άλλα κράτη μέσω της διεθνούς εξάπλωσης των ασθενειών».
Αλλά ο Tendros αποφάσισε να περιμένει και πέρασαν άλλες εννέα ημέρες πριν ακόμη συγκεντρώσει τα μέλη της επιτροπής. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου μιλούσε απευθείας στο τηλέφωνο για το ξέσπασμα με τον Κινέζο υπουργό Υγείας Ma Xiaowei, τον οποίο είχε περιγράψει με υέρμη ως «αδελφό του» σε ένα tweet στις 11 Ιανουαρίου.
Σύμφωνα με το επίσημο χρονοδιάγραμμα των γεγονότων της υπηρεσίας υγείας, προειδοποίησε αρχικά ότι ο ιός μπορεί να μεταδοθεί μεταξύ των ανθρώπων στις 14 Ιανουαρίου. Το σίγουρο είναι πως η Maria Van Kerkhove, Αμερικανίδα επικεφαλής των αναδυόμενων ασθενειών, έκανε τότε γνωστό σε tweet ότι μπορεί να υπάρχουν ορισμένα στοιχεία «περιορισμένης μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο, πιθανώς μεταξύ οικογενειών».
Ωστόσο, αυτή η ενημέρωση διορθώθηκε από τον επίσημο λογαριασμό του ΠΟΥ στο Twitter λίγες ώρες αργότερα: «Οι έρευνες που διεξήχθησαν από τις κινεζικές αρχές δεν βρήκαν καμία σαφή ένδειξη μετάδοσης του νέου κορωνοϊού από άνθρωπο σε άνθρωπο». Ακόμα και πέντε ημέρες μετά, ο ΠΟΥ διέψευσε ξανά είδηση ότι το προσωπικό του νοσοκομείου στη Wuhan είχε προσβληθεί από τον ιό.
Τέλος, στις 19 Ιανουαρίου, το περιφερειακό γραφείο του οργανισμού υγείας στον δυτικό Ειρηνικό ανακοίνωσε ξεκάθαρα ότι ο κορωνοϊός θα μπορούσε να μεταδοθεί μεταξύ ανθρώπων, αν και χρησιμοποίησε τον χαρακτηρισμό «περιορισμένη» για τη μετάδοση.
Έως εκείνη τη στιγμή, η κατάσταση έκτακτης ανάγκης στη Wuhan ήταν τόσο απελπιστική που οι κινεζικές αρχές ετοιμάζονταν να κατασκευάσουν το Νοσοκομείο Huoshenshan 1.000 κλινών σε μόλις 10 ημέρες. Ο ιός είχε εξαπλωθεί στο Πεκίνο και πλέον δεν μπορούσε να κρύψει ότι ο κορωνοϊός μεταδιδόταν μεταξύ των ανθρώπων.
Ως εκ τούτου, στις 20 Ιανουαρίου, τρεις εβδομάδες μετά την προειδοποίηση της Ταϊβάν, το υπουργείο Υγείας της Κίνας παραδέχτηκε ότι είχε στοιχεία ότι το ιατρικό προσωπικό είχε μολυνθεί. Αυτό σήμαινε ότι ο οργανισμός υγείας δεν μπορούσε πλέον να καθυστερήσει. Ο Tedros κάλεσε μία συνεδρίαση της επιτροπής έκτακτης ανάγκης, η οποία συνεδρίασε στις 22 και 23 Ιανουαρίου.
Ο αριθμός των γνωστών κρουσμάτων είχε αυξηθεί από 314 σε 581 εκείνες τις δύο ημέρες και ο ιός είχε εξαπλωθεί σε 24 περιοχές της Κίνας, σκοτώνοντας 18 άτομα. Οι πραγματικοί αριθμοί θα ήταν πολλές φορές μεγαλύτεροι λόγω της υποαναφοράς από την Κίνα. Και ο ιός είχε ξεφύγει πλέον από τα σύνορα της χώρας: Δέκα κρούσματα είχαν εντοπιστεί σε τέσσερις άλλες χώρες.
Για λόγους που είναι ασαφείς λόγω της μυστικότητας των συνεδριάσεών της, τα μέλη της επιτροπής έκτακτης ανάγκης χωρίστηκαν σε ομάδες σχετικά με το τι μέτρα θα έπρεπε να ληφθούν μετά την ενημέρωση για την κρίση από τον Κινέζο εκπρόσωπο. Οι συμβουλές που έδωσαν στον Tendros ήταν διφορούμενες και εκείνος αποφάσισε να αποφύγει τη διπλωματικά επίπονη απόφαση της επιβολής διεθνούς έκτακτης ανάγκης δημόσιας υγείας στην Κίνα.
Σε συνέντευξη Τύπου στις 23 Ιανουαρίου ανέφερε ότι υπήρξε «έκτακτη ανάγκη στην Κίνα», χωρίς ωστόσο να κηρύξει ακόμα πανδημία, προσθέτοντας ότι επιθυμεί να ευχαριστήσει την κυβέρνηση της χώρας για τη «συνεργασία και τη διαφάνεια».
Η προστασία των συμφερόντων του Πεκίνου συνεχίστηκε την επόμενη ημέρα όταν η υγειονομική υπηρεσία του ΠΟΥ εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία επαναλάμβανε ότι οι χώρες δεν θα έπρεπε να επιβάλλουν ταξιδιωτικούς περιορισμούς στην Κίνα, παρόλο που η κατάσταση στη Wuhan είχε γίνει τόσο τραγική που στην πόλη είχε επιβληθεί πλήρης αποκλεισμός, κάτι πρωτοφανές στη σύγχρονη εποχή. Παρ’ όλα αυτά, η αδράνεια του υγειονομικού σώματος έστειλε ένα σαφές μήνυμα στον κόσμο ότι αυτός ο νέος κορωνοϊός μπορεί να μην ήταν τελικά τόσο σοβαρός…
Οι ήρεμοι κυματισμοί αυτής της νωχελικής προσέγγισης έγιναν αισθητοί στη Βρετανία μια μέρα αργότερα. Ο Matt Hancock, υπουργός Υγείας, προήδρευσε της πρώτης συνεδρίασης της επιτροπής εθνικής ασφάλειας Cobra, η οποία πέρασε μια ώρα συζητώντας για τον ιό προτού καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο κίνδυνος για το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν «χαμηλός». Ο Hancock είχε ειδοποιηθεί αρχικά για τα ασυνήθιστα κρούσματα που έμοιζαν με πνευμονία στις 3 Ιανουαρίου, αλλά η κυβέρνηση είχε κάνει ελάχιστα στο μεταξύ για να προετοιμαστεί για την πιθανή άφιξη του ιού. Η Downing Street θα υπερασπιστεί αργότερα την απόφαση του Boris Johnson να μη δώσει το παρών στη συνάντηση Cobra, την πρώτη από τις πέντε στις οποίες ήταν απών ο Βρετανός πρωθυπουργός, επισημαίνοντας ότι ο ΠΟΥ δεν θεωρούσε την κρίση αρκετά σοβαρή προκειμένου να κηρύξει παγκόσμια κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Μέχρι την Τρίτη 28 Ιανουαρίου είχαν περάσει τέσσερις εβδομάδες από τότε που η Ταϊβάν σήμανε τον αρχικό συναγερμό και δεν υπήρχαν ακόμη στοιχεία για τη γρήγορη και αποφασιστική ενέργεια που είχε πει ο Tendros ότι ήταν απαραίτητη για την καταπολέμηση μιας επιδημίας στην ομιλία του στο Ντουμπάι. Εκείνη τη μέρα συνάντησε τον Xi, τον Κινέζο πρόεδρο, στο Πεκίνο και βγήκε από τη συνάντηση γεμάτος επαίνους για τους οικοδεσπότες του.
Ανέφερε ότι ο Κινέζος πρόεδρος είχε δείξει «σπάνια ηγετική στάση» και άξιζε «ευγνωμοσύνη και σεβασμό» για την δράση του προκειμένου να περιοριστεί το ξέσπασμα στο επίκεντρο. Αυτά τα «έκτακτα βήματα» είχαν αποτρέψει την περαιτέρω εξάπλωση του ιού και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, είπε, υπήρχαν μόνο «λίγα κρούσματα μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο εκτός Κίνας, τα οποία παρακολουθούμε πολύ στενά».
Ο Tedros ισχυρίστηκε ακόμη ότι η Κίνα ήταν «απόλυτα αφοσιωμένη στη διαφάνεια», επισημαίνοντας ότι είχε μοιραστεί τη γονιδιωματική αλληλουχία του ιού «αμέσως», ενώ στην πραγματικότητα το εργαστήριο που διέρρευσε την ακολουθία είχε κλείσει από τις αρχές της χώρας επειδή αψήφισαν τις οδηγίες.
Ως αυτό το σημείο είχαν χαθεί τέσσερις κρίσιμες εβδομάδες επειδή η Κίνα είχε αποκρύψει τον εξαιρετικά μολυσματικό χαρακτήρα του Sars-CoV-2 ενώ ο ΠΟΥ είχε επαναλάβει τους ισχυρισμούς του χωρίς να αφήνει ψήγμα αμφιβολίας. Ο οργανισμός υγείας απέτυχε στην πιο σημαντική δουλειά του, να κρούσει γρήγορα συναγερμό.
Ο καθηγητής Richard Ebright, του Ινστιτούτου Μικροβιολογίας Waksman του Πανεπιστημίου Rutgers στο New Jersey, συνεργάτης της Εταιρείας Λοιμωδών Νοσημάτων της Αμερικής, πιστεύει ότι η επιρροή της Κίνας στον ΠΟΥ έπαιξε «καθοριστικό ρόλο» στην αποτυχία του οργανισμού να ενεργήσει αποφασιστικά στην αρχή της πανδημίας.
«Όχι μόνο είχε ρόλο, ήταν καθοριστικός», είπε. «Δεν υπήρχε καμία επιστημονική ή ιατρική ή πολιτική αιτιολόγηση για τη στάση που κράτησε ο ΠΟΥ τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 2020. Αυτό βασίστηκε πλήρως στη διατήρηση δεσμών με την κινεζική κυβέρνηση. Έτσι, σε κάθε βήμα της πορείας, ο ΠΟΥ προώθησε τη θέση που ζητούσε η κινεζική κυβέρνηση. Ο ΠΟΥ αντιστάθηκε ενεργά και εμπόδισε τις προσπάθειες άλλων εθνών να εφαρμόσουν αποτελεσματικούς συνοριακούς ελέγχους που θα μπορούσαν να περιορίσουν την εξάπλωση ή έστω την έξαρση». Και πρόσθεσε: «Είναι αδύνατο για μένα να πιστέψω ότι οι αξιωματούχοι στη Γενεύη, που έκαναν αυτές τις δηλώσεις, πίστευαν ότι αυτές συμφωνούσαν με τα γεγονότα που είχαν στη διάθεσή τους εκείνη τη στιγμή».
Ο David Fidler, πρώην νομικός σύμβουλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, είναι σήμερα ιδιαιτέρως αιχμηρός για τους επαίνους του Tendros για τον Xi και υποψιάζεται ότι «ο ΠΟΥ γνώριζε ότι η Κίνα δεν ήταν διαφανής, ιδιαίτερα για τις πληροφορίες που σχετίζονταν με τη μετάδοση του ιού από άνθρωπο σε άνθρωπο». Και πρόσθεσε: «Οι έπαινοι που έκανε στην Κίνα δεν έδωσε κανένα κίνητρο να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους».
Ο Tendros, τελικά, κήρυξε διεθνή κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία στις 30 Ιανουαρίου. Μέχρι τότε ο ιός είχε εντοπιστεί σε 18 χώρες και σχεδόν σίγουρα καραδοκούσε χωρίς να εντοπιστεί σε πολλές άλλες. Η αποτυχία του ΠΟΥ να δράσει είχε εκτοξεύσει τη μοναδική ευκαιρία στον κόσμο να περιοριστεί η πανδημία στην πηγή, πιστεύει ο Ebright. «Κατά ειρωνικό τρόπο, η επιτυχία της Κίνας στον περιορισμό της εξάπλωσης με την εφαρμογή κατάλληλων ελέγχων στα σύνορα μας λέει ότι, εάν αυτό γινόταν παγκοσμίως, τον Ιανουάριο, αυτό το ξέσπασμα θα μπορούσε ενδεχομένως να περιοριστεί», είπε.
«Μπορούμε να δούμε τι συνέβη όταν η Ταϊβάν, αποκομμένη από την καθοδήγηση του ΠΟΥ, πήρε τις δικές της αποφάσεις και ήταν σε μεγάλο βαθμό απαλλαγμένη από την Covid για το 2020 και ακόμη και μέχρι το 2021. Αν άλλα έθνη είχαν εφαρμόσει αυστηρούς περιορισμούς στα σύνορα μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου, η κατάσταση θα ήταν πολύ διαφορετική» πρόσθεσε.
Ένα χρόνο αργότερα, μία έκθεση από μια ανεξάρτητη επιτροπή που δημιουργήθηκε κατόπιν αιτήματος του ΠΟΥ ήταν επικριτική για την καθυστέρηση στην κλήση της έκτακτης ανάγκης. Το πάνελ, με επικεφαλής την πρώην πρωθυπουργό της Νέας Ζηλανδίας Helen Clark, ανέφερε ότι η υπηρεσία υγείας θα έπρεπε να είχε προειδοποιήσει για τη μετάδοση του ιού από άνθρωπο σε άνθρωπο και να είχε εκδώσει οδηγίες ως προφύλαξη, δεδομένου της φύσης των λοιμώξεων του αναπνευστικού.
Ακόμη και μετά την κήρυξη παγκόσμιας έκτακτης ανάγκης, οι ταξιδιωτικές συμβουλές παρέμειναν οι ίδιες. Σε συνεδρίαση του εκτελεστικού συμβουλίου του ΠΟΥ στη Γενεύη στις 3 Φεβρουαρίου, ο Tedros ισχυρίστηκε ότι η εξάπλωση του ιού εκτός Κίνας ήταν «ελάχιστη και αργή» και δεν ήταν ανάγκη να θεσπιστούν μέτρα που να «παρεμβαίνουν άσκοπα στα διεθνή ταξίδια και το εμπόριο».
Αυτό προκάλεσε ένα ξέσπασμα από τον Κινέζο εκπρόσωπο στο διοικητικό συμβούλιο. Ο Li Song, πρεσβευτής στον ΟΗΕ, κατήγγειλε τις χώρες που εμπόδιζαν την είσοδο ταξιδιωτών από την Hubei, την επαρχία της οποίας η Wuhan είναι η πρωτεύουσα. «Όλα αυτά τα μέτρα είναι αντίθετα με τη σύσταση του ΠΟΥ», είπε.
Στην πραγματικότητα, ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έδωσε αργότερα οδηγίες ότι οι ταξιδιώτες πρέπει να ελέγχονται για την ανίχνευση συμπτωμάτων γρίπης στα αεροδρόμια, ποτέ δεν υποστήριξε ρητά κάποιον περιορισμό στα ταξίδια από και προς την Κίνα. Μέχρι το τέλος Μαρτίου του 2020 πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο αγνόησαν τις συμβουλές του οργανισμού υγείας και θέσπισαν κάποια μορφή απαγόρευσης ταξιδιών.
Ο Gostin πιστεύει ότι η συγκάλυψη της Κίνας τον Ιανουάριο ήταν «το πιο σημαντικό γεγονός στην πορεία της πανδημίας», διότι διέλυσε το «μοναδικό πλάνο» του κόσμου για τον περιορισμό της κρίσης στην πηγή.
Προβληματική έρευνα
Εάν η εγκάρδια σχέση μεταξύ του Tedros και της Κίνας είχε καταφέρει να επιβιώσει τους πρώτους μήνες της πανδημίας, η δύναμη της φιλίας τους θα δοκιμάζονταν για άλλη μια φορά στις αρχές του καλοκαιριού του 2020, καθώς ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα, δηλαδή της πραγματικής προέλευσης του κορωνοϊού, θα έπρεπε επειγόντως να απαντηθεί.
Η επιδημία Sars το 2003 πιστεύεται ότι προήλθε από νυχτερίδες στην επαρχία Yunnan, στη νοτιοδυτική Κίνα και ότι εισήχθη στις αγορές της γύρω περιοχής μέσω ενδιάμεσου ζώου ξενιστή. Το Sars-CoV-2 πιστεύεται ότι είχε παρόμοια αρχή λόγω της ομοιότητάς του με τους άλλους κορωνοϊούς νυχτερίδων.
Ωστόσο, τα σπήλαια στην επαρχία Yunnan βρίσκονται σε απόσταση μεγαλύτερη των χιλίων μιλίων από την πόλη της Wuhan και δεν έχουν βρεθεί ποτέ νυχτερίδες με τέτοιους ιούς κοντά σε αυτή την περιοχή. Εάν ένα ενδιάμεσο ζώο, ή πράγματι ένας άνθρωπος, είχε μολυνθεί από μια νυχτερίδα στη Yunnan, πώς θα μπορούσε αυτός ο πολύ μολυσματικός ιός να μεταφερθεί σε μία τόσο μεγάλη απόσταση χωρίς να προκαλέσει ούτε ένα εμφανές ξέσπασμα στην πορεία;
Οι Κινέζοι είχαν ελέγξει χιλιάδες ζώα στη Wuhan και τις γύρω περιοχές, αλλά κανένα δεν ήταν θετικό στον ιό. Κινέζοι επιστήμονες είχαν επίσης απορρίψει την υπόθεση ότι ο ιός εισήλθε μέσω της αγοράς θαλασσινών Huanan της πόλης, η οποία συνδέθηκε με ορισμένες περιπτώσεις τον Δεκέμβριο του 2019.
Η εκτεταμένη δοκιμή δειγμάτων στην αγορά απέτυχε να δείξει σχέση μεταξύ οποιουδήποτε ζώου εκεί και του ιού. Ήταν επίσης σαφές ότι πολλά από τα πρώτα περιστατικά δεν είχαν καμία σχέση με την αγορά και το συμπέρασμα ήταν ότι πράγματι εκεί είχε εξαπλωθεί ο ιός αλλά ότι δεν ξεκίνησε από εκεί.
Οι κορωνοϊοί που βρέθηκαν στις σπηλιές νυχτερίδων της Yunnan, συμπεριλαμβανομένων και του ιικού τύπου που συναντάται στην πιο γνωστή ράτσα στον κόσμο που σχετίζεται με το Sars-CoV-2, φυλάσσονταν στο Ινστιτούτο ιολογίας της Wuhan τη στιγμή της επιδημίας. Σε πολλούς φάνηκε μια αξιοσημείωτη σύμπτωση ότι, από όλες τις 600 πόλεις της Κίνας, ο ιός ξεκίνησε στη Wuhan, στην περιοχή που στεγάζεται ένα ινστιτούτο που φιλοξενεί τη μεγαλύτερη συλλογή κορωνοϊών στον κόσμο από άγριες νυχτερίδες και η οποία διαθέτει μία ομάδα επιστημόνων που συχνά ταξιδεύουν στις σπηλιές της Yunnan.
Οι επιστήμονες αναζητούσαν νυχτερίδες που είχαν μολυνθεί από τον κορωνοϊό και στη συνέχεια μετέφεραν τους ιούς πίσω στο εργαστήριο της πόλης. Εκεί πραγματοποιούσαν άκρως αμφιλεγόμενα πειράματα «κέρδους λειτουργίας» («Gain Of Function») για να κάνουν τους ιούς πιο μολυσματικούς στους ανθρώπους. Η έρευνα σχεδιάστηκε για να βοηθήσει στην ανάπτυξη εμβολίων για την πρόληψη μιας πιθανής επιδημίας κορωνοϊού, αλλά πολλοί επιστήμονες είχαν προειδοποιήσει ότι ένα σφάλμα ασφαλείας θα μπορούσε να προκαλέσει μια θανατηφόρα πανδημία.
Μόνο μια μικρή χούφτα εργαστηρίων στον κόσμο πραγματοποιούσαν τέτοια πειράματα υψηλού κινδύνου και το 2018 οι επιθεωρητές που στάλθηκαν από την αμερικανική πρεσβεία στο Πεκίνο στο ινστιτούτο της Wuhan είχαν επισημάνει σοβαρές ανησυχίες για την ασφάλεια του. Σε ένα αμερικανικό διπλωματικό έγγραφο που διέρρευσε στην Washington Post αναφέρονταν ότι «Κατά τη διάρκεια αλληλεπιδράσεων με επιστήμονες στο εργαστήριο WIV, σημείωσαν ότι έχει σοβαρή έλλειψη κατάλληλα εκπαιδευμένων τεχνικών και ερευνητών που χρειάζονται για την ασφαλή λειτουργία αυτού του εργαστηρίου υψηλής συγκράτησης».
Επομένως, υπήρχαν ερωτήματα σχετικά με το εάν η πανδημία προκλήθηκε από διαρροή από το ινστιτούτο της Wuhan ή από έναν από τους ερευνητές του που είχε μολυνθεί στις σπηλιές νυχτερίδων και στη συνέχεια μετέφερε κατά λάθος τον ιό πίσω στην πόλη. Σίγουρα δεν ήταν αδύνατον να συμβεί κάτι τέτοιο: Ο ιός Sars είχε διαρρεύσει από το εργαστήριο του Εθνικού Ινστιτούτου Ιολογίας στο Πεκίνο το 2004. Εννέα άνθρωποι μολύνθηκαν από την επιδημία και ένας πέθανε.
Υπήρξαν από τότε σοβαρές ανησυχίες για το τι είχε κάνει πραγματικά το ινστιτούτο της Wuhan με τον πιο κοντινό ιό στην Covid-19, ένα από τα πιο ισχυρά πρώτα στοιχεία για την πραγματική προέλευση της πανδημίας. Η Covid-19 είχε βρεθεί πριν από οκτώ χρόνια από επιστήμονες της Wuhan σε ένα εγκαταλελειμμένο ορυχείο, όπου είχε συνδεθεί με θανάτους που προκλήθηκαν από αναπνευστική ασθένεια τύπου κορωνοϊού. Αλλά τα αίτια των θανάτων είχαν κρατηθεί μυστικά από τις κινεζικές αρχές μέχρι που η έρευνα των Sunday Times τις αποκάλυψε το καλοκαίρι του περασμένου έτους. Το εργαστήριο αρνήθηκε να απαντήσει σε ερωτήσεις σχετικά με το αν πειραματιζόταν με τον ιό ενόψει της πανδημίας.
Πράγματι, η Κίνα ήταν απρόθυμη να απαντήσει σε πολλά ερωτήματα σχετικά με την προέλευση της πανδημίας από τον Ιανουάριο του 2020, εκτός από τις γενικές διαψεύσεις. Δεν ήθελε να θεωρηθεί υπεύθυνη για τη χειρότερη πανδημία στον κόσμο εδώ και έναν αιώνα.
Το θέμα είχε αποκτήσει ήδη έντονη πολιτική χροιά. Ο Donald Trump, τότε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, είχε δηλώσει ανοιχτά πως η Κίνα ήταν ένοχη. Στην Αμερική, πολλοί θα ζητούσαν αποζημιώσεις δισεκατομμυρίων δολαρίων από την Κίνα εάν αποδεικνυόταν ότι προκάλεσε την πανδημία. Έτσι, το αίτημα για διερεύνηση της προέλευσης του ιού από τον πρωθυπουργό της Αυστραλίας, Scott Morrison, στις 22 Απριλίου, δεν έγινε δεκτό στο Πεκίνο.
Ο Morrison ζήτησε από τον ΠΟΥ να διορίσει ανεξάρτητους ερευνητές, παρόμοιους με τους επιθεωρητές όπλων, και προέτρεψε τη διεθνή κοινότητα να υποστηρίξει ένα σχέδιο εντοπισμού της προέλευσης του ιού στην Κίνα. Τις εβδομάδες που ακολούθησαν, η Κίνα επέβαλε εμπορικές κυρώσεις στο βόειο κρέας και το κριθάρι της Αυστραλίας. Ωστόσο, ήταν σημαντικό να βρεθεί η προέλευση του ιού, αλλά υπήρξε μεγάλη αντίσταση από την Κίνα, που οδήγησε σε κάποιες σκληρές διαπραγματεύσεις στα παρασκήνια του ΠΟΥ. Πολλές χώρες ήθελαν να ξεκινήσει αμέσως μια έρευνα, αλλά οι Κινέζοι διπλωμάτες κατάφεραν να το αντιμετωπίσουν. Τελικά ήταν οι χώρες της ΕΕ που μεσολάβησαν σε έναν συμβιβασμό. «Υπήρξαν διαπραγματεύσεις για κάθε λέξη», δήλωσε πηγή του ΠΟΥ.
Στις 19 Μαΐου η συνέλευση του ΠΟΥ συμφώνησε σε ένα τελικό κείμενο για την έρευνα. Το ψήφισμα απαιτούσε από τον γενικό διευθυντή του ΠΟΥ να συνεργαστεί στενά με τα κράτη μέλη για να «προσδιοριστεί η ζωονόσικη πηγή του ιού και η διαδρομή εισαγωγής του στον ανθρώπινο πληθυσμό». Δεν έγινε καμία αναφορά στη λέξη «έρευνα» ή στο ακριβές χρονοδιάγραμμα.
Υπάρχουν εκείνοι όπως ο Jamie Metzl, πρώην μέλος της κυβέρνησης Clinton και σύμβουλος του ΠΟΥ, που πιστεύουν ότι τα χέρια του Tedros ήταν δεμένα εξαρχής από το ψήφισμα. Αναφέρει ότι είχε ισχυρή υποστήριξη από την Κίνα επειδή επέτρεψε «μια κινεζικά ελεγχόμενη κοινή μελέτη σε μια υπόθεση μονής προέλευσης, συγκεκριμένα, αυτή της ζωονόσου στη φύση, και αυτό είναι που αποκαλώ αρχικό αμάρτημα. Στην ουσία, ενώ όλοι πίστευαν πως θα γίνονταν μία πραγματική έρευνα κάτι τέτοιο δεν είχε εγκριθεί από τον ΠΟΥ».
Ωστόσο, καθώς στη διατύπωση του κειμένου δεν υπήρξε μία τέτοια αναφορά, αφέθηκε στον Tedros και την ομάδα του να συντάξουν τους όρους της έρευνας με τις κινεζικές αρχές μεταξύ Μαΐου και Ιουλίου, κάτι που έκαναν χωρίς να ζητήσουν τη γνώμη των κρατών μελών. Οι δύο πλευρές πήραν την απόφαση να ερμηνεύσουν από κοινού τη χαλαρή διατύπωση, που αναφέρεται σε «επιστημονικές και συνεργατικές αποστολές», ως εντολή για «μελέτη» και όχι ως ανεξάρτητη έρευνα.
«Δεν ήταν ποτέ έρευνα. Οι έρευνες είναι κάτι διαφορετικό», δήλωσε πηγή του ΠΟΥ με γνώση των διαπραγματεύσεων. «Σε μια μελέτη δεν πηγαίνετε και ψάχνετε για κάτι κακό. Δεν κοιτάτε προς τα πίσω προσπαθώντας πραγματικά να κάνετε έναν ιατροδικαστικό έλεγχο των πραγμάτων και να πείτε: “Δώσε μου τα πάντα, δείξε μου τα πάντα”. Δεν λειτουργεί έτσι».
Οι ειδικοί του ΠΟΥ λένε ότι το Πεκίνο κρατούσε το ισχυρό χαρτί στις διαπραγματεύσεις καθώς θα μπορούσε πάντα απλώς να αρνηθεί την είσοδο οποιασδήποτε επιστημονικής ομάδας στη χώρα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Tendros δεν επέκρινε δημόσια την ηγεσία της χώρας, υποστηρίζουν αξιωματούχοι προς υπεράσπισή του.
Πίσω από κλειστές πόρτες, ο οργανισμός υγείας απέκλεισε οποιαδήποτε εργασία σε ένα θέμα που θα μπορούσε να προβληματίσει το Πεκίνο: Το ζήτημα μιας πιθανής διαρροής εργαστηρίου. Η μελέτη θα επικεντρώνονταν στη ζωονόσικη πηγή του ιού, για την οποία ο ΠΟΥ υποστήριζε ότι ήταν η εντολή που είχε δοθεί στο αρχικό ψήφισμα του ΠΟΥ.
Αλλά το ψήφισμα ήταν σαφώς ευρύτερο από την ερμηνεία του οργανισμού υγείας. Ακόμη και ένας ιός που είχε διαρρεύσει από το εργαστήριο θα είχε από πριν ζωογόνο προέλευση, για παράδειγμα, να είχε μεταφερθεί πίσω στη Wuhan από τους ερευνητές. Το κρίσιμο σημείο ήταν το δεύτερο μέρος του ψηφίσματος, το οποίο ανέφερε σαφώς ότι ο γενικός διευθυντής ήταν επιφορτισμένος να διερευνήσει πώς ένας τέτοιος ιός θα μπορούσες να μεταδοθεί στη συνέχεια στους ανθρώπους.
Οι όροι οριστικοποιήθηκαν μεταξύ του ΠΟΥ και της Κίνας στις 2 Αυγούστου του 2020. Ωστόσο, σύμφωνα με την αμερικανική κυβέρνηση, δεν έγιναν γνωστοί στις άλλες χώρες μέχρι τις αρχές Νοεμβρίου της ίδιας χρονιάς. Τότε ήταν που ο Garrett Grigsby, εκπρόσωπος των ΗΠΑ στο εκτελεστικό συμβούλιο του ΠΟΥ, προέβαλε αμέσως αντιρρήσεις ότι οι όροι «δεν διαπραγματεύθηκαν με διαφάνεια με όλα τα κράτη μέλη του ΠΟΥ» και φάνηκε να είναι «ασυνεπείς» με την πραγματική εντολή. Παρ’ όλα αυτά, οι ενστάσεις του αγνοήθηκαν.
Όταν ρωτήθηκε γιατί άλλα κράτη δεν είχαν ενημερωθεί για τους όρους της «έρευνας», ένας εκπρόσωπος του ΠΟΥ ανέφερε ότι «Γενικά, οι όροι αναφοράς για τις επιστημονικές μελέτες εντός μίας χώρας δεν συζητούνται από τα κράτη μέλη». Μέχρι τότε, η ομάδα των επιστημόνων είχε ήδη επιλεγεί για τη μελέτη. Η υγειονομική υπηρεσία είχε επιλέξει σκόπιμα ζωονοσογόνους εμπειρογνώμονες και όχι εμπειρογνώμονες που θα είχαν την ικανότητα να εξετάσουν εργαστηριακές διαρροές. Η ομάδα αποτελείτο από 34 επιστήμονες και η συμφωνία που επιτεύχθηκε με το Πεκίνο ήταν ότι θα περιελάμβανε 17 μέλη από την Κίνα, τα οποία θα απασχολούνταν κυρίως από το κινεζικό κράτος.
Η ομάδα τελικά περιείχε μία πλειοψηφία Κινέζων υπηκόων επειδή ο οργανισμός υγείας επέλεξε τον Li Jian, έναν από τους τεχνικούς υπαλλήλους του, που είναι από την Κίνα, μεταξύ των 17. Ο Gostin λέει ότι με το να επιτραπεί σε πολλούς Κινέζους επιστήμονες να είναι μέρος της ομάδας του ΠΟΥ «υπονομεύτηκε η αξιοπιστία και η αντικειμενικότητα της έρευνας».
Επιπλέον, η Κίνα έβαλε βέτο στην επιλογή των μη Κινέζων εμπειρογνωμόνων. Όταν οι ΗΠΑ παρουσίασαν τρεις επιστήμονες, συμπεριλαμβανομένου ενός εμπειρογνώμονα εργαστηρίου, όλοι απορρίφθηκαν από τον ΠΟΥ χωρίς καν ένα τηλεφώνημα. Ο μόνος εκπρόσωπος των ΗΠΑ που επέλεξε ο ΠΟΥ ήταν ο Peter Daszak, ένας Νεοϋορκέζος με καταγωγή από το Dukinfield, κοντά στο Manchester.
Ο Daszak ήταν μια αμφιλεγόμενη επιλογή. Δούλευε με το Ινστιτούτο Ιολογίας της Wuhan για τον εντοπισμό κορωνοϊών για περισσότερα από 15 χρόνια και ήταν επικεφαλής της οργάνωσης EcoHealth Alliance, η οποία είχε ανακατευθύνει μεγάλες επιχορηγήσεις από την αμερικανική κυβέρνηση στο συγκεκριμένο ργαστήριο προκειμένου να χρηματοδοτηθούν μερικές από τις αμφιλεγόμενες εργασίες του για τον κορωνοϊό.
Η επικεφαλής ιολόγος του ινστιτούτου, Shi Zhengli, με το παρατσούκλι «γυναίκα αράχνη», περιέγραφε τον Daszak ως «συνεργάτη» της σε ένα email στους Sunday Times εκείνο το καλοκαίρι. Ωστόσο, ο οργανισμός υγείας θεώρησε αυτή τη σύγκρουση συμφερόντων ως άσχετη, επειδή είχε ήδη αποκλείσει το ενδεχόμενο η ομάδα να ακολουθήσει οποιαδήποτε έρευνα στο ινστιτούτο της Wuhan.
Ως ιδιαίτερα επικοινωνιακός τύπος, ο Daszak είχε ήδη εκφράσει δημοσίως την άποψή του ότι ο ιός μόλυνε τους ανθρώπους απευθείας από ένα ζώο, πιθανώς σε μια από τις αγορές της Κίνας. Είχε μάλιστα ενορχηστρώσει κρυφά μία ανακοίνωση-δήλωση που απέρριπτε τη θεωρία «συνωμοσίας» ότι ο ιός δεν είχε φυσική προέλευση, η οποία υπογράφηκε από 27 επιστήμονες και δημοσιεύτηκε από το ιατρικό περιοδικό The Lancet τον Φεβρουάριο του 2020. Όταν αποκαλύφθηκε ο ρόλος του στην οργάνωση της επιστολής, ο Daszak παραιτήθηκε από μία επιτροπή που είχε δημιουργήσει το Lancet που υποστηρίζεται από τον ΟΗΕ η οποία θα εξέταζε ανεξάρτητα την προέλευση του ιού. Μάλιστα, το ιατρικό περιοδικό δημοσίευσε αναδρομικά ένα λεπτομερές έγγραφο αποκάλυψης για τη δουλειά του Daszak στην Κίνα.
Το στοίχημα ήταν μεγάλo για τον Daszak όταν ο ΠΟΥ τον επέλεξε για την κοινή αποστολή στα τέλη του καλοκαιριού 2020. Εάν κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι ο ιός μεταδόθηκε με φυσικό τρόπο από ζώο στους ανθρώπους, θα δικαιολογούσε μεγάλο μέρος της δουλειάς της ζωής του. Ωστόσο, όλη αυτή η εργασία θα υπονομευόταν σοβαρά εάν η πανδημία είχε ξεκινήσει στο εργαστήριο, με το οποίο ήταν τόσο στενά συνδεδεμένος.
Ο Metzl, ο οποίος έχει κάνει εκστρατεία για την αξιόπιστη διερεύνηση της προέλευσης του ιού, πιστεύει ότι η επιλογή του Daszak ήταν «απλά εξωφρενική». «Oλόκληρη η καριέρα του βασίζεται, σε μεγάλο βαθμό, στη συνεργασία του με το Ινστιτούτο Ιολογίας της Wuhan. Είναι λοιπόν το τελευταίο άτομο που θα έπρεπε να είναι σε μια επιτροπή που εξετάζει το ενδεχόμενο αν τα πειράματα που μπορεί να είχε υποστηρίξει η οργάνωσή του έπαιξαν ρόλο στην πυροδότηση αυτής της παγκόσμιας πανδημίας».
Ο Ebright πρόσθεσε: «Διαπραγματεύθηκαν ντροπιαστικούς όρους συνεργασίας μεταξύ ΠΟΥ και Κίνας που ουσιαστικά υποστήριξαν τις θέσεις του Πεκίνου χωρίς καμία αλλαγή. Και πάλι είναι δύσκολο να μην το δούμε αυτό ως αποπληρωμή ή ως απόδοση επένδυσης στην υποστήριξη που παρείχε η κινεζική κυβέρνηση για τις εκλογές του [Tedros]».
Το επίκεντρο της πρώτης φάσης της μελέτης του ΠΟΥ ήταν το πολυαναμενόμενο ταξίδι στη Wuhan, το οποίο τελικά ξεκίνησε στις 14 Ιανουαρίου 2021. Είχε καθυστερήσει από την κινεζική κυβέρνηση για λόγους αδιαφανείς: Tη στιγμή που επιτράπηκε στους διεθνείς επιστήμονες να πατήσουν το πόδι τους στην πόλη όπου καταγράφηκαν τα πρώτα γνωστά κρούσματα Covid-19 είχε ήδη περάσει ένας ολόκληρος χρόνος από την αρχική έξαρση.
Σύμφωνα με το αμερικανικό περιοδικό Vanity Fair, τις εβδομάδες πριν από το ταξίδι, το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ είχε αποκτήσει εκρηκτικές -και έντονα αμφισβητούμενες- πληροφορίες, σύμφωνα με τις οποίες τρία άτομα, επιστήμονες, από το ινστιτούτο της Wuhan είχαν αρρωστήσει.
Οι ερευνητές φέρονταν να συνδέονται με τα πειράματα του εργαστηρίου «Gain Of Function» σε κορωνοϊούς και φάνηκε να μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο με συμπτώματα πνευμονίας τύπου Covid-19 τον Νοέμβριο του 2019. Ο χρόνος των περιπτώσεων είναι σημαντικός: Tη στιγμή που το ξέσπασμα πιστεύεται ότι ξεκίνησε και, αν η πληροφορία είναι αληθινή, θα ήταν μία τρανταχτή απόδειξη υπέρ της εργαστηριακής διαρροής.
Δεν είναι σαφές πότε διαβιβάστηκαν αυτές οι πληροφορίες στον ΠΟΥ, αλλά ο Tedros αποφάσισε για πρώτη φορά να δράσει με σοβαρότητα. Σύμφωνα με πηγές του ΠΟΥ, συμφώνησε με την Κίνα ότι η διεθνής ομάδα θα είχε τη δυνατότητα να επισκεφθεί το ινστιτούτο της Wuhan αν και είχε πλήρη επίγνωση ότι οι επιστήμονες που είχαν επιλεγεί για να ταξιδεύσουν στην Κίνα δεν ήταν ικανοί να αξιολογήσουν τις πιθανότητες διαρροής εργαστηρίου.
Ωστόσο, οι Κινέζοι δεν είχαν κάνει δεκτά όλα τα αιτήματα του ΠΟΥ. Αρνήθηκαν την είσοδο σε έναν υπεύθυνο επικοινωνίας του ΠΟΥ, ο οποίος θα λειτουργούσε ως εκπρόσωπος της κοινής αποστολής. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ο πιο ενημερωμένος συνεργάτης της ομάδας, ο Daszak, έγινε ο προεπιλεγμένος εκπρόσωπος της.
Ενώ η κοινή αποστολή του οργανισμού βρισκόταν σε καραντίνα σε ξενοδοχείο της Wuhan στις 15 Ιανουαρίου, η αμερικανική κυβέρνηση έδωσε στη δημοσιότητα τις πληροφορίες σχετικά με τις ασθένειες των ερευνητών και εξέφρασε ανησυχίες για τα πειράματα που διεξήχθησαν στο εργαστήριο, τα οποία αφορούσαν τον κοντινότερο στην Covid-19 ιό. Οι ΗΠΑ ισχυρίστηκαν περαιτέρω ότι το ινστιτούτο είχε εμπλακεί επίσης σε μυστικά πρότζεκτ με τον στρατό της Κίνας, συμπεριλαμβανομένων πειραμάτων σε ζώα, από το 2017.
«Για περισσότερο από ένα χρόνο, το κινεζικό κομμουνιστικό κόμμα απέτρεψε συστηματικά μια διαφανή και διεξοδική έρευνα για την προέλευση της πανδημίας Covid-19, επιλέγοντας αντίθετα «να αφιερώσει τεράστιους πόρους στην απάτη και την παραπληροφόρηση», ανέφερε η ανακοίνωση του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών. «Σχεδόν δύο εκατομμύρια άνθρωποι έχουν πεθάνει. Οι οικογένειές τους αξίζουν να γνωρίζουν την αλήθεια» αναφέρονταν στην ανακοίνωση. Ο Joe Biden επρόκειτο να ορκιστεί πρόεδρος σε πέντε ημέρες και δεν υπήρχε κανένα σημάδι ότι θα παρέκκλινε από αυτή τη σκληρή γραμμή. Αύξησε το στοίχημα για την ομάδα του ΠΟΥ ακόμη υψηλότερα.
Παίζοντας με την πολιτική
Η επίσκεψη της ομάδας του ΠΟΥ στο Ινστιτούτο ιολογίας της Wuhan κράτησε μόνο λίγες ώρες. Ήταν μία ομιχλώδης μέρα και ο Daszak τραβούσε σε βίντεο το χώρο έξω από το ινστιτούτο για την τακτική ενημέρωσή του μέσω του Twitter. Αργότερα ισχυρίστηκε ότι η κοινή αποστολή είχε θέσει «σκληρές» ερωτήσεις στον διευθυντή και το ανώτερο προσωπικό του ιδρύματος. «Και οι απαντήσεις που λάβαμε ήταν συνεπείς με όλα όσα έχουν δοθεί στη δημοσιότητα έως τώρα», είπε. Αυτό που πραγματικά συνέβη ήταν ότι οι επιστήμονες έκαναν μια σειρά ερωτήσεων και φάνηκε να παίρνουν απαντήσεις από ανώτερα στελέχη του ινστιτούτου της Wuhan χωρίς ωστόσο να αναζητήσουν αποδεικτικά στοιχεία.
Η καθηγήτρια Thea Fischer, Δανή ιολόγος που ήταν μέλος της ομάδας, περιέγραψε πώς ένιωθε αγενής ζητώντας ερωτήσεις κατά πρόσωπο. Σε συνέντευξη για ένα podcast ιολογίας ανέφερε ότι η ομάδα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν ήταν προφανές ότι κάτι δυσάρεστο είχε «συμβεί», αλλά παραδέχτηκε: «Οι απαντήσεις που πήραμε βασίστηκαν σε ερωτήσεις και όχι σε εξετάσεις ή ορολογική παρακολούθηση ή ερευνώντας αρχεία καταγραφής εργαστηρίου, επειδή δεν ήταν εργαστηριακός έλεγχος».
Πριν από το ταξίδι, υπήρχε έντονη ανησυχία στους επιστημονικούς κύκλους για τους λόγους που το ινστιτούτο, στις 12 Σεπτεμβρίου 2019, είχε βγάλει εκτός σύνδεσης μια βάση δεδομένων που περιείχε τη συλλογή 22.000 δειγμάτων και αλληλουχιών ιών. Το ινστιτούτο ισχυρίστηκε ότι είχε καταργήσει τη βάση δεδομένων επειδή φοβόταν επιθέσεις χάκερ, αλλά ήταν μια αξιοσημείωτη σύμπτωση ότι συνέβη λίγο πριν από την έναρξη της πανδημίας.
Ωστόσο, η κοινή ομάδα αποστολής δεν ζήτησε καν πρόσβαση στη συγκεκριμένη βάση δεδομένων. Ο Daszak εξήγησε αργότερα ότι είχε πει στην ομάδα ότι δεν ήταν ανάγκη να αναζητήσουν τις πληροφορίες καθώς η φιλανθρωπική του οργάνωση είχε κάνει πολύ δουλειά με το ινστιτούτο. «Βασικά γνωρίζουμε τι υπάρχει σε αυτές τις βάσεις δεδομένων», είπε. Φαίνεται ότι δέχτηκαν τον λόγο του και προχώρησαν.
Ακόμη και πηγές του ΠΟΥ αναγνωρίζουν ότι η επίσκεψη στο εργαστήριο ήταν πρόχειρη. «Πέρασαν από την πόρτα, μίλησαν με ανθρώπους και βγήκαν έξω», είπε η πηγή. «Νομίζω ότι ήταν εκεί για περίπου δύο ώρες. Και ήταν καλύτερο από το τίποτα, αλλά δεν ήταν σχεδόν τίποτα».
Η ομάδα περιόδευσε σε νοσοκομεία, στο κέντρο μεταδοτικών ασθενειών, στο ιατρικό κέντρο ελέγχου και στην άδεια αγορά θαλασσινών της Wuhan. Όταν τελείωσε, αποφάσισε να πραγματοποιήσει μια ανασκόπηση μεταξύ των μελών της αποστολής σχετικά με τη πιθανότητα των τεσσάρων θεωριών αναφορικά με την προέλευση του κορωνοϊού.
Η κατάταξη των πιθανών θεωριών πραγματοποιήθηκε σε ένα συνεδριακό κέντρο της Wuhan στις 8 Φεβρουαρίου, με τα δύο σετ επιστημόνων, Κινέζοι και οι υπόλοιποι, να κάθονται σε σειρές καρεκλών τη μία απέναντι στην άλλη. Τους δόθηκαν πέντε επιλογές για να κατηγοριοποιήσουν κάθε θεωρία, σε μια κλίμακα από «πολύ πιθανό» σε «πιθανό», «πιθανό», «απίθανο» και «εξαιρετικά απίθανο».
Δεν είναι γνωστό πόσοι εμπειρογνώμονες τάχθηκαν υπέρ κάθε θεωρίας, αλλά τα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν σε συνέντευξη Τύπου στη Wuhan την επόμενη μέρα. Η ευνοούμενη θεωρία, η οποία υποστηρίχθηκε ως «πιθανή» σε «πολύ πιθανή», ήταν ότι ο ιός εξαπλώθηκε από νυχτερίδα σε άλλο ζώο ξενιστή, πιθανώς μέσω εντατικής καλλιέργειας, και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στον άνθρωπο. Ωστόσο, η κοινή αποστολή δεν είχε βρει αποδείξεις για ένα ενδιάμεσο ζώο ή κάποια ένδειξη για το πώς θα μπορούσε ο ιός να έχει διανύσει την τεράστια απόσταση μέχρι τη Wuhan. Στην ουσία, βασίστηκαν σε ότι είχε συμβεί στο παρελθόν, αλλά τότε είχαν υπάρξει και εργαστηριακές διαρροές.
Η διαπίστωση δεν προκάλεσε έκπληξη, δεδομένου ότι επρόκειτο για μια ομάδα του ΠΟΥ που είχε επιλεγεί ειδικά για να επικεντρωθεί στη θεωρία της φυσικής μετάδοσης του ιού από τα ζώα. Επιπλέον, η κινεζική ομάδα της κοινής αποστολής ήταν υπό πίεση από την κυβέρνησή της προκειμένου να απορρίψει οποιαδήποτε πρόταση υπαιτιότητας.
Ως εκ τούτου, η κοινή αποστολή βρήκε την εκδοχή ότι ο κορωνοϊός θα μπορούσε να έχει διαρρεύσει από το ινστιτούτο της Wuhan «εξαιρετικά απίθανη» και ανάξια περαιτέρω διερεύνησης. Ακόμη και η θεωρία ότι ο ιός θα μπορούσε να είχε εισέλθει στην Κίνα με κατεψυγμένα τρόφιμα κατατάχθηκε υψηλότερα και χαρακτηρίστηκε ως «πιθανή». Οι Κινέζοι επιστήμονες προωθούσαν αυτή τη θεωρία και ισχυρίστηκαν ότι είχαν στοιχεία για έναν μικρό αριθμό περιπτώσεων στις οποίες ο ιός είχε επανεισαχθεί στην Κίνα σε συσκευασίες κατεψυγμένων τροφίμων.
Πηγές κοντά στον Tedros αναφέρουν ότι αιφνιδιάστηκε όταν ο Embarek, ο επικεφαλής της αποστολής, απέρριψε τη θεωρία της εργαστηριακής διαρροής στη συνέντευξη Τύπου. «Ήταν η πρώτη φορά που συνειδητοποιήσαμε στη Γενεύη ότι υπήρχε συμφωνία μεταξύ του συνόλου της ορολογίας που δεν έμοιαζε θεμελιωμένη στην επιστήμη, συγκεκριμένα αυτή η σχετική στάθμιση των υποθέσεων», είπε η πηγή.
Οι ειδικοί του ΠΟΥ παραδέχονται ότι η ομάδα δεν ήταν καν κατάλληλη για να κάνει αυτή την κρίση. Επισημαίνουν ότι η υπηρεσία υγείας έχει μια ειδική «ομάδα ελέγχου εργαστηρίου», η οποία, για παράδειγμα, ελέγχει τακτικά ρωσικά και αμερικανικά εργαστήρια ευλογιάς. «Κανένας από αυτούς τους ανθρώπους δεν πήγε [στη Wuhan], επειδή δεν μπορέσαμε να διαπραγματευτούμε κάτι τέτοιο με τους όρους αναφοράς» πρόσθεσε η ίδια πηγή.
Την περασμένη εβδομάδα, ο Embarek έδωσε μια εξαιρετική συνέντευξη στην τηλεόραση της Δανίας, στην οποία αποκάλυψε ότι η κοινή αποστολή είχε αναγκαστεί να αποκλείσει την εργαστηριακή διαρροή λόγω της πίεσης από το Πεκίνο. Ανέφερε ότι η τελική έκθεση είχε ελεγχθεί από τους υπαλλήλους της κινεζικής κυβέρνησης και ότι η ομάδα είχε τη δυνατότητα να αναφέρει τη θεωρία μόνο εάν συμφωνούσαν ότι δεν θα την ακολουθήσουν περαιτέρω.
Ο Embarek είπε ότι ήταν πιθανό ένας εργαζόμενος στο εργαστήριο να έχει μολυνθεί ενώ μάζευε δείγματα από νυχτερίδες στην άγρια φύση. «Θεωρούμε ότι αυτή η υπόθεση είναι πιθανή», πρόσθεσε. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν είχε αναφέρει κανείς από την ομάδα του ΠΟΥ στη συνέντευξη Τύπου.
Ακόμα δεν είναι σαφές γιατί ο Tendros οργάνωσε την επίσκεψη της ομάδας στο εργαστήριο της Wuhan, στις διαπραγματεύσεις του, την τελευταία στιγμή. Αλλά ο γενικός διευθυντής ήταν υπό πίεση μετά τη συνέντευξη τύπου της κοινής αποστολής τον Φεβρουάριο. Γνώριζε ότι ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ είχε μεγαλύτερη επιρροή στους διεθνείς συμμάχους της Αμερικής από τον Trump. Ενώ ο Biden είχε ανατρέψει την απόφαση του προκατόχου του να σταματήσει να χρηματοδοτεί τον οργανισμό υγείας, δεν έκανε πίσω στην αντιπαράθεση με την Κίνα για την έρευνα της προέλευσης του κορωνοϊού.
Με την αξιοπιστία του ΠΟΥ να έχει πληγεί ανεπανόρθωτα, ο Tedros αποφάσισε να ακολουθήσει μια διπλωματική προσέγγιση στα ευρήματα της κοινής αποστολής. Κάλεσε μια συνέντευξη Τύπου για να επαινέσει την ομάδα για το έργο της, ενώ έκανε σαφές ότι «όλες οι υποθέσεις παραμένουν ανοιχτές και απαιτούν περαιτέρω ανάλυση και μελέτες».
Όταν η κοινή αποστολή υπέβαλε την έκθεσή της τον Μάρτιο, ήταν σαφές ότι υπήρχε έλλειψη αυστηρότητας στο σκεπτικό της ομάδας για τον αποκλεισμό του εργαστηρίου της Wuhan ως πιθανής πηγής. Παρουσιάζονταν δύο βασικά επιχειρήματα. Το πρώτο ήταν ότι «δεν υπήρχε καταγραφή ιών που να σχετίζονται στενά με τον Sars-CoV-2 σε κανένα εργαστήριο πριν από τον Δεκέμβριο του 2019». Ωστόσο, δεν είχε δοθεί πρόσβαση στη βάση δεδομένων του ινστιτούτου της Wuhan.
Δεύτερον, η ομάδα ανέφερε ότι το προσωπικό του ινστιτούτου είχε ισχυριστεί ότι κανείς στο εργαστήριο δεν ήταν άρρωστος με αναπνευστικά συμπτώματα. Παρ’ όλα αυτά, η κοινή αποστολή του ΠΟΥ δεν είχε πρόσβαση στο ερευνητικό προσωπικό ή στα αρχεία του προσωπικού.
Η έκθεση προκάλεσε μια περαιτέρω κοινή δήλωση των ΗΠΑ και 13 συμμάχων, συμπεριλαμβανομένης της Βρετανίας, της Αυστραλίας και της Ιαπωνίας, η οποία εξέφραζε ανησυχίες για τα ευρήματά, ισχυρίζονταν ότι το έργο των επιστημόνων παρεμποδίστηκε από σημαντικές καθυστερήσεις, ενώ τόνιζε ότι «δεν υπήρχε πρόσβαση σε πλήρη, πρωτότυπα δεδομένα και δείγματα».
Η μεγαλύτερη εικόνα ήταν ότι η μελέτη του ΠΟΥ ήταν ένα μαύρο χάλι. Είτε από σχεδιασμό είτε από οπορτουνισμό, η Κίνα είχε θριαμβεύσει. Το Πεκίνο δεν ήθελε ποτέ να διερευνηθεί η προέλευση του ιού και είχε χρησιμοποιήσει όλη τη σημαντική επιρροή της στον ΠΟΥ για να βεβαιωθεί ότι θα επιτύχει στο στόχο της.
Στα τέλη Μαΐου ο Biden ανέθεσε στη CIA να διπλασιάσει τις προσπάθειές της προκειμένου να ερευνήσει το πώς ξεκίνησε η πανδημία, «συμπεριλαμβανομένου αν προέκυψε από ανθρώπινη επαφή με μολυσμένο ζώο ή από εργαστηριακό ατύχημα». Όταν αναφέρεεται σε διάστημα λίγων εβδομάδων, μπορεί να αποκαλυφθούν περισσότερα σχετικά με την αξιοπιστία ή μη των πληροφοριών από το ινστιτούτο της Wuhan.
Ωστόσο όταν, στις 22 Ιουλίου, ο ΠΟΥ πρότεινε μια νέα φάση έρευνας, η οποία θα περιλάμβανε έλεγχο στα εργαστήρια της Wuhan, αυτή απορρίφθηκε γρήγορα από την Κίνα. Οι κορυφαίοι αξιωματούχοι υγείας της χώρας πραγματοποίησαν συνέντευξη Τύπου στο Πεκίνο για να πουν ότι τα αποτελέσματα της εργασίας της κοινής ομάδας πρέπει να γίνουν αποδεκτά και η επόμενη φάση πρέπει να εξετάσει εάν η πανδημία είχε ξεκινήσει σε μια χώρα εκτός Κίνας.
Αυτό σημαίνει ότι εάν η Κίνα υποχρεωθεί να ανοίξει τα σύνορα της σε μία πιο διεξοδική έρευνα, κάτι που φαίνεται απίθανο, ο κόσμος μπορεί να μην μάθει ποτέ την αλήθεια για την προέλευση μίας πανδημίας που έχει σκοτώσει ήδη τέσσερα εκατομμύρια ανθρώπους.
Όπως αναφέρουν οι Sunday Times, κατά την προετοιμασία αυτού του άρθρου, «ζητήσαμε να πάρουμε συνέντευξη από το προσωπικό της υπηρεσίας υγείας του ΠΟΥ που συμμετείχε στην έρευνα καθώς και από τον Tedros. Το γραφείο τύπου του ΠΟΥ απέρριψε το αίτημά μας. Επίσης, η Dr. Margaret Chan δεν απάντησε σε αίτημα μας για σχόλιο.
Εκπρόσωπος του ΠΟΥ είπε ότι η έρευνα μας αναδημοσίευσε παλιά γεγονότα και περιέχει «ψεύδη και αβάσιμους ισχυρισμούς». Ο οργανισμός υποστηρίζει ότι ο γενικός διευθυντής αντιμετωπίζει την Κίνα όπως κάθε άλλη χώρα, ως αρχή του.
«Η κορυφαία προτεραιότητα του ΠΟΥ είναι να τερματίσει το οξύ στάδιο της πανδημίας Covid-19 και υποστηρίζουμε τις χώρες να εφαρμόσουν ολοκληρωμένες, τεκμηριωμένες απαντήσεις, βασισμένες στη συνεπή χρήση μέτρων δημόσιας υγείας και την ισότιμη χρήση εργαλείων διάσωσης, συμπεριλαμβανομένων των εμβολίων», πρόσθεσε ο εκπρόσωπος.
Εν τω μεταξύ, ο Tedros είναι πιθανό να θέσει υποψηφιότητα για την επανεκλογή του όταν τελειώσει η θητεία του, το επόμενο έτος και, αν το κάνει, αναμφίβολα θα ζητήσει ξανά υποστήριξη από την Κίνα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου