Συνέντευξη του Καθηγητή Δ. Μπουραντά

 Ο Καθηγητής Δημήτρης Μπουραντάς* είναι αναμφισβήτητα ένας από τους σημαντικότερους Διοικητικούς επιστήμονες που η χώρα μας διαθέτει αλλά και ένας χαρισματικός ομιλητής και συγγραφέας.

Παρά την πίεση του χρόνου που ο Καθηγητής έχει λόγω των πολλών δραστηριοτήτων του, με μεγάλη χαρά δέχτηκε να δώσει μία συνέντευξη – διαφορετική από τις άλλες – που απευθύνεται κυρίως στους μαθητές. 

Η συνέντευξη δόθηκε την Παρασκευή 25 Οκτωβρίου, στο γραφείο του στην Α.Σ.Ο.Ε.Ε. στους συνεργάτες του aode.gr κ. Γιώργο Καμαρινό (οικονομολόγο / εκπαιδευτικό) και κ. Κωνσταντίνα Μοναντέρου (φοιτήτρια στο τμήμα οικονομικών επιστημών του Ε.Κ.Π.Α.). 

Σε μία συνέντευξή σας, είχατε πει ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που οι Έλληνες δεν συμπεριφέρονται ως Έλληνες. Θα θέλατε να μας το αναλύσετε;

 Η κουλτούρα μας διαμορφώνεται μέσα στο πλαίσιο στο οποίο ζούμε. Αν ένα παιδί γεννηθεί Ελληνάκι, αλλά το μεγαλώσουν μαϊμούδες, θα γίνει μία πολύ έξυπνη μαϊμού. Αν μεγαλώσει σε ένα κράτος, όπως οι
Η.Π.Α., θα αποκτήσει αμερικάνικη κουλτούρα. Τη συνήθεια στην επιβάλλει το πλαίσιο. Αν σου επιτρέπει να έχεις παραβατικές συμπεριφορές, αναπτύσσεις μία τέτοια κουλτούρα. Αν επιβραβεύει τις κατάλληλες και τιμωρεί τις ακατάλληλες συμπεριφορές, τότε διαμορφώνει μία ανάλογη κουλτούρα. Με βάση τη θεωρία των παιγνίων, αν βάλεις 100 έντιμους ανθρώπους χωρίς πλαίσιο και κανόνες, τότε δεν πρόκειται να συμπεριφερθούν έντιμα.

Με ρώτησαν κάποιοι δημοσιογράφοι στην Αμερική, γιατί εκεί οι Έλληνες είναι επιτυχημένοι επαγγελματίες, υπεύθυνοι πολίτες , έχουν νόμιμες και κατάλληλες συμπεριφορές και τι γίνεται αντίστοιχα στην Ελλάδα. Έτσι η Ελλάδα, είπα, είναι η μόνη χώρα που οι Έλληνες δε συμπεριφέρονται ως Έλληνες (αν και έχουν αρετές) αλλά το νομικό και πολιτικό πλαίσιο, τα συστήματα και οι δομές που λειτουργούμε είναι τέτοιες που από τη μια μεριά επιτρέπουν και επιβραβεύουν τις ακατάλληλες συμπεριφορές και από την άλλη τιμωρούν τις κατάλληλες. Οι Έλληνες έχουμε και φιλότιμο και υπερηφάνεια και λεβεντιά και εργατικότητα αλλά αυτά δεν τα επιδεικνύουμε στην Ελλάδα γιατί το πλαίσιο δεν τα ευνοεί. Ευνοεί κάποια άλλα.

Με αφορμή το τελευταίο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο σας, με τίτλο: "Μιλώντας στα παιδιά μου για την πραγματικά επιτυχημένη προσωπική και επαγγελματική ζωή", πείτε μας πόσο σημαντική είναι η σύνδεση μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής;

 Η επαγγελματική και η προσωπική ζωή δεν ταυτίζονται αλλά είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Για να έχουμε ευχάριστη επαγγελματική ζωή, πρέπει να έχουμε και ευχάριστη προσωπική ζωή και το αντίστροφο. Δε μπορεί κάποιος να ευχαριστιέται την προσωπική του ζωή, όταν έχει μία κακή επαγγελματική ζωή, όπως αυτή ορίζεται τουλάχιστον από τον καθένα. Μια άλλη σύνδεση είναι, ότι κάποια πράγματα όπως η κοινωνική, η υπαρξιακή και η λογική νοημοσύνη μας χρειάζονται τόσο στην επαγγελματική όσο και στην προσωπική μας ζωή.

 Στο βιβλίο σας αναφέρετε τη ρήση «Μαθαίνω σημαίνει μετανοώ». Μιλήστε μας για την έννοια της μάθησης καθώς και την αφορμή συγγραφής του τελευταίου σας βιβλίου.

 Μάθηση είναι η βελτιωτική αλλαγή του τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς. Δεν είναι η απόκτηση της γνώσης αλλά η χρήση της γνώσης για να δημιουργήσεις αξία για τον εαυτό σου και για τους άλλους. Αν αυτό δεν υπάρξει, δεν έχει νόημα.

Το τελευταίο μου βιβλίο στοχεύει να δώσει μεθόδους, έννοιες, αρχές και αξίες έτσι ώστε αν το διαβάσουν τα παιδιά ή οι γονείς που τα συμβουλεύουν, να βοηθήσουν (τα παιδιά) να κάνουν, όσο γίνεται, σωστές επιλογές για τα ίδια και να τις υλοποιήσουν αποτελεσματικά. Γιατί η ζωή μας εξαρτάται από τις επιλογές που κάνουμε και πόσο αποτελεσματικά τις υλοποιούμε. Για να κάνουμε σωστές επιλογές χρειαζόμαστε κάποια εφόδια, όπως έλεγα, η υπαρξιακή, η κοινωνική και η λογική νοημοσύνη. Ο λόγος, λοιπόν, που έγραψα αυτό το βιβλίο, ήταν να εκλαϊκέψω έννοιες, γνώσεις, μεθόδους, αρχές από τις ανθρωπιστικές επιστήμες (φιλοσοφία, ψυχολογία, κοινωνιολογία, μάνατζμεντ κλπ.) που είναι χρήσιμες για να αναπτύξουν τα παιδιά αυτές τις νοημοσύνες, διαβάζοντας τα ίδια το βιβλίο αλλά και οι γονείς ως μέντορες, δάσκαλοι, ηγέτες των παιδιών τους να έχουν πάρει αυτή τη δόση προκειμένου να παίξουν καλά το ρόλο τους.

 Τι θα συμβουλεύατε τους μαθητές εκείνους που βρίσκονται σε δίλημμα εάν θα πρέπει να μείνουν ή να φύγουν από την χώρα;

 Οι τομείς επαγγελματικής αποκατάστασης είναι δύο. Ο ένας τομέας είναι η εξαρτώμενη εργασία, να δουλεύει δηλαδή κανείς ως μισθωτός είτε στο δημόσιο, είτε στον ιδιωτικό τομέα και να κάνεις καριέρα ή να μην κάνεις.. Ο άλλος τομέας είναι κάποιος να κάνει τη δική του θέση εργασίας, να δουλέψει ως αυτοαπασχολούμενος, να αναπτύξει μικρή ή μεγάλη επιχειρηματική δραστηριότητα.

Ο πρώτος τομέας, για την επόμενη τουλάχιστον δεκαετία στην Ελλάδα, θα έχει πολύ λίγες ευκαιρίες. Υπάρχει μεγάλη ανεργία σε όλα τα επαγγέλματα, οπότε δε θα μπορέσει να δώσει δουλειά ούτε σε έναν στους δέκα. Στο δεύτερο τομέα  αν δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις δε μπορείς να αναπτύξεις τη δική σου επιχειρηματική δραστηριότητα.

Κατά συνέπεια, η τρίτη λύση είναι η μισθωτή εργασία στο εξωτερικό. Αυτό δεν είναι καλό αλλά είναι μία λύση για πολλούς ανθρώπους. Από το να κάθεται κανείς εδώ, να αισθάνεται ότι δε χρησιμεύει, να αισθάνεται μειωμένη αυτοεκτίμηση και στενοχώρια και να μην έχει για να ζήσει, είναι πολύ καλύτερο να φύγει έξω για να δουλέψει και αν οι συνθήκες διαμορφωθούν ή αν βρει κάτι καλύτερο στην Ελλάδα, να επιστρέψει. Αρκεί να αγαπά την πατρίδα του και να τη βοηθά από εκεί.

Κύριε καθηγητά έχετε διευθύνει μεγάλο αριθμό ερευνητικών προγραμμάτων για το Μάνατζμεντ στην Ελλάδα και Διευθύνετε το μεταπτυχιακό πρόγραμμα Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ποια άποψη έχετε σχηματίσει από την πείρα σας για το παρόν και το μέλλον της αγοράς εργασίας στην χώρα μας;

 Για τη αγορά εργασίας, έκανα κάποια αναφορά. Υπάρχει, βέβαια, και μία πολύ μικρή ανεργία τριβής, δηλαδή για παράδειγμα να χρειάζονται άνθρωποι για να μαζεύουν ροδάκινα και ελιές και να μην πηγαίνουν. Αυτό συμβαίνει γιατί ίσως δε μπορεί κάποιος που δούλευε ως υπάλληλος γραφείου, να πάει να μαζεύει ροδάκινα, ή το μεροκάματο είναι μικρό. Αυτή τη στιγμή, και να αναζητεί κάποιος χειρωνακτική εργασία ή να θέλει να δουλέψει ως οδηγός, πολύ δύσκολα βρίσκει δουλειά. Μπορεί να υπάρχουν πάντα κάποιες θέσεις, αλλά αν τις κυνηγούν 20 άτομα, μόνος ένας τελικά θα προσληφθεί.

Άρα, η αγορά εργασίας με την έννοια της μισθωτής εργασίας ή καλύτερα της ετεροαπασχόλησης θα είναι πολύ δύσκολη τα επόμενα χρόνια.

 - σε συμπληρωματική ερώτηση για το αν θα ήταν καλύτερο ο Έλληνας να στραφεί στη δημιουργία της δικής του επιχείρησης απάντησε :

Υπάρχουν δύο τομείς ευκαιριών. Ο ένας είναι οι παραδοσιακοί κλάδοι. Τσοπάνης δε γίνεται κανένας σήμερα, αλλά να δημιουργήσει κάποιος μία μικρή σύγχρονη μονάδα προβάτων ή αγελάδων δεδομένου ότι υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις όπως εξαιρετικά λιβάδια, αυτό μπορεί να γίνει. Οι παραδοσιακοί κλάδοι, η γεωργία, η κτηνοτροφία, η μελισσοκομία ακόμα και ο τουρισμός παρουσιάζουν αρκετές ευκαιρίες.

Ο δεύτερος είναι οι σύγχρονες τεχνολογίες. Βλέπω πολλά παιδιά από τεχνολογικές επιστήμες (χημεία, βιολογία, πολυτεχνείο κλπ.) που πρέπει να κάνουν χρήση της έρευνας και των σύγχρονων τεχνολογιών (start up) γιατί έχουμε πολύ καλό επιστημονικό προσωπικό σε πολλούς τομείς.

Βέβαια όλα αυτά δεν είναι πολύ εύκολα γιατί πρέπει να υπάρχουν και οι προϋποθέσεις. Εγώ για παράδειγμα αν είχα 20 στρέμματα βοσκοτόπια και ο γιος μου ήταν άνεργος, (γιατί όχι) θα του έλεγα να ασχοληθεί με αυτά. Ένας γνωστός μου με λογιστικό γραφείο στην Κρήτη και με γιο στην εφηβεία, έκοψε τις ελιές από τα χωράφια του και έβαλε 700 δέντρα αβοκάντο, ώστε σε 5-6 χρόνια που θα ωριμάσουν, να έχει εισόδημα πολλών χιλιάδων ευρώ.

  

 Έχετε πει, πολύ ορθά, ότι η κρίση που βιώνουμε είναι κυρίως κρίση αξιών. Είστε αισιόδοξος ότι κάτι θα αλλάξει σύντομα προς το καλύτερο;

 Στην Ελλάδα, φτάσαμε εδώ γιατί είχαμε ένα ανίκανο, ανέντιμο και σαθρό πολιτικό σύστημα. Το πολιτικό σύστημα διαμορφώνει την κουλτούρα μιας χώρας με βάση το πλαίσιο που θέτει. Αν σου επιτρέπει να φοροδιαφεύγεις, θα φοροδιαφεύγεις. Ακόμα κι αν έχεις φορολογική συνείδηση, βλέποντας το διπλανό σου να φοροδιαφεύγει, θα έκανες το ίδιο. Άρα, από το πολιτικό σύστημα διαμορφώνεται το αξιακό υπόβαθρο, το νομοθετικό και επιχειρηματικό πλαίσιο κλπ. Έχουμε ζήτημα ηθικής και παγκοσμίως, αλλά πολύ περισσότερο στην Ελλάδα που αυτό διαμορφώθηκε και διαιωνίζεται μέχρι σήμερα. Κατά συνέπεια, δε μπορεί κανείς να είναι αισιόδοξος αν αυτό το σύστημα παραμείνει. Το ζήτημα είναι αν κανείς μπορεί να αλλάξει τον πολιτικό πολιτισμό και το πολιτικό σύστημα. Αυτό για να αλλάξει, χρειάζονται δύο πράγματα. Κάποιοι άνθρωποι να πάρουν ηγετικές πρωτοβουλίες και οι υπόλοιποι σκεπτόμενοι Έλληνες (που πιστεύουν ότι αυτό δε μπορεί να συνεχιστεί άλλο και ότι κάτι πρέπει να γίνει) να τους στηρίξουν και να συμμετέχουν σε αυτές. Αυτό είναι όμως δύσκολο. Κατά συνέπεια, θα σας απαντήσω με τη ρήση του Gramsci : «απαισιόδοξος στο μυαλό και αισιόδοξος στην καρδιά».

*Ο Δημήτρης Μπουραντάς είναι καθηγητής του Μάνατζμεντ, Διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Διοίκησης Επιχειρήσεων για στελέχη (Executive MBA)  και Διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος (MSc) Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Έχει διευθύνει μεγάλο αριθμό ερευνητικών προγραμμάτων για το Μάνατζμεντ στην Ελλάδα και έχει συγγράψει 6 βιβλία, εκ των οποίων έχουν γίνει best seller τα παρακάτω: «Μάνατζμεντ», εκδόσεις ΜΠΕΝΟΣ (2002), «Ηγεσία: Ο δρόμος της διαρκούς επιτυχίας», εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ (2005). To μυθιστόρημα «Όλα σου τα ‘μαθα μα ξέχασα μια λέξη», (εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ) κέρδισε το βραβείο Αναγνωστών (ΕΚΕΒΙ 2008) και βρέθηκε για τέσσερα χρόνια στις λίστες των ευπώλητων. Πρόσφατα εκδόθηκε το νέο του βιβλίο «Επί σκηνής χωρίς πρόβα», το οποίο από την έκδοσή του βρίσκεται στις λίστες των Best Sellers.

Εργασίες του έχουν δημοσιευθεί στα πλέον έγκυρα διεθνή επιστημονικά περιοδικά μεταξύ των οποίων τα: Organization Science, Journal of Business Ethics, Organization Studies, European Management Journal, Scandinavian Management Journal, Long Range Planning, Revue Francaise de Gestion, International Studies of Management and Organization, Technology Analysis and Strategic Management, International Journal of Human Resources Management, Leadership Quarterly, Employees Relations, Food Policy, Personnel Review, Journal of Applied Business Research, Journal of Managerial Psychology, Journal of Global Marketing,  κ.α. 

  

Διαθέτει πολύχρονη επαγγελματική εμπειρία έχοντας εργαστεί ως στέλεχος, σύμβουλος και εκπαιδευτής για διεθνείς Οργανισμούς όπως Ε.Ε, ΟΟΣΑ και CIHEAM και για μεγάλο αριθμό ελληνικών και πολυεθνικών επιχειρήσεων μεταξύ των οποίων οι: ΤΙΤΑΝ, Εurobank, Nestle, Coca Cola, Unilever, Diageo, Unilever, Vodafone, Cosmote, Barclays, Citibank, Bayer, Oracle, Rank Xerox, BAT, Schneider, SAP, Alpha Bank, Εθνική Τράπεζα, ΑΤΕ, Εμπορική Τράπεζα, Εγνατία Τράπεζα, Μινέρβα, Carrefour, Pepsico, Marks & Spencer, Boehringer Ing., ΕΛΤΑ, ΟΣΕ, ΔΕΗ, Αλουμύλ, Α.Β. Βασιλόπουλος, Apivita, Βιβεχρώμ, Bosch, Alico, Interamerican, Landis & Gyr, Famar, Roche, Praktiker, DDB, Wind, Χατζόπουλος, Όλυμπος, Ιασώ, Υγεία.

Ο Δημήτρης Μπουραντάς εξειδικεύεται στην ανάπτυξη ηγετικών στελεχών και ομάδων, στη διοίκηση των αλλαγών, στη διοίκηση της εταιρικής κουλτούρας και στη στρατηγική ευθυγράμμιση των επιχειρήσεων και οργανισμών. Έχει βραβευθεί, επανειλημμένα,  με τον «Τίτλο Υψηλής Διδακτικής Επίδοσης» από το Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μεγάλος αριθμός συνεντεύξεών του έχει φιλοξενηθεί στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο, καθώς και στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση.