Ἁγία Πουλχερία: Ἡ εὐσεβής Αὐγούστα τοῦ Βυζαντίου (10 Σεπτεμβρίου †)

"... σημαντικό γεγονός ὑπῆρξε καί ἡ καθιέρωση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, ὡς ἐπίσημης γλώσσας τοῦ κράτους"

Ἀνάμεσα στή χορεία τῶν ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας ὑπάρχουν καί πολλοί βασιλεῖς, αὐτοκράτορες καί μέλη τῶν ἀνακτόρων, οἱ ὁποῖοι δέν ἀλλοτριώθηκαν ἀπό τήν ἐξουσία. 

Ἐνέταξαν τήν ἐγκόσμια δόξα στή δόξα τοῦ Θεοῦ καί στή διακονία τῆς Ἐκκλησίας. Γι' αὐτό καί ἀνακηρύχτηκαν ἅγιοι γιά τήν προσφορά τους στό ἐκκλησιαστικό σῶμα. Μιά ἀπό αὐτούς ὑπῆρξε καί ἡ ἁγία Πουλχερία, ἡ...εὐσεβής Αὐγούστα τοῦ Βυζαντίου.

Γεννήθηκε στήν Κωνσταντινούπολη τό 399. Ἦταν ἡ μεγαλύτερη κόρη τοῦ αὐτοκράτορα Ἀρκαδίου (395-408) καί τῆς Εὐδοξίας καί ἀδελφή του Θεοδοσίου Β΄ (408-450). 

Εἶχε δέ τήν τιμή νά λάβει τό ἅγιο Βάπτισμα ἀπό τόν ἱερό Χρυσόστομο. Ἄν καί βρέθηκε μέσα στήν χλιδή τῶν ἀνακτόρων καί συναναστρέφονταν καί μέ ραδιούργους παλατιανούς, εἶχε καλλιεργήσει στήν ψυχή της βαθειά πίστη στό Θεό καί ἀπόκτησε σπάνιες ἀρετές.

Μετά το θάνατο τοῦ πατέρα τῆς Ἀρκαδίου, τό 408, ἡ Πουλχερία, ἐννέα μόλις ἐτῶν, ἀνάλαβε τήν κηδεμονία τοῦ ἑπτάχρονου ἀδελφοῦ τῆς Θεοδοσίου Β΄, ὁ ὁποῖος ἀνάλαβε τόν αὐτοκρατορικό θρόνο, ὡς ὁ νόμιμος διάδοχος τοῦ πατέρα τους. Παρά τό παιδικό τῆς ἡλικίας της, τή διέκρινε σπάνια ὡριμότητα καί σωφροσύνη. Τό πρῶτο, πού ἔκαμε ἦταν νά διαπλάσει το χαρακτῆρα τοῦ ἀδελφοῦ της, ὥστε νά βασιλέψει θεοφιλῶς. Τοῦ παραστάθηκε μέ ἀφοσίωση καί προσπάθησε νά σταλάξει στήν ψυχή του τίς ἀρχές τῆς χριστιανικῆς πίστεως καί νά τοῦ καλλιεργήσει τίς εὐαγγελικές ἀρετές. 

Τόν ἤθελε νά ξεχωρίζει ἀπό τούς ἄλλους ἡγεμόνες τῆς ἐποχῆς του, οἱ ὁποῖοι μεθοῦσαν ἀπό τήν ἐξουσία καί συμπεριφέρονταν μέ ἀλαζονεία καί τυραννία στούς ὑπηκόους τους. 

Θεωροῦσε τήν βασιλική καί κάθε ἄλλη ἐξουσία ὡς διακονία, ἔχοντας ὑπόψη της τά λόγια τοῦ Χριστοῦ: «ὅς ἄν θέλη γενέσθαι μέγας ἐν ὑμῖν, ἔσται ὑμῶν διάκονος, καί ὅς ἄν θέλη ὑμῶν γενέσθαι πρῶτος, ἔσται πάντων δοῦλος» (Μάρκ.9,42-44).

Ὅμως ὁ Θεοδόσιος δέν διέθετε τά ἀπαιτούμενα προσόντα νά ἐπιτελέσει τά ὑψηλά του καθήκοντα, σέ ἀντίθεση μέ τήν Πουλχερία, ἡ ὁποία διακρινόταν γιά τήν δυναμικότητά της, τή σωφροσύνη της καί τήν ἀξιολογότατη μόρφωσή της. 

Διέθετε μιά σπάνια σωματική ὀμορφιά καί ἕναν πλουσιότατο ψυχικό κόσμο. 

Σπούδασε τίς ἐπιστῆμες τῆς ἐποχῆς της καί μιλοῦσε, ἐκτός ἀπό τή λατινική γλῶσσα, καί τήν ἑλληνική. Θαύμαζε τόν ἑλληνικό πολιτισμό καί μελετοῦσε τούς ἀρχαίους ἕλληνες φιλοσόφους. Ἦταν ἀξιολάτρευτη γιά τήν πραότητά της, τήν εὐγένειά της, τήν ἀνεκτικότητά της, τή σεμνότητά της καί τήν ἔκδηλη ἀγάπη της γιά το λαό.

Τό 414, σέ ἡλικία μόλις δεκαέξι ἐτῶν ἀναδείχτηκε Αὐγούστα, μέ τή θέληση τοῦ ἀδελφοῦ τῆς Θεοδοσίου. 

 Ὑπῆρξε δέ πραγματικός ἡγεμόνας τοῦ ἀπέραντου βυζαντινοῦ κράτος, ὡς τό τέλος τῆς βασιλείας τοῦ Θεοδοσίου (450), τό ὁποῖο σημείωσε ἡμέρες δόξας, χάρις στήν συγκυβέρνηση μέ τήν δυναμική καί σώφρονα Πουλχερία.

 Ἡ ἴδια ἀφιερώθηκε ὁλοκληρωτικά στό Θεό καί στό λαό. Ἀποφάσισε νά μείνει σέ ὅλη τή στή ζωή παρθένος καί γι' αὐτό φοροῦσε συνεχῶς τή μοναχική καλύπτρα.

 Προσευχόταν καί νήστευε, μή συμμετέχοντας στά πολυτελῆ τραπέζια τοῦ παλατίου. Παράλληλα ἄρχισε τήν ἀναδιοργάνωση τοῦ κράτους μέ τήν ἐποπτεία της. Ἀναδιοργάνωσε το στρατό, ἐξασφαλίζοντας ἐξωτερική ἀσφάλεια καί εὐημερία στούς ὑπηκόους. 

Σέ κάθε της ἀπόφαση προηγοῦνταν θερμή προσευχή στό Θεό. Φρόντισε δέ νά ἔχει κοντά της εὐσεβεῖς καί εἰδήμονες συμβούλους ὅλα τά χρόνια της ἐξουσία της.


Ἀσκοῦσε μεγάλη ἐπιρροή στόν ἀδελφό της αὐτοκράτορα Θεοδόσιο, στερούμενος, ὅπως προαναφέραμε, προσόντων καί ἀποφασιστικότητας, στήν ὁποία ἄκουε καί ὑπολήπτονταν καί ἔτρεφε γιά τό πρόσωπό της ἀπεριόριστη ἐμπιστοσύνη. Ὁ δέ λαός τήν ὑπεραγαποῦσε, γιά τή συνετή καί φιλολαϊκή της διακυβέρνηση.
Ἡ ἀγάπη της γιά τήν ἑλληνική παιδεία καί τόν ἑλληνικό πολιτισμό τήν ὤθησε νά νυμφεύσει τόν Θεοδόσιο, μέ τή λόγια κόρη τοῦ ἀθηναίου φιλοσόφου Λεοντίου Ἀθηναΐδα, ἡ ὁποία ἔφθασε στήν Κωνσταντινούπολη, βαπτίσθηκε καί ὀνομάστηκε Εὐδοκία. Σκοπός τῆς Πουλχερίας ἦταν νά μεταλαμπαδευτεί στή Βασιλεύουσα ὁ ἑλληνικός πολιτισμός. 

Καί πράγματι, ἡ Ἀθηναΐδα ἔφερε μαζί της ἑκατοντάδες φιλοσόφους καί διδασκάλους, οἱ ὁποῖοι μετέβαλαν τήν Κωνσταντινούπολη σέ «μικρή Ἀθήνα». Μεγάλης σημασίας γεγονός ὑπῆρξε ἡ ἵδρυση, τό 425, μέ τή φροντίδα τῆς Πουλχερίας καί τήν ἀρωγή τῆς Εὐδοκίας, τό φημισμένο «Πανδιδακτήριο» (Πανεπιστήμιο) τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τό πρῶτο ὀργανωμένο πανεπιστήμιο τῆς Εὐρώπης καί τοῦ κόσμου! 

Ἐπίσης σημαντικό γεγονός ὑπῆρξε καί ἡ καθιέρωση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, ὡς ἐπίσημης γλώσσας τοῦ κράτους.

Τά δύο αὐτά μεγάλα γεγονότα ὑπῆρξαν ἡ ἀπαρχή γιά τόν ἐξελληνισμό τοῦ Ρωμαϊκοῦ κράτους.


Ἡ Πουλχερία πρωτοστάτησε καί γιά τήν περιφρούρηση τῆς ὀρθοδόξου πίστεως. Μέ δική της δυναμική παρέμβαση, πέτυχε νά πείσει τόν Θεοδόσιο νά συγκαλέσει τήν Γ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο (431), ἡ ὁποία καταδίκασε τήν αἵρεση τοῦ Νεστορίου.

Φρόντισε ἀκόμα νά χτίσει λαμπρούς ναούς, ὅπως τό ναό τῶν Βλαχερνῶν στήν Κωνσταντινούπολη καί μοναστήρια, ὅπως τίς Μονές Ἐσφιγμένου καί Ξηροποτάμου στό Ἅγιον Ὄρος. Ἵδρυσε πλῆθος εὐαγῶν ἱδρυμάτων (νοσοκομεῖα, πτωχοκομεία, ὀρφανοτροφεῖα, κλπ), ὅπου ἔβρισκαν ἀνακούφιση χιλιάδες ἐνδεεῖς. 

Τό 438 φρόντισε νά ἀρθεῖ μιά μεγάλη ἀδικία πού διέπραξαν οἱ γονεῖς τῆς Ἀρκάδιος καί Εὐδοξία. Νά ἀποκαταστήσει τή μνήμη τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου καί νά μεταφέρει τά λείψανά του στή Βασιλεύουσα, παρακαλῶντας γονατιστή τόν ἅγιο νά συγχωρήσει τούς διῶκτες του γονεῖς της.

Οἱ αἱρετικοί νεστοριανοί τήν μισοῦσαν θανάσιμα καί πέτυχαν μέ συκοφαντίες, νά τήν ἀπομακρύνουν ἀπό το θρόνο, ἀλλά γιά λίγο, διότι τό 450 πέθανε ὁ Θεοδόσιος καί ἔμεινε αὐτή, ὡς ἡ μόνη νόμιμη διάδοχος τοῦ θρόνου. 

Ὄντας 52 ἐτῶν νυμφεύτηκε τόν εὐσεβῆ συγκλητικό Μαρκιανό (450-457), στόν ὁποῖο παρέδωσε τό θρόνο, μέ τήν προϋπόθεση νά σεβαστεῖ τήν ἀπόφασή της νά μείνει παρθένα. 

Ἐκεῖνος σεβάστηκε τήν ἀπόφασή της, διότι ἦταν τό ἴδιο θεοσεβής μέ τήν Πουλχερία. Τό 451 συγκάλεσαν τήν Δ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο στή Χαλκηδόνα, ἡ ὁποία καταδίκασε τήν αἵρεση τοῦ μονοφυσιτισμοῦ. 

Ὁ Μαρκιανός καί ἡ Πουλχερία εἶχαν μιά σύντομη βασιλεία, τήν ὁποία ἀφιέρωσαν στή στήριξη τῆς Ὀρθοδοξίας καί στήν φιλανθρωπία.
Τό 453 σέ ἡλικία πενῆντα τεσσάρων ἐτῶν κοιμήθηκε εἰρηνικά ἡ Πουλχερία, ἀφιερώνοντας τήν περιουσία της στούς φτωχούς. Τή θρήνησε ὁλόκληρη ἡ αὐτοκρατορία καί ἡ Ἐκκλησία τήν ἀνακήρυξε ἁγία.

 Ἡ μνήμη της ἑορτάζεται στίς 10 Σεπτεμβρίου. 

Ὁ Μαρκιανός κοιμήθηκε τό 457 καί ἀνακηρύχτηκε καί αὐτός ἅγιος.

ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου - Καθηγητοῦ