Forrein Affairs: Ο καπιταλισμός πρέπει να μεταρρυθμιστεί για να επιζήσει

Οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν σήμερα μια υπαρξιακή επιλογή. Είτε θα αγκαλιάσουν ολόψυχα τον «καπιταλισμό των συμμέτοχων» (stakeholder capitalism) και θα αποδεχθούν τις ευθύνες [1] που τον συνοδεύουν με το να κάνουν ενεργά βήματα για την επίτευξη των κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων, είτε θα προσκολληθούν σε έναν ξεπερασμένο «καπιταλισμό μετόχων» (shareholder capitalism) που δίνει προτεραιότητα στα βραχυπρόθεσμα κέρδη σε σχέση με οτιδήποτε άλλο -και περιμένει τους εργαζόμενους, τους πελάτες και τους ψηφοφόρους να αναγκάσουν την αλλαγή σε αυτόν από τα έξω.
Η αξιολόγηση αυτή μπορεί να φαίνεται τραχιά όταν προέρχεται από κάποιον ο οποίος πάντα πίστευε στον καίριο ρόλο που διαδραματίζουν οι εταιρείες στην παγκόσμια οικονομία. 

Αλλά δεν υπάρχει εναλλακτική λύση. 

Το οικολογικό μας αποτύπωμα έχει επεκταθεί πολύ πέρα από αυτό που μπορεί να αντέξει η γη. Τα κοινωνικά μας συστήματα αποκτούν ρωγμές. Οι οικονομίες μας δεν οδηγούν πλέον στην ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς.
Οι σημερινές νεότερες γενιές απλώς δεν αποδέχονται ότι οι εταιρείες θα πρέπει να επιδιώκουν κέρδη εις βάρος της ευρύτερης περιβαλλοντικής και κοινωνικής ευημερίας. Γνωρίζουμε ότι μια οικονομία της ελεύθερης αγοράς είναι απαραίτητη για την επίτευξη μακροπρόθεσμης ανάπτυξης και κοινωνικής προόδου. Δεν θα πρέπει να θέλουμε να αντικαταστήσουμε αυτό το σύστημα. 

Αλλά με την σημερινή μορφή του, ο καπιταλισμός έχει φτάσει στα όριά του.

 Αν δεν μεταρρυθμιστεί εκ των έσω, δεν θα επιζήσει.

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΕΤΟΧΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΟΥΣ

Πέρυσι, η Business Roundtable (Επιχειρηματική Στρογγυλή Τράπεζα), μια οργάνωση που εκπροσωπεί πολλές από τις μεγαλύτερες αμερικανικές εταιρείες, ανακοίνωσε [2] ότι ήθελε να απομακρυνθεί από την υπεροχή των μετόχων και προς μια δέσμευση προς όλους τους συμμέτοχους. Επαναπροσδιόρισε τον σκοπό μιας εταιρείας στο να προωθήσει «μια οικονομία που εξυπηρετεί όλους τους Αμερικανούς» – όχι μόνο εκείνους που κατέχουν μετοχές.
Οι διευθύνοντες σύμβουλοι (CEO) που υπέγραψαν την δήλωση της Business Roundtable ήταν ένα πραγματικό Who’s Who του αμερικανικού καπιταλισμού. 

 Ως πρόεδρος του Business Roundtable, ο διευθύνων σύμβουλος της JPMorgan Chase, Jamie Dimon, ήταν ο πρώτος που την ενέκρινε. Μεταξύ των 181 υπογραφόντων ήταν επίσης ο Alex Gorsky της Johnson & Johnson, η Ginni Rometty της IBM, ο Mortimer J. Buckley της Vanguard και η Tricia Griffith της Progressive.
Η δήλωση αντιμετωπίστηκε με μικτές αντιδράσεις.

 Κάποιοι την είδαν απλώς ως έναν ελιγμό για να προκαταλάβουν την πίεση από μια ανερχόμενη αριστερά. Άλλοι την απέρριψαν ως προσχηματική, ως μια επί το πλείστον συμβολική κίνηση χωρίς συγκεκριμένες ενέργειες που να την υποστηρίζουν. 

Πώς μπορεί μια εταιρεία να ισχυριστεί ότι έχει εφαρμόσει μια σημαντική αλλαγή, ρώτησαν οι σκεπτικιστές, εάν οι τριμηνιαίοι ισολογισμοί της εξακολουθούν να εστιάζουν στη μεγιστοποίηση του οικονομικού αποτελέσματος;
Αλλά ένας τέτοιος σκεπτικισμός παραβλέπει το πόσο σημαντική είναι αυτή η στροφή -και η ευκαιρία να μετατραπεί σε πραγματική αλλαγή. Από το 1997, κάθε προηγούμενη σειρά αρχών που υιοθετήθηκε από την Business Roundtable έθετε στην κορυφή [των προτεραιοτήτων] την υπεροχή των μετόχων. Το να εγκαταλείψει αυτήν την αρχή η ομάδα ήταν κάτι επαναστατικό. Αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι, αν αυτά τα λόγια δεν μεταφραστούν σε συλλογικές ενέργειες, η επανάσταση θα είναι βραχύβια.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΤΑΙΡΕΙΑ;

Τι μπορεί λοιπόν να γίνει για να διασφαλιστεί ότι η μετάβαση στον καπιταλισμό των συμμέτοχων (stakeholder capitalism) είναι πραγματική και διαρκής; Για να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αυτό αξίζει τον κόπο να κοιτάξουμε πίσω στο μεταπολεμικό παγκόσμιο οικονομικό σύστημα [3] και στον ρόλο που διαδραματίζουν μέσα σε αυτό οι εταιρείες, οι κυβερνήσεις, η κοινωνία των πολιτών και οι διεθνείς οργανισμοί. Ορισμένοι μπορεί να πιστεύουν ότι ο Δυτικός καπιταλισμός έβαζε πάντα πρώτα τους μετόχους. Αυτό δεν είναι έτσι.

Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (World Economic Forum) ιδρύθηκε πριν από πέντε δεκαετίες στο Νταβός για να προωθήσει το «multistakeholder concept» (την έννοια των πολλαπλών συμμέτοχων) -ένα μοντέλο που αναπτύχθηκε από τις γνώσεις μου τόσο για την ευρωπαϊκή όσο και για την αμερικανική προσέγγιση [4] στον καπιταλισμό.
Οι αμερικανικές εταιρείες στη μεταπολεμική περίοδο είχαν τελειοποιήσει την επιχειρηματική και οικονομική διαχείριση, βελτιστοποιώντας την ανάπτυξη και τα κέρδη. Έκανε τις αμερικανικές εταιρείες και τους Αμερικανούς διανοητές του μάνατζμεντ ζηλευτούς σε όλο τον κόσμο. 

Αλλά οι Ευρωπαίοι μάνατζερς εκείνη την εποχή έκαναν επίσης κάτι σωστό.
 Είχαν ένα κοινωνικό αντανακλαστικό, εμφανές στην βαθιά δέσμευσή τους στους εργαζομένους, τους πελάτες και τους προμηθευτές τους.
Ως φοιτητής μηχανικός, είχα δουλέψει σε διάφορα εργοστάσια.

 Περνώντας τον χρόνο μου με συναδέλφους μου εργάτες, μου επιβεβαίωσε ότι οι εργάτες (blue-collar workers) είναι το ίδιο λαμπροί, και προσθέτουν εξίσου σημαντική αξία σε μια εταιρεία, όπως οι υπάλληλοι (white-collar workers) ομόλογοί τους ή οι μέτοχοι των εταιρειών στις οποίες εργάζονται.

Οι ιδέες του καπιταλισμού των συμμέτοχων (που περιέγραψα για πρώτη φορά στο βιβλίο μου το 1971 [5], Modern Enterprise Management in Mechanical Engineering [«Σύγχρονη Διοίκηση Επιχειρήσεων στη Μηχανολογία»]) ενημερώνουν το Μανιφέστο του Νταβός που υπογράφηκε στο νεοσυσταθέν Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ.
Η πρώτη γραμμή του μανιφέστου δήλωνε ότι «ο σκοπός του επαγγελματικού μάνατζμεντ είναι να εξυπηρετεί πελάτες, μετόχους, εργαζόμενους και υπαλλήλους, καθώς και κοινωνίες, και να εναρμονίζει τα διαφορετικά συμφέροντα των συμμέτοχων (stakeholders).

foreignaffairs.gr