Τα απεχθή κέρδη της ΕΚΤ εις βάρος του ελληνικού λαού

του Eric Toussaint

Ο Μάριο Ντράγκι, μόλις αναγνώρισε πως οι ευρωπαϊκές κεντρικές τράπεζες της ευρωζώνης συσσώρευσαν κέρδη ύψους 7,8 δις ευρώ χάρη στους ελληνικούς τίτλους που η ΕΚΤ αγόρασε κατά τα έτη 2010-2012 στα πλαίσια του προγράμματος (Securities Markets Programme)[1]. 
Σε αυτά προστίθενται και άλλα ποσά, για τα οποία δεν μιλά ο πρόεδρος της ΕΚΤ: τα κέρδη που πραγματοποίησαν οι ίδιες αυτές τράπεζες στα πλαίσια των επονομαζόμενων "ANFA" (Agreement on Net Financial Assets) αγορών. 
Πρέπει επίσης να προσθέσουμε τα κέρδη που πραγματοποίησαν οι 14 χώρες της ευρωζώνης που παρείχαν διμερή δάνεια στην Ελλάδα με το καταχρηστικό επιτόκιο των περίπου 5%.

Η Γερμανία, για παράδειγμα, πραγματοποιεί περισσότερο από 1,3 δις ευρώ κέρδη χάρη στο
διμερές της δάνειο προς την Ελλάδα[2]. Η Γαλλία, από την πλευρά της, δεν πάει πίσω. Πρέπει να συνυπολογίσουμε και τις οικονομίες που πραγματοποίησαν οι κυρίαρχες χώρες της ευρωζώνης από πλευράς αναχρηματοδότησης των δημοσίων χρεών τους: η κρίση που έπληξε την Ελλάδα και τις άλλες χώρες της περιφέρειας οδήγησε σε φυγή των δανειστών σε όφελος των πιο πλούσιων χωρών της ευρωζώνης που, συνεπώς, ωφελήθηκαν από μια πτώση του κόστους των δανείων τους.
 Στην περίπτωση της Γερμανίας, μεταξύ 2010 και 2015, η εξοικονόμηση φαίνεται πως ανέρχεται σε 100 δις ευρώ[3]. 
Τέλος, στα πλαίσια της Ποσοτικής χαλάρωσης (Quantative easing - QE), η ΕΚΤ αγόρασε ομόλογα γερμανικού δημοσίου ύψους 400 δις ευρώ, τις περισσότερες φορές με μηδενική ή αρνητική απόδοση. 
Η ΕΚΤ αγόρασε επίσης ομόλογα του γαλλικού δημοσίου για ποσό λίγο μικρότερο των 400 δις ευρώ. Αυτές οι αγορές γερμανικών ή γαλλικών ομολόγων δεν της αποφέρουν τίποτε, ενώ τα ελληνικά ομόλογα που κατέχει για ποσό δέκα φορές μικρότερο, της απέφεραν 7,8 δις ευρώ. Καθένας μπορεί να απαντήσει στην ερώτηση του ποιος ωφελείται αυτής της πολιτικής της ΕΚΤ.

Ο μηχανισμός είναι ανελέητος: κάθε φορά που ένα μέρος των κερδών της ΕΚΤ επί ελληνικών ομολόγων μεταβιβάστηκε στην Αθήνα, το ποσό ξαναέφυγε αμέσως προς τους πιστωτές για την αποπληρωμή του χρέους. Πρέπει να μπει τέλος σε αυτήν την λεηλασία. 
Τα κέρδη που πραγματοποίησε η ΕΚΤ εις βάρος του ελληνικού λαού πρέπει να επιστραφούν στην Ελλάδα και να χρησιμοποιηθούν στο σύνολό τους για την χρηματοδότηση κοινωνικών δαπανών για την ανακούφιση των δραματικών επιπτώσεων των πολιτικών που επιβάλλει η τρόικα και για να γίνει επανεκκίνηση της απασχόλησης. Το χρέος που απαιτείται από την Ελλάδα πρέπει να διαγραφεί, διότι είναι αθέμιτο, απεχθές, παράνομο και μη βιώσιμο. Αυτό απέδειξε η Επιτροπή αλήθειας δημόσιου χρέους που σύστησε η πρόεδρος της Ελληνικής Βουλής, το 2015[4]. Το σημερινό μνημόνιο πρέπει να καταργηθεί.

Ας επανέλθουμε στην πολιτική της ΕΚΤ σχετικά με την Ελλάδα.

Πράξη 1η: Ο ρόλος της ΕΚΤ στο πρώτο μνημόνιο, το 2010

Η ΕΚΤ, υπό την διεύθυνση του Ζαν-Κλωντ Τρισέ (με στενές επαφές με τις τράπεζες[5]), παρενέβη έχοντας ως κύρια ανησυχία να περιορίσει όσο το δυνατόν περισσότερο τις απώλειες των ιδιωτικών γαλλικών, γερμανικών, ιταλικών και του Benelux (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο) τραπεζών που ήταν ιδιαίτερα εκτεθειμένες τόσο στον ελληνικό ιδιωτικό όσο και στον ελληνικό δημόσιο τομέα.

Σε αντίθεση με όσα εκθέτει με περισσή φροντίδα το κυρίαρχο αφήγημα, το κύριο πρόβλημα ετίθετο από τις ελληνικές ιδιωτικές τράπεζες, στο χείλος της αφερεγγυότητας, των οποίων η ενδεχόμενη πτώχευση αποτελούσε σοβαρή απειλή για τις γαλλικές, γερμανικές, ιταλικές τράπεζες και αυτές του Benelux [6]που ήταν οι δανειστές τους και, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ιδιοκτήτες τους.

Κατά την επεξεργασία του μνημονίου του Μάη του 2010, η ΕΚΤ αρνήθηκε να προχωρήσει σε μείωση του ελληνικού δημόσιου χρέους ενώ, συνήθως, ένα λεγόμενο σχέδιο «διάσωσης» συνοδεύεται από αναδιάρθρωση χρέους. Η ΕΚΤ αρνούνταν την προοπτική αυτή διότι ήθελε να δώσει στις ξένες τράπεζες των κυρίαρχων χωρών της ευρωζώνης τον χρόνο να μειώσουν την έκθεσή  τους στο δημόσιο χρέος.

Το ΔΝΤ, με διευθυντή τον Ντομινίκ Στρως-Καν, ο ίδιος με στενές επαφές με το τραπεζικό λόμπυ, υιοθέτησε την ίδια θέση με αυτήν της ΕΚΤ. Η κυβέρνηση του σοσιαλιστή Γιώργου Παπανδρέου είχε κι εκείνη ως κύρια ανησυχία την προάσπιση των συμφερόντων των ελλήνων τραπεζιτών και ήταν ευνοϊκή προς το λεγόμενο σχέδιο «διάσωσης» που θα έφερνε μερικές δεκάδες δις ευρώ για την ανακεφαλαίωσή τους, αλλά και την αποφυγή μιας μείωσης του ελληνικού δημόσιου χρέους που θα είχε πλήξει τους τραπεζίτες αφού κατείχαν οι ίδιοι ελληνικούς τίτλους.

Η δεύτερη θεμελιώδης διάσταση του προσανατολισμού που επέλεξαν οι κύριοι πρωταγωνιστές που εφάρμοσαν το μνημόνιο, είναι η θέληση να εφαρμόσουν μια θεραπεία σοκ στην Ελλάδα: ριζική πτώση των μισθών και των συντάξεων, ριζικές προσβολές των εργατικών κοινωνικών δικαιωμάτων, βίαιη επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων, κλπ. Αλλά και εγκατάλειψη της άσκησης κυριαρχίας από πλευράς της Ελλάδας ως κράτους και μετατροπή του Κοινοβουλίου σε αίθουσα καταγραφής των αποφάσεων που λήφθηκαν από τους πιστωτές. Τέτοιοι στόχοι δεν αποτελούν κατά κανέναν τρόπο μέρος της εντολής της ΕΚΤ, γεγονός που δεν την εμπόδισε να παρέμβει σε πολλές χώρες με τον ίδιο τρόπο (στην Ιρλανδία, μερικούς μήνες αργότερα, στην Ιταλία επίσης, χωρίς να ξεχνούμε την Πορτογαλία και την Κύπρο).

Περίληψη της 1ης πράξης: η ΕΚΤ παρεμβαίνει 1) αρνούμενη την μείωση του ελληνικού χρέους, ώστε να προστατέψει τα συμφέροντα των ξένων και των ελλήνων ιδιωτών τραπεζιτών και 2) ως μέλος της τρόικας που οργανώνει την αντικατάσταση των ιδιωτών πιστωτών από δημόσιους πιστωτές (δηλαδή, σε πρώτη φάση, τα 14 κράτη της ευρωζώνης, για ποσό ύψους 53 δις ευρώ και το ΔΝΤ για ποσό 30 δις ευρώ).

Πράξη 2η: η ΕΚΤ επιτρέπει στις μεγάλες ιδιωτικές τράπεζες να αποδεσμευτούν πλεονεκτικά από την Ελλάδα

Για να βοηθήσει τις ξένες τράπεζες να μειώσουν σημαντικά την έκθεσή τους στο ελληνικό χρέος, η ΕΚΤ ξεκινά το πρόγραμμα SMP μέσω του οποίου προχωρά σε μαζικές αγορές στην δευτερεύουσα αγορά ελληνικών τίτλων. Η ΕΚΤ αγοράζει ελληνικούς τίτλους από τραπεζικούς οργανισμούς που θέλει να προστατέψει (έτσι, αγοράζει κατά προτεραιότητα, από τις BNP Paribas, Crédit Agricole, Société Générale, BPCE, Hypo Real, Commerzbank, Dexia, ING, Deutsche Bank…).

Τι θα είχε συμβεί αν η ΕΚΤ δεν είχε εφαρμόσει το πρόγραμμα SMP; Οι ελληνικοί τίτλοι θα είχαν φθάσει σε ένα κατώτατο επίπεδο της τάξης του 20% της ονομαστικής τους αξίας. Όμως, οι μαζικές αγορές της ΕΚΤ διατήρησαν την τιμή τους σε ένα αφύσικα υψηλό επίπεδο (της τάξης του 70 %). Κατά συνέπεια, χάρη στην ΕΚΤ, οι ιδιωτικές τράπεζες περιόρισαν τις απώλειές τους κατά τη στιγμή μεταπώλησης των τίτλων. Ενώ η ΕΚΤ υποτίθεται πως δεν πρέπει να εμποδίζει την ελεύθερη λειτουργία των δυνάμεων της αγοράς, η παρέμβασή της είχε ως συνέπεια μια στρέβλωση των τιμών επαναγοράς των τίτλων, διατηρώντας τις σε επίπεδο τεχνητά υψηλό.

Η παρέμβαση αυτή, ήταν ευνοϊκή για το ελληνικό Κράτος; Το γεγονός ότι η τιμή ενός τίτλου στη δευτερεύουσα αγορά διατηρούνταν στα 70% αντί να πέσει στα 20%, δεν βελτιώνει την κατάσταση του οφειλέτη, διότι πρέπει να πληρώσει ακριβώς το ίδιο ποσό, από πλευράς τόκων, που υπολογίζονται βάσει της ονομαστικής αξίας. Στην λήξη του τίτλου, πρέπει να καταβάλλει 100% της ονομαστικής αξίας.Μπορούμε να προχωρήσουμε ακόμη πιο μακριά τον συλλογισμό: αν οι τίτλοι του Κράτους αγγίξουν ένα κατώτατο όριο, μπορεί να προτείνει την επαναγορά τίτλων με ένα κούρεμα και να θέσει τέλος στην καταβολή των τόκων (αυτό πέτυχε ο Ισημερινός το 2009, επιβάλλοντας ένα κούρεμα της τάξης του 70%[7]).

Πράξη 3η: η ΕΚΤ ωφελείται της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους τον Μάρτιο του 2012 και συμπεριφέρεται ως αρπακτικό ταμείο (vulture fund)

Το 2011, η ΕΚΤ ετοιμάζει ενεργά μια αναδιάρθρωση αναφέροντας ότι θα αρνηθεί να συμμετάσχει εφόσον  είναι προνομιακός δανειστής (πιστωτής senior). Η αναδιάρθρωση αυτή ετοιμάστηκε σε στενή συνεργασία με τις ιδιωτικές τράπεζες των Κρατών του κέντρου της ευρωζώνης (και, ειδικότερα, με τον Ζαν Λεμιέρ της BNP[8]). Τον Νοέμβρη του 2011, η τρόικα απαλλάσσεται από τον Παπανδρέου, αφού αυτός αναφέρθηκε διστακτικά στην δυνατότητα να προκαλέσει ένα δημοψήφισμα σχετικά με την επερχόμενη αναδιάρθρωση. Η κυβέρνηση Παπανδρέου αντικαθίσταται από τεχνοκρατική κυβέρνηση, με επικεφαλής τον Λουκά Παπαδήμο, που είχε υπάρξει αντιπρόεδρος της ΕΚΤ από το 2002 ως το 2010.

Τον Μάρτη του 2012, η αναδιάρθρωση που ενορχήστρωσε η ΕΚΤ συνεπάγεται κούρεμα της τάξης του 53% της αξίας των τίτλων, εις βάρος των ιδιωτών πιστωτών.

Ποιοι είναι όμως, εκείνη τη στιγμή, οι ιδιώτες πιστωτές; Αφενός, οι ελληνικές τράπεζες που, αν και είχαν μειώσει την έκθεσή[9] τους, διατηρούν σημαντική ποσότητα ελληνικών τίτλων στα ενεργητικά τους. Οι τίτλοι υποβάλλονται σε haircut (κούρεμα)  αλλά οι τράπεζες λαμβάνουν ένα αντιστάθμισμα πολλών δις που ονομάζεται sweetener (γλυκαντικό) ενώ λαμβάνουν και εγγύηση ότι θα υπάρξει νέα ένεση για ανακεφαλαίωσή τους. Τα κύρια θύματα είναι τα ελληνικά συνταξιοδοτικά ταμεία που αναγκάστηκαν από τις αρχές της χώρας και την τρόικα να μετατρέψουν τα ενεργητικά τους σε ελληνικούς τίτλους λίγο πριν την αναδιάρθρωση (η οποία ήταν δεόντως σχεδιασμένη αλλά διατηρούνταν μυστική).

Οι γαλλικές, γερμανικές, ιταλικές τράπεζες, και εκείνες του Benelux είχαν αποδεσμευτεί, μεταπωλώντας τους ελληνικούς τίτλους στην ΕΚΤ, σε κυπριακές τράπεζες και σε ταμεία όρνεα. Για να το πούμε πιο απλά, οι κυπριακές τράπεζες επλήγησαν άμεσα με το κούρεμα κι αυτό συνέβαλλε στην κυπριακή κρίση που ακολούθησε μερικούς μήνες αργότερα και επιλύθηκε τον Μάρτη του 2013. Όσο για τα ταμεία όρνεα που είχαν αγοράσει με κουρεμένη τιμή, αρνήθηκαν να συμμετέχουν στην αναδιάρθρωση και πέτυχαν επιστροφή του 100% της τιμής. Η ΕΚΤ συμπεριφέρθηκε σαν πραγματικό ταμείο όρνεο και πέτυχε και εκείνη επιστροφή κατά 100% της αξίας.

Πράξη 4η: Η ΕΚΤ εκβιάζει σε μόνιμη βάση

Μετά την αναδιάρθρωση, η ΕΚΤ θέτει τέλος στο πρόγραμμα επαναγοράς SMP και  ξεκινάει το πρόγραμμα OMT (Οριστικές νομισματικές συναλλαγές ή, στα αγγλικά, Outright Monetary Transactions).

Η ΕΚΤ πετυχαίνει έτσι την αποπληρωμή των ελληνικών τίτλων που κατέχει στο 100% της αξίας τους και με επιτόκιο που μπορεί να φτάσει το 6,5 %. Δεδομένου του ξεκάθαρα καταχρηστικού χαρακτήρα της θέσης της, την οποία κατήγγειλε και η ελληνική κυβέρνηση, η ΕΚΤ δεσμεύεται να επιστρέψει στην Ελλάδα τους τόκους που εισέπραξε. Πράγματι, προχώρησε, σε όφελος της κυβέρνησης Σαμαρά, μια επιστροφή 3,3 δις ευρώ, το 2013 και το 2014, για να στηρίξει την νεοφιλελεύθερη πολιτική της. Σε αντίθεση, κατά τους πρώτους έξι μήνες της κυβέρνησης Τσίπρα, αρνείται να πραγματοποιήσει οποιαδήποτε επιστροφή. Έκτοτε, η ΕΚΤ και οι εθνικές τράπεζες της ευρωζώνης δεν επέστρεψαν τίποτε στην Ελλάδα[10]. Σήμερα, τα ποσά που δεν έχουν ακόμη επιστραφεί στην Ελλάδα ανέρχονται σε πολλά δις ευρώ[11]. Οι επιστροφές κερδών επί των ελληνικών τίτλων που κατέχει η ΕΚΤ, υποτίθεται ότι θα συνεχιστούν ως το 2037![12]

Ας προσθέσουμε και το γεγονός ότι η ΕΚΤ άσκησε μέγιστη πίεση στον ελληνικό λαό κατά τους πρώτους έξι μήνες του 2015 για να τον αναγκάσει να παραδοθεί. Στις 4 Φεβρουαρίου 2015, η ΕΚΤ έθεσε τέλος στην φυσιολογική παροχή ρευστού στις ελληνικές τράπεζες, για να διατηρεί την κυβέρνηση σε κατάσταση μόνιμου εκβιασμού και να αυξήσει το κόστος χρηματοδότησης των ελληνικών τραπεζών, περιορίζοντας ταυτόχρονα τους πόρους της κυβέρνησης. Και, σαν να μην αρκούσε αυτό, η ΕΚΤ οδήγησε σε εξαήμερο κλείσιμο των ελληνικών τραπεζών πριν από το δημοψήφισμα της 5 Ιουλίου 2015. Παρά τον εκβιασμό της ΕΚΤ, στο δημοψήφισμα., 62%  των Ελλήνων απέρριψαν τις απαιτήσεις των δανειστών.

Από πλευράς πραγματοποίησης κερδών εις βάρος της Ελλάδας, το ΔΝΤ δεν υπολείπεται. Μεταξύ 2010 και 2015, έβαλε στην τσέπη του 3,5 δις δολάρια κερδών επί των πιστώσεων προς την Ελλάδα[13].

Συμπεράσματα:

1) Η ΕΚΤ και οι κυβερνήσεις της ευρωζώνης αρνούνται να υλοποιήσουν τη δέσμευση περί επιστροφής του συνόλου των παραπάνω τόκων που εισέπραξαν μέσω των ελληνικών τίτλων.

2) Στην λήξη κάθε τίτλου, η ΕΚΤ εισπράττει 100% της αξίας, ενώ αγόρασε τους τίτλους αυτούς με σημαντικό κούρεμα, της τάξης του 30%. Τα πραγματικά επιτόκια που απαιτούνται από την Ελλάδα είναι απολύτως καταχρηστικά.

3) Η ΕΚΤ και οι άλλοι πιστωτές εκμεταλλεύονται την προοπτική αποδέσμευσης του υπόλοιπου των κερδών της ΕΚΤ επί των τόκων ως μέσο μόνιμου εκβιασμού για να αναγκάσουν την ελληνική κυβέρνηση να προχωρήσει ακόμη περισσότερο τις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις που έχουν δραματικά αποτελέσματα στον ελληνικό πληθυσμό.

4) Τα κέρδη που συσσωρεύουν η ΕΚΤ, τα Κράτη της ευρωζώνης και το ΔΝΤ χάρη στις πιστώσεις προς την Ελλάδα πρέπει να επιστραφούν στον ελληνικό λαό και να χρησιμοποιηθούν στο σύνολό τους για κοινωνικές δαπάνες ώστε να αντιμετωπιστούν τα δραματικά αποτελέσματα των πολιτικών που επιβάλλει η τρόικα στην Ελλάδα.

5) Το ελληνικό χρέος πρέπει να διαγραφεί και το τρέχον μνημόνιο πρέπει να καταργηθεί.

Μετάφραση από τα γαλλικά: Christine Cooreman

Σημειώσεις :

[1] Ο Μάριο Ντράγκι αναγνώρισε τα γεγονότα αυτά σε μια απαντητική επιστολή προς τον ευρωβουλευτή Νίκο Χουντή, πρώην υπουργό Συριζα της κυβέρνησης Τσίπρα, πριν την συνθηκολόγηση. Σήμερα, ο Χουντής είναι μέλος της Λαϊκής Ενότητας, https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/ecb.mepletter171010_Chountis.en.pdf?ca00752c61bdb4df6c227f4f3c62b98a Βλ. επίσης την απάντηση του Ευρωπαίου Επιτρόπου Πιέρ Μοσκοβισί, στον Χουντή: http://www.europarl.europa.eu/sides/getAllAnswers.do?reference=E-2017-004193&language=EN. Η ερώτηση που έθεσε ο Χουντής: http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+WQ+E-2017-004193+0+DOC+XML+V0//EN

[2] https://www.lesechos.fr/12/07/2017/lesechos.fr/030443643863_l-allemagne-a-engrange-plus-d-un-milliard-de-profits-sur-la-grece.htm

[3] «Σύμφωνα με υπολογισμούς ενός γερμανικού ινστιτούτου, η Γερμανία πραγματοποίησε πάνω από 100 δις ευρώ οικονομίες στον προϋπολογισμό της από την αρχή της ελληνικής κρίσης, ήτοι, κάτι παραπάνω από 3% του ΑΕΠ της.» στην εφημερίδα Le Figaro, La crise grecque a largement profité à l'Allemagne (Η ελληνική κρίση ωφέλησε σε πολύ μεγάλο βαθμό την Γερμανία), http://www.lefigaro.fr/conjoncture/2015/08/10/20002-20150810ARTFIG00238-la-crise-grecque-a-largement-profite-a-l-allemagne.php

[4] Βλ. την έκθεση της Επιτροπής αλήθειας δημόσιου χρέους, http://www.cadtm.org/Rapport-preliminaire-de-la

[5] Βλ. την υπόθεση της Crédit Lyonnais. Τον Ιούλιο του 2002, ο Ζαν-Κλωντ Τρισέ (διοικητής της Τράπεζας της Γαλλίας και πρώην διευθυντής Δημοσίων Εσόδων), ο Ζαν-Λουί Αμπερέρ (πρώην γενικός διευθυντής της Crédit Lyonnais) και ο Ζακ ντε Λαροζιέρ (πρώην διοικητής της Τράπεζας της Γαλλίας) διώχθηκαν ποινικά για συνέργεια στην παρουσίαση ανακριβών λογαριασμών και διάδοση ψευδών ή απατηλών πληροφοριών, στα πλαίσια του σκανδάλου της Crédit Lyonnais. Τον Ιούνιο του 2003, μόνον ο Ζαν-Λουί Αμπερέρ καταδικάστηκε, αλλά η απαλλαγή των δυο εκπροσώπων της επιβλέπουσας αρχής δεν έπεισε κανέναν. Πάντα στα πλαίσια της ίδιας υπόθεσης, η Κριστίν Λαγκάρντ, πρώην υπουργός οικονομίας και οικονομικών της Γαλλίας και σημερινή γενική διευθύντρια του ΔΝΤ, καταδικάστηκε στις 19 Δεκεμβρίου 2016 από το Δικαστήριο της Δημοκρατίας της Γαλλίας για «αμέλεια» στο θέμα της απόφασης της διαιτησίας του 2008 υπέρ του Μπερνάρ Ταπί στον οποίο αποδόθηκαν 405 εκατομμύρια ευρώ δημοσίου χρήματος.

[6] Βλ. Ερίκ Τουσαίν, "Grèce : Les banques sont à l’origine de la crise" (Ελλάδα: οι τράπεζες προκάλεσαν την κρίση), που δημοσιεύθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 2016, http://www.cadtm.org/Grece-Les-banques-sont-a-l-origine Βλ. επίσης Patrick Saurin, “La « Crise grecque » une crise provoquée par les banques” (‘Η «Ελληνική κρίση», μια κρίση που προκάλεσαν οι τράπεζες’), http://www.cadtm.org/La-Crise-grecque-une-crise

[7] Ερίκ Τουσαίν, "Équateur : Historique de l'audit de la dette réalisée en 2007-2008. Pourquoi est-ce une victoire ?" (Ισημερινός: Ιστορικό του λογιστικού ελέγχου του 2007-2008. Γιατί αποτελεί νίκη;)(βίντεο 14 λεπτών, στα γαλλικά), δημοσιεύτηκε στις 8 Νοεμβρίου 2016, http://www.cadtm.org/Equateur-Historique-de-l-audit-de

[8] Βλ. ειδικότερα: https://fr.wikipedia.org/wiki/Jean_Lemierre

[9] Σε απόλυτα ποσά, η έκθεση των ελληνικών τραπεζών είχε μειωθεί λίγο, μεταξύ άλλων επειδή είχαν αντικαταστήσει ένα μέρος των τίτλων τους που έληγαν σε κάτι παραπάνω από ένα έτος με Έντοκα γραμμάτια δημοσίου - Treasury bills – που έληγαν σε λιγότερο από ένα έτος και, έτσι, το κούρεμα δεν τα αφορούσε.

[10] Εφημερίδα La Tribune, « Dette grecque : les intérêts ont rapporté 8 milliards d'euros aux banques centrales » (Ελληνικό χρέος: οι τόκοι απέφεραν 8 δις ευρώ στις κεντρικές τράπεζες), δημοσιεύτηκε στις 12 Οκτωβρίου 2017, http://www.latribune.fr/economie/union-europeenne/dette-grecque-les-interets-ont-rapporte-8-milliards-d-euros-aux-banques-centrales-753950.html

[11] Η Anouk Renaud το είχε ήδη καταγγείλει στο άρθρο της "Grèce : la poule aux œufs d’or de la BCE" (Ελλάδα: η κότα με τα χρυσά αυγά της ΕΚΤ), που δημοσιεύθηκε στις 25 Απριλίου 2017, http://www.cadtm.org/Grece-la-poule-aux-oeufs-d-or-de

[12] Βλ. το αναλυτικό χρονοδιάγραμμα των μελλοντικών πληρωμών στην ιστοσελίδα της Wall Street Journal : http://graphics.wsj.com/greece-debt-timeline/

[13] Δημήτρης Τζανίνης (Dimitri Tzanninis), "IMF substantial profits thanks to Greece (2010-2015)" (Σημαντικά κέρδη του ΔΝΤ χάρη στην Ελλάδα (2010-2015), http://www.cadtm.org/IMF-substantial-profits-thanks-to

contra-xreos.gr