«Ο άνθρωπος, το κράτος και ο πόλεμος» του Kenneth Waltz

Δράττομαι της ευκαιρίας της θερινής ραστώνης, προκειμένου να ξεφύγουμε από την επικαιρότητα και να αναφερθώ σε ένα από τα κορυφαία βιβλία διεθνούς πολιτικής – αν όχι το κορυφαίο. Το βιβλίο Ο άνθρωπος, το κράτος και ο πόλεμος γράφτηκε το 1959 από τον Kenneth Waltz (τη μεγάλη αυτή προσωπικότητα της θεωρίας διεθνούς πολιτικής) και εκδόθηκε στην ελληνική γλώσσα από τις εκδόσεις Ποιότητα μόλις το 2011.

Οφείλω να σημειώσω ότι ο τίτλος της αρχικής έκδοσης είναι «Man, the State and War», με οριστικό άρθρο να γράφεται μόνο μπροστά από τη δεύτερη εικόνα όπως επονομάζει τα τρία επίπεδα ανάλυσης ο συγγραφέας.

Αυτό ίσως δεν σημαίνει κάτι συγκεκριμένο, αλλά ίσως να σημαίνει και πολλά για το πώς μεταχειρίζεται τις τρεις έννοιες ο Waltz προσδιορίζοντας ως μια
τυπική –υλιστική, δυτικότροπη, μοντερνιστική– δομή το κράτος εν αντιθέσει με τις άλλες δύο, οι οποίες είναι ευρύτερες και ίσως δεν αγγίζουν –στο μυαλό του– το σύνολο των ενδεχόμενων εκφάνσεών τους.
«Το» κράτος είναι αυτό που οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι γνωρίζουν καλά ως γραφειοκρατική δομή, η οποία λειτουργεί με υλιστικούς όρους και επιβάλλεται δεσποτικά με απώτερο διακύβευμα την εμπέδωση μιας κοινής ταυτοτικής αναφοράς προς τους υπηκόους-πολίτες. Προφανώς, η περιγραφή είναι δική μου και δεν αφορά το τι βρισκόταν στο μυαλό του Waltz.

Ωστόσο, ό,τι και αν βρισκόταν ήταν συγκεκριμένο και συμβάδιζε με το νεωτερικό κρατικό πρότυπο.

Αντιθέτως, τα άλλα δύο επίπεδα –το πρώτο και το τρίτο– τα μεταχειρίζεται ως φαινόμενα τα οποία απεκδύονται κάποιας πρότερης συγκεκριμένης σύλληψης. Γι’ αυτό ο Waltz δεν τα οριοθετεί συνοδεύοντάς τα με κάποιο οριστικό άρθρο.
Πρόκειται για την ανθρώπινη φύση (πρώτο επίπεδο), η οποία είναι ανεξερεύνητη και απροσδιόριστη σε αντίθεση με τη συγκεκριμένη αντίληψη «του» κράτους.
Και πρόκειται για τον πόλεμο, ο οποίος έχει τις ρίζες του στη διεθνή αναρχία και τα αποτελέσματά της, και κατ’ επέκταση στο διεθνές σύστημα (τρίτο επίπεδο).

Ο Waltz εισάγει τη συστημική ανάλυση στη σκέψη περί της διεθνούς πολιτικής, αλλά δεν την αποθεώνει.
Αντιθέτως, την προσεγγίζει με μετριοπάθεια επισημαίνοντας ότι προσπαθεί να φωτίσει τα αίτια κάποιων φαινομένων, αλλά το αναλυτικό εργαλείο του δεν είναι διά πάσα διακρατική νόσο.
 Η εισροή μεταβλητών, όπως η θρησκεία, δύνανται να αλλοιώσουν την ερμηνευτική εμβέλεια του τρίτου επιπέδου, και σε αυτές τις περιπτώσεις απαιτούνται θεωρητικά δάνεια από τα άλλα δύο επίπεδα ανάλυσης.

Συνεπώς, επί του συγκεκριμένου, γεννώνται ενστάσεις περί του ορθολογικού κριτηρίου.

Αν στο τρίτο επίπεδο αποδίδεται μια αναγκαία «δημιουργική ασάφεια», πώς μπορούμε να ορίσουμε σαφώς την έννοια του ορθολογισμού, δηλαδή της προσμέτρησης κόστους-οφέλους, στη λήψη των αποφάσεων; Ίσως μπορούμε, καθώς βάσει όσων προαναφέρθηκαν, η εσωτερική δομή (σ.σ.: το κράτος) ορίζεται με σαφήνεια.
 Όταν όμως το κράτος βρίσκεται ενώπιον διεθνών προκλήσεων, και άρα ενώπιον των πιέσεων του διεθνούς συστήματος; Παραμένει με συνέπεια ορθολογικό;
Είναι αυτονόητο ότι είναι άλλο πράγμα ο ορθολογισμός και άλλο η ορθότητα.
Αυτό σημαίνει ότι η προσμέτρηση κόστους-οφέλους μπορεί να προσκρούσει σε λάθος αντιλήψεις ή σε ανεπαρκείς πληροφορίες ή σε ανεπαρκή ηγεσία, αλλά ακόμη και οι λανθασμένες αποφάσεις μπορούν να είναι ορθολογικά λαμβανόμενες.
Τέτοιου είδους αντικρούσεις αντιμετωπίστηκαν, εν πολλοίς, στην κατοπινή έρευνα των Waltz και Mearsheimer, με τις επισημάνσεις ότι αναφέρονται στις μεγάλες δυνάμεις ως τους μείζονες διαμορφωτές της κατανομής ισχύος και μόνο κατά περιπτώσεις σε άλλα κράτη.

Εδώ έρχεται η τελευταία αντίκρουση: Οι Αμερικανοί διανοητές επικοινώνησαν μια ευρωκεντρική αντίληψη του κράτους και δεν συμπεριέλαβαν στη θεωρία τους τις ιδιαιτερότητες και τις καταβολές άλλων σημείων του πλανήτη.

Τώρα, που σε ρόλο περιφερειακών τοποτηρητών και άρα μεγάλων δυνάμεων αναδύονται μη Δυτικά (όχι με γεωγραφικούς όρους) κράτη με πυρηνικά οπλοστάσια, ποιος θα είναι ο νέος ορθολογισμός; Τροφή για σκέψη με μια τελευταία σημείωση: ο νέος ορθολογισμός προϋποθέτει νέα θεωρητική προσέγγιση της κρατικής δομής.

απο το pontos-news.gr