Η οικονομική παραδοχή πως δεν γνωρίζεις τίποτα

Του Brendan Greeley Τα οικονομικά μοντέλα κάνουν τον Roman Frydman να σκέφτεται τα χρόνια της νιότης του στην κομμουνιστική Πολωνία.  Όταν έφτασε στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, ως μεταπτυχιακός φοιτητής στη δεκαετία του 1970, λέει, «η ιδέα της τελειότητας της αγοράς ακουγόταν σαν το πλατωνικό ιδανικό ενός κεντρικού σχεδιαστή".    Ο Frydman σήμερα διδάσκει οικονομικά στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Ίδρυσε επίσης το Project Syndicate, μια ηλεκτρονική συλλογή ακαδημαϊκών σχολίων, συχνά επικριτικών για τα επικρατούντα οικονομικά.    Τον περασμένο Ιούνιο, σε μια προσπάθεια να ξεκινήσει μια πολωνική έκδοση του site, ο Frydman επεσήμανε ότι οι χώρες όπως η Πολωνία με λιγότερο ανεπτυγμένες χρηματοπιστωτικές αγορές είχαν αποφύγει τα χειρότερα της οικονομικής κρίσης. «Τυχεροί καθυστερημένοι», τους αποκάλεσε. Οι «καθυστερημένοι» δεν έκαναν χρήση των χρηματοοικονομικών εργαλείων –των παράγωγων, για παράδειγμα – που απέτυχαν τόσο θεαματικά το 2008.  Η ιδιαίτερα πολύπλοκη και εξειδικευμένη διαμόρφωση των τιμών των παραγώγων στηρίζεται σε κάποιο είδος μοντέλου, το οποίο με τη σειρά του κάνει την εξής υπόθεση: ότι η μεταβλητότητα μπορεί να μετρηθεί και ότι είναι σταθερή.    Πριν από την κρίση, οι αγορές δεν είχαν ποτέ φρικάρει για τόσο μεγάλο διάστημα, ώστε μία ολόκληρη σχολή σκέψης είχε καταλήξει να βασίζεται σε μία εντελώς λανθασμένη πεποίθηση, ότι οι αγορές δεν θα φρικάρουν ποτέ ξανά.    Η κριτική του Frydman για τα χρηματοοικονομικά εργαλεία δεν είναι καινούργια.  Στην ομιλία του τον Ιούνιο, στόχος του ήταν μια μεγαλύτερη λεία. «Δεν νομίζω ότι η οικονομική κρίση θα πρέπει να θεωρηθεί ως η αποτυχία του καπιταλισμού», είπε, «Αντ΄αυτού, θα ήθελα να φορτώσω ένα σημαντικό μέρος της ευθύνης στους οικονομολόγους». Σε ένα δοκίμιο για το Project Syndicate πέρυσι, ο Dani Rodrik, οικονομολόγος που διδάσκει στο Institute for Advanced Study στο Πρίνστον, υποστήριζε ότι είναι πάρα πολύ απλοϊκή η σκέψη ότι η πολιτική έχει να κάνει μόνο με την εξουσία. Οι ιδέες είναι σημαντικές. Ο ισχυρός υιοθετεί τις ιδέες που τον ικανοποιούν περισσότερο, αλλά αυτές οι ιδέες προέρχονται από κάπου. Απόσπασμα από το δοκίμιο του Rodrik: "Στον απόηχο της χρηματοπιστωτικής κρίσης, έγινε της μόδας για τους οικονομολόγους να επικρίνουν τη δύναμη των μεγάλων τραπεζών. Επειδή οι πολιτικοί βρίσκονται στις τσέπες των οικονομικών συμφερόντων, υποστήριζαν, το κανονιστικό περιβάλλον επέτρεψε σε αυτά τα συμφέροντα να αποκομίσουν τεράστια οφέλη με τεράστιο κοινωνικό κόστος.  Αλλά αυτό το επιχείρημα παραβλέπει με βολικό τρόπο το νομιμοποιητικό ρόλο που παίζουν οι ίδιοι οι οικονομολόγοι.  Ήταν οι οικονομολόγοι και οι ιδέες τους που το έκαναν καθόλα σωστό για όσους χαράσσουν πολιτική αλλά και για τις ρυθμιστικές αρχές να πιστεύουν ότι αυτό που είναι καλό για την Wall Street είναι καλό για τον κόσμο". Οι οικονομολόγοι δεν είναι απλοί παρατηρητές. Είναι δράστες.  Η ταινία Inside Job το έθιξε λίγο αυτό, δείχνοντας τη σύνδεση μεταξύ των χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων και των ακαδημαϊκών που πληρώνονται από αυτές. Το 2012, η ​​American Economic Association υιοθέτησε έναν κανόνα αποκάλυψης (disclosure standard) που έχει σχεδιαστεί με σκοπό την αποκάλυψη τυχόν συγκρούσεων συμφερόντων.  Αλλά δεν είναι αυτό που λένε οι Rodrik και Frydman.  Οι οικονομολόγοι δεν φθείρονται από την εξουσία.  Οι οικονομολόγοι απλά σφάλλουν. Ο Frydman ονομάζει την προσέγγισή του «οικονομία της ατελούς γνώσης».   Την τελευταία δεκαετία, ομάδες συμπεριφορικών οικονομολόγων αμφισβήτησαν την ιδέα ότι οι παράγοντες της αγοράς είναι ορθολογικοί.  Ισχυρίζονται ότι αυτό δεν φτάνει αρκετά μακριά ως σκέψη. Δεν μπορείς να εντάσσεις το συντελεστή της νευρολογίας στα μοντέλα και μετά να μεταβάλεις τις υποθέσεις σου για να περιλάβουν την παράλογη συμπεριφορά.  Αυτό, όπως ακριβώς το μοντέλο κεντρικού σχεδιασμού της Πολωνίας όταν ο Frydman ήταν νέος, εξακολουθεί να προϋποθέτει ότι είναι δυνατό κανείς να γνωρίζει τι θα συμβεί. Όμως δεν μπορεί. Καθώς πλησιάζουμε προς την πέμπτη επέτειο της κατάρρευσης της Lehman, πολιτικοί και επενδυτές θα έχουν την ευκαιρία να αναρωτηθούν δημοσίως τι πήγε στραβά και τι μάθημα έχουν πάρει.  Σε αυτή την παρέλαση θα πρέπει να περιληφθούν και οι οικονομολόγοι. Μέσα στον επαγγελματικό τους κύκλο, και ιδιαίτερα στα υψηλού επιπέδου μεταπτυχιακά προγράμματα που παράγουν διδάκτορες οικονομολόγους για τον χρηματοπιστωτικό τομέα, οι οικονομολόγοι δεν έχουν ακόμα αντιμετωπίσει μία πολύ δυσάρεστη πιθανότητα. Ίσως δεν ήταν λάθος τα μοντέλα. Λάθος ίσως ήταν η μοντελοποίηση. Ο Greeley είναι μόνιμος συντάκτης του Bloomberg Businessweek στη Νέα Υόρκη.   απο το capital.gr