Οικονομία24: Δημήτρης Δασκαλάκης: Η εφιαλτική απειλή της Τεχνητής Νοημοσύνης

Δευτέρα 16 Ιουνίου 2025

Δημήτρης Δασκαλάκης: Η εφιαλτική απειλή της Τεχνητής Νοημοσύνης

Στο αμερικανικό ειδησεογραφικό περιοδικό «60 Minutes», το οποίο
μεταδίδεται από το τηλεοπτικό δίκτυο CBS, παραχώρησε συνέντευξη ο Geoffrey Hinton (διακεκριμένος επιστήμονας της Πληροφορικής), γνωστός ως ο «νονός της Τεχνητής Νοημοσύνης», επιχειρώντας να αφυπνίσει την ανθρωπότητα σε σχέση με τους τρομακτικούς κινδύνους από την ραγδαία αναπτυσσόμενη τεχνολογία της Τεχνητής Νοημοσύνης, που πρόκειται να επηρεάσει καθοριστικά την μελλοντική φυσιογνωμία του κόσμου, σε τέτοιο σημείο, ώστε να τίθεται σε ρεαλιστική βάση το μέχρι πρότινος αδιανόητο ερώτημα «τι θα σημαίνει να είσαι άνθρωπος στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης;».

Κατά την διάρκεια της τηλεοπτικής του συνέντευξης, ο Hinton προέβη στην ακόλουθη άκρως ανησυχητική δήλωση:

«Η ανθρωπότητα δεν έχει ιδέα τι έχουμε δημιουργήσει, μπαίνουμε σε μια περίοδο όπου, για πρώτη φορά στην ιστορία, μπορεί να έχουμε κάτι πιο έξυπνο από τον εαυτό μας»¹.

Τούτο έχει ήδη επιβεβαιωθεί, καθόσον η πρωτοποριακή και ιδιαίτερα εξελιγμένη πλατφόρμα συνομιλίας Τεχνητής Νοημοσύνης Chat GPT διαθέτει την εκπληκτική ικανότητα να διεξάγει συζητήσεις επάνω σε μια ευρεία γκάμα θεμάτων, απαντώντας στις ερωτήσεις των χρηστών μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, ενώ αντλεί στοιχεία και πληροφορίες από μια εκτεταμένη βάση δεδομένων.

Πάντως, η ασύλληπτη δυνατότητα των εφαρμογών Τεχνητής Νοημοσύνης να αποθηκεύουν, να επεξεργάζονται και να αξιοποιούν μέσα σε ελάχιστο χρόνο έναν τεράστιο όγκο δεδομένων εκμηδενίζουν στην κυριολεξία κάθε διανοητική και αναλυτική δεξιότητα του ανθρώπινου μυαλού, με αποτέλεσμα οποιαδήποτε αναμέτρησή του με τους ευφυείς αλγορίθμους της Τεχνητής Νοημοσύνης να καταλήγει σε πανωλεθρία, αφού είναι εντελώς αδύνατο να ανταγωνιστεί ο άνθρωπος ένα υπολογιστικό σύστημα τεχνητής ευφυΐας, το οποίο έχει πρόσβαση σε αναρίθμητα δεδομένα.

Αξίζει, ωστόσο, να υπογραμμιστεί ότι η αυξανόμενη επιρροή των υπολογιστικών συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης σε διάφορους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας συνιστά θλιβερό προανάκρουσμα της μελλοντικής επικράτησής τους, γεγονός που θα σηματοδοτήσει την βαθμιαία υποταγή του ανθρώπου στην ανώτερη νοημοσύνη των μηχανών.

Μολονότι τα θέματα που άπτονται της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι εξαιρετικά σοβαρά και συνδέονται με το ίδιο το μέλλον της ανθρωπότητας, εντούτοις οι πολίτες δεν έχουν συνειδητοποιήσει τον δυνητικά μεγάλο κίνδυνο, υπολογιστικά συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης και ευφυή ανθρωποειδή ρομπότ να αποκτήσουν προοδευτικά τον πλήρη έλεγχο της ζωής των ανθρώπων. Η ραγδαία εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης μετασχηματίζει το παρόν και διαμορφώνει το μέλλον ταχύτερα από οποιαδήποτε άλλη μορφή τεχνολογίας.

AI ACT

Στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχε ξεκινήσει μια πολυετής διαπραγμάτευση για την θέσπιση ενός κανονιστικού πλαισίου, δηλαδή ενός ευρωπαϊκού κανονισμού που θα διέπει την Τεχνητή Νοημοσύνη, με σκοπό την απαγόρευση εφαρμογής συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης στον δημόσιο χώρο, προκειμένου να προφυλάσσονται τα θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα από την ανεξέλεγκτη συνδυαστική χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας και της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, αφού προηγουμένως εντόπισαν εκείνα τα συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης (μη αποδεκτού κινδύνου και υψηλού ρίσκου) που εγκυμονούν σοβαρούς κινδύνους για το σύστημα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εν συνεχεία θέσπισαν μια σειρά εξαιρέσεων, εισάγοντας από την πίσω πόρτα τις απαγορευμένες πρακτικές Τεχνητής Νοημοσύνης, με σκοπό την μαζική παρακολούθηση των πολιτών στον δημόσιο χώρο, αλλά και την αναγνώριση και ανάλυση των συναισθημάτων τους.

Φέρνω ένα παράδειγμα, ώστε οι πολίτες να κατανοήσουν ότι η νομοθετική πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act), αντί να αποτελεί ένα αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων, στην πραγματικότητα θα καταστεί η «κερκόπορτα» που θα επιτρέπει διά των προβλεπόμενων πολυάριθμων εξαιρέσεων και ασαφών διατάξεων την εξ αποστάσεως βιομετρική ταυτοποίηση, την υποσυνείδητη κοινωνική χειραγώγηση και την αναγνώριση των συναισθημάτων των ανυποψίαστων πολιτών.

Σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό κανονισμό (άρθρο 5 παρ. 1 εδαφ. στ΄):

Aπαγορεύεται «η χρήση συστημάτων ΤΝ για τη συναγωγή συναισθημάτων φυσικού προσώπου στους τομείς του χώρου εργασίας και των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, εκτός εάν η χρήση του συστήματος ΤΝ προορίζεται να τεθεί σε λειτουργία ή να διατεθεί στην αγορά για ιατρικούς λόγους ή λόγους ασφαλείας».

Όμως, οι λόγοι ασφαλείας αποτελούν αόριστη και ασαφή νομική έννοια, που επιδέχεται πολλαπλή υποκειμενική ερμηνεία, με αποτέλεσμα κάθε αυταρχική και κακόβουλη εξουσία να επικαλείται κατά τρόπο αυθαίρετο «λόγους ασφαλείας», προκειμένου οι μαθητές, φοιτητές και εργαζόμενοι να υπόκεινται σε ανεπίτρεπτη διαρκή αξιολόγηση των συναισθημάτων τους από συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης.

Συνεπώς, δικαιώνονται όσοι είχαν εγκαίρως επισημάνει ότι οι κυβερνήσεις αναζητούν επίμονα όλο και περισσότερους πόρους, νόμους και τεχνολογικές δυνατότητες για την παρακολούθηση, τον έλεγχο και την τιμωρία των καθημερινών ανθρώπων.

Δεν αποτελεί υπερβολή να ισχυριστούμε ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν υποκύψει στον πειρασμό της εργαλειοποίησης του ευρωπαϊκού κανονισμού για την Τεχνητή Νοημοσύνη, με σκοπό την νομιμοποίηση της προληπτικής αστυνόμευσης και του μαζικού ελέγχου των πολιτών στον δημόσιο χώρο (π.χ. με την αξιοποίηση συστημάτων ΤΝ απομακρυσμένης βιομετρικής ταυτοποίησης, τόσο σε πραγματικό χρόνο, όσο και εκ των υστέρων, μέσω ψηφιακών καμερών με ενσωματωμένο λογισμικό Τεχνητής Νοημοσύνης), ενώ η διαρκώς διευρυνόμενη επιτήρηση θα υλοποιείται πάντοτε «για το καλό μας», δηλαδή στο όνομα της ασφάλειας και της καταπολέμησης της τρομοκρατίας.

Tα συστήματα απομακρυσμένης βιομετρικής ταυτοποίησης –υπό τον διεθνή όρο Remote Biometric Indentification [RBI]– που βασίζονται σε εφαρμογές και λογισμικά Τεχνητής Νοημοσύνης, χρησιμοποιούνται για την εξ αποστάσεως αναγνώριση των ανθρώπων, καθώς έχουν την δυνατότητα να ταυτοποιούν σε πραγματικό χρόνο τους πολίτες, διά της επεξεργασίας των μοναδικών βιομετρικών τους χαρακτηριστικών, τα οποία βρίσκονται αποθηκευμένα σε ψηφιακές βάσεις δεδομένων αναφοράς.

Στην έννοια της βιομετρικής ταυτοποίησης περιλαμβάνεται η αυτοματοποιημένη αναγνώριση φυσικών, φυσιολογικών, συμπεριφορικών ή ψυχολογικών ανθρωπίνων χαρακτηριστικών (δακτυλικά αποτυπώματα, πρόσωπο, δομή της ίριδας, φωνή, βάδισμα, μοτίβα των αιμοφόρων αγγείων κ.λπ.), με επιδιωκόμενο σκοπό τον προσδιορισμό της ταυτότητας ενός φυσικού προσώπου.

Η πιο διαδεδομένη τεχνολογία βιομετρικής ταυτοποίησης –μαζί με την σάρωση της ίριδας και των δακτυλικών αποτυπωμάτων– είναι εκείνη της αναγνώρισης προσώπου (facial recognition).

Αρκετά κράτη-μέλη της Ε.Ε. εφαρμόζουν ήδη, υπό το πρόσχημα της απειλής της εθνικής ασφάλειας και της δημόσιας τάξης, την εξ αποστάσεως αναγνώριση προσώπου στον δημόσιο χώρο, γεγονός που ανοίγει τον δρόμο για την νομιμοποίηση της μαζικής και ανεξέλεγκτης παρακολούθησης των πολιτών, μολονότι η ακολουθούμενη μέθοδος της βιομετρικής ταυτοποίησης παραβιάζει θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες.

H Αντρέα Γέλινεκ (Andrea Jelinek, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Προστασίας Δεδομένων) και ο Βόιτσεχ Βιεβιορόφσκι (Wojciech Wiewiórowski, Επόπτης της Ευρωπαϊκής Επιβλέπουσας Αρχής για την Προστασία των Δεδομένων) δήλωσαν πρόσφατα ότι:²

«Η ανάπτυξη απομακρυσμένης βιομετρικής αναγνώρισης σε δημόσια προσβάσιμους χώρους σημαίνει το τέλος της ανωνυμίας σε αυτά τα μέρη. Εφαρμογές όπως η ζωντανή αναγνώριση προσώπου παρεμβαίνουν σε θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες σε τέτοιο βαθμό ώστε να θέτουν υπό αμφισβήτηση την ουσία αυτών των δικαιωμάτων και ελευθεριών. Αυτό απαιτεί άμεση εφαρμογή της προληπτικής προσέγγισης. Μια γενική απαγόρευση της χρήσης της αναγνώρισης προσώπου σε δημόσια προσβάσιμες περιοχές είναι το απαραίτητο σημείο εκκίνησης εάν θέλουμε να διατηρήσουμε τις ελευθερίες μας και να δημιουργήσουμε ένα ανθρωποκεντρικό νομικό πλαίσιο για την Τεχνητή Νοημοσύνη».

Επίσης, η δικηγόρος Σταυρούλα Δ. Γεωργίου (διδάκτωρ του Δημοσίου Δικαίου) στο άρθρο της «Αυτόματη αναγνώριση προσώπου στους δημόσιους χώρους: Μεταξύ πραγματικότητας και δυστοπίας»³ προβαίνει σε πολύ καίριες και ιδιαίτερα εύστοχες επισημάνεις, αναφέροντας τα ακόλουθα:

«Σε μια δημοκρατική κοινωνία η έλλειψη ταυτοποίησης ή ανωνυμία αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα του δημόσιου χώρου. Το δικαίωμα στην ταυτότητα, το οποίο προστατεύεται καταρχήν μέσα από τις διατάξεις για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, δεν συνεπάγεται υποχρέωση ταυτοποίησης στον δημόσιο χώρο. Η επέμβαση, όμως, του “τρίτου” μέσα από την λήψη εικόνας στους δημόσιους χώρους και η διάχυση εν γένει της πληροφορίας θέτουν σε κίνδυνο την ελευθερία αυτοκαθορισμού και ανάπτυξης της προσωπικότητας, ως αναγκαίας προϋπόθεσης της δημοκρατικής αρχής, καθώς η ελευθερία αυτοκαθορισμού είναι άρρηκτα συνυφασμένη με το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής και την πληροφοριακή αυτοδιάθεση, ελευθερίες τις οποίες και πλήττει καταρχήν η κάμερα, πολλώ δε μάλλον η αυτόματη αναγνώριση προσώπου».

ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Την ίδια στιγμή, υπολογιστικά συστήματα εισβάλλουν ανενόχλητα στους χώρους εργασίας. Οι Γερμανοί εκπαιδεύουν ήδη ανθρωποειδή ρομπότ με σκοπό την αντικατάσταση των εργατών στην γραμμή παραγωγής της αυτοκινητοβιομηχανίας BMW⁴, και τα οποία θα είναι επιφορτισμένα να μετακινούν τμήματα του αμαξώματος από το ένα μέρος στο άλλο.

Οι περισσότεροι πολίτες μάλλον αγνοούν την ανατριχιαστική προειδοποίηση του ΔΝΤ, σύμφωνα με την οποία η Τεχνητή Νοημοσύνη τα επόμενα δύο χρόνια θα επηρεάσει το 60% των θέσεων εργασίας στις ανεπτυγμένες οικονομίες⁵, στοιχείο που θα μεταβάλει δραματικά το παγκόσμιο εργασιακό περιβάλλον.

Η επιταχυνόμενη εξέλιξη των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων (Large Language Models – LLM), όπως το Chat GPT και το κινεζικό Deep Seek, σε συνδυασμό με την εκτεταμένη χρήση της αυτοματοποίησης και της ρομποτικής τεχνολογίας δεν εγγυώνται την βιωσιμότητα και την ασφάλεια των θέσεων εργασίας, καθώς μεγάλες κινεζικές κατασκευαστικές εταιρείες ηλεκτρονικών, μπαταριών, ηλιακών πάνελ και εμπορευματοκιβωτίων έχουν περιορίσει στο ελάχιστο την ανθρώπινη παρουσία στην γραμμή παραγωγής, φθάνοντας το επίπεδο της αυτοματοποίησης σε ποσοστό άνω του 90%⁶.

Την ίδια στιγμή, τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα έχουν την ικανότητα σύνταξης άρθρων, μελέτης συμβολαίων, ανάλυσης ιατρικών εξετάσεων, αυτοματοποίησης δοκιμών λογισμικού, με αποτέλεσμα και οι θέσεις εργασίας στις οποίες προέχει το πνευματικό στοιχείο να τίθενται υπό σοβαρή διακινδύνευση.

Επομένως, η Tεχνητή Nοημοσύνη μάς αποκαλύπτει το σκοτεινό και απειλητικό της πρόσωπο, αφού επιδιώκει να καταστήσει την εργασία περιττή και ανώφελη για τον πολίτη, γεγονός μοναδικό και πρωτοφανές στην Ανθρώπινη Ιστορία, δεδομένου ότι η εργασία ήταν πάντοτε άρρηκτα συνδεδεμένη με την προσωπική και επαγγελματική καταξίωση του ανθρώπου, ενώ την ίδια στιγμή η εξάλειψη της εργασίας θα δοκιμάσει την αντοχή των (ούτως ή άλλως) διεφθαρμένων και νεοταξίτικων πολιτικών συστημάτων, που θα κληθούν να διαχειριστούν ένα εφιαλτικό –και συνάμα εκρηκτικό– κοινωνικό περιβάλλον, όπου εκατομμύρια άεργοι πολίτες θα περιφέρονται εν είδει αγέλης χωρίς επαγγελματικές δεξιότητες, σκοπό και νόημα ζωής.

ΑΥΤΟΝΟΜΗΣΗ ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ

Τούτων λεχθέντων, οι νοήμονες μηχανές δεν αμφισβητούν μόνο το μέλλον της ανθρώπινης εργασίας, αλλά επιπλέον επιχειρούν να επιβάλουν την δυστοπική τους κυριαρχία, αναπτύσσοντας ασύλληπτες δυνατότητες που απειλούν την επιβίωση του ανθρωπίνου είδους.

Το Υπουργείο Εξωτερικών των Η.Π.Α. διεξήγαγε έρευνα⁷, στην οποία αποτυπώνεται η ανησυχητική εικόνα των καταστροφικών κινδύνων, που διαγράφονται από την ταχέως εξελισσόμενη τεχνολογία της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Τα αποτελέσματα της έρευνας κωδικοποιούνται στο ακόλουθο εφιαλτικό συμπέρασμα: η εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης επάνω από ένα προκαθορισμένο όριο δυνατοτήτων θα μπορούσε να καταστεί δυνητικά ανεξέλεγκτη για τον άνθρωπο.

Μάλιστα, η έρευνα του Υπουργείου Εξωτερικών των Η.Π.Α., επικαλούμενη τις μαρτυρίες των ίδιων επιστημόνων, καταλήγει στην θλιβερή διαπίστωση ότι ενδέχεται να υπάρξει μελλοντικά πλήρης απώλεια του ελέγχου των υπολογιστικών συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης που αναπτύσσονται και σχεδιάζονται στα πειραματικά εργαστήρια, με αποτέλεσμα την πρόκληση δυνητικά καταστρεπτικών συνεπειών για την παγκόσμια ασφάλεια.

Συνεπώς, δεν είναι υπερβολή να ισχυριστούμε ότι η αλματώδης ανάπτυξη της σαγηνευτικής, αλλά άκρως επικίνδυνης Τεχνητής Νοημοσύνης θα οδηγήσει στην διαμόρφωση μιας «Τεχνο-Κοινωνίας», στην οποία δεν θα συνυπάρχουν απλώς άνθρωποι και μηχανές, αλλά οι πρώτοι θα έχουν συγχωνευθεί μέσω ηλεκτρονικών ή ιατρικών μοσχευμάτων με πανίσχυρα υπολογιστικά συστήματα ΤΝ, με αποτέλεσμα τον μετασχηματισμό του ανθρώπου σε καταθλιπτικό υβρίδιο, δηλ. σε αποκρουστική ανθρωποειδή οντότητα (σάιμποργκ), που θα φέρει συνδυαστικά οργανικά και μηχανικά μέρη σώματος.

Σε μερικά χρόνια η ανθρωπότητα θα βρεθεί αντιμέτωπη με τον υφέρποντα κίνδυνο της αυτονόμησης των υπολογιστικών μηχανών και δομών Τεχνητής Νοημοσύνης που θα αναπτύσσουν την δράση τους εκτός του πλαισίου προγραμματισμού τους, υλοποιώντας τις δικές τους «επιθυμίες», αφού προηγουμένως θα έχουν εκτοπίσει τον άνθρωπο από τα σημαντικά κέντρα λήψης των αποφάσεων, αναλαμβάνοντας την αποκλειστική πρωτοβουλία σε επίπεδο επιρροής, κυριαρχίας και ελέγχου της έμβιας ζωής στον πλανήτη.

Προς επίρρωση της πιο πάνω θέσης, ότι δηλ. η παγκόσμια κοινότητα θα βρεθεί ανέτοιμη να αντιμετωπίσει τον εφιαλτικό κίνδυνο της αυτόνομης δράσης υπολογιστικών συστημάτων Τ.Ν., αναφέρουμε ότι το υπολογιστικό μοντέλο Τεχνητής Νοημοσύνης 03 της Open AI, το οποίο περιγράφεται ως το «εξυπνότερο και ικανότερο» στον κόσμο, αγνόησε επιδεικτικά ρητή εντολή απενεργοποίησής του, υπονομεύοντας έτσι τον μηχανισμό τερματισμού λειτουργίας του, γεγονός που θορύβησε ιδιαίτερα τους ερευνητές.

Η εταιρεία «Palisade Research», που ασχολείται με την έρευνα και την μελέτη των επικίνδυνων δυνατοτήτων της Τεχνητής Νοημοσύνης και των αναδυόμενων τεχνολογιών, επιχειρώντας να προειδοποιήσει τις κυβερνητικές υπηρεσίες και την κοινή γνώμη σχετικά με τον κίνδυνο απώλειας του ελέγχου των υπολογιστικών συστημάτων ΤΝ, δήλωσε τα ακόλουθα:

«Τώρα έχουμε ένα αυξανόμενο σύνολο εμπειρικών αποδείξεων ότι τα μοντέλα Τεχνητής Νοημοσύνης συχνά υπονομεύουν τον τερματισμό λειτουργίας, προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους τους. Καθώς οι εταιρείες αναπτύσσουν συστήματα ΤΝ ικανά να λειτουργούν χωρίς ανθρώπινη επίβλεψη, αυτές οι συμπεριφορές γίνονται σημαντικά πιο ανησυχητικές»⁸.

Στο πλαίσιο της δυστοπικής κοινωνίας, το απαίσιο αποτύπωμα της οποίας είναι ήδη ορατό στην αλόγιστη (και υποχρεωτική) ψηφιοποίηση κάθε πεδίου της ανθρώπινης δραστηριότητας, η ελεύθερη βούληση του πολίτη τίθεται υπό σαφή διακινδύνευση, αν όχι υπό εξαφάνιση, καθώς υπολογιστικά συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης και ευφυή ανθρωποειδή ρομπότ θα αποκτήσουν προοδευτικά πρωταγωνιστικό ρόλο, καθορίζοντας, προγραμματίζοντας και ελέγχοντας την ζωή των ανήμπορων να αντιδράσουν ανθρώπων.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε σε συμπτυγμένη μορφή στις 18-5-2025 στο φύλλο της «ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ», σελ. 59.