Η επανάσταση της ηλεκτρονικής τεχνολογίας έχει φέρει για ακόμη μια φορά στο προσκήνιο το ζήτημα των επιδράσεων της στην απασχόληση.
Όπως υποστηρίζεται από πολλές πλευρές (Brynjolfsson, E. and A. McAfee, The second machine age: Work, progress, and prosperity in a time of brilliant technologies), οι νέες ρομποτικές μηχανές θα μπορούν να αντικαταστήσουν την ανθρώπινη εργασία σε πάρα πολλές δραστηριότητες, που μέχρι πριν από λίγο καιρό θεωρούταν αδύνατον ή δύσκολο να συμβεί.
Τέτοιες εργασίες είναι αυτές που αφορούν στο
νοικοκυριό (καθάρισμα, πλύσιμο, μαγείρεμα), στις βασικές ασφαλιστικές και λογιστικές υπηρεσίες, στη διαχείριση επενδυτικών χαρτοφυλακίων, σε νομικές έρευνες, και σε υπηρεσίες υγείας ως διαγνωστικοί μηχανισμοί, στην χρησιμοποίηση drones για την υποκατάσταση των σημερινών courier, σε αυτοκίνητα χωρίς οδηγούς, σε εκτυπώσεις 3D κτλ.Μάλιστα είναι διάχυτη η εντύπωση ότι η επικείμενη νέα γενιά των ρομπότ θα θέσει ουσιαστικά τέλος στην Εργασία. Χρειάζεται να είμαστε προσεκτικοί πριν υιοθετήσουμε τέτοιου είδους αντιλήψεις. Ότι το μέλλον θα εμπεριέχει πολλή τεχνητή νοημοσύνη πρέπει να γίνει αποδεκτό. Όμως, από την αποδοχή αυτών των εξελίξεων μέχρι την αποδοχή της αντίληψης περί του τέλους της εργασίας, υπάρχει ένα τεράστιο άλμα που δεν τεκμηριώνεται ούτε λογικά ούτε ιστορικά.
Αναταραχή και νέα ισορροπία
Στην ιστορική εξέλιξη της ανθρωπότητας, πάντοτε η εισαγωγή νέας τεχνολογίας προκαλούσε μεσοπρόθεσμες αναταραχές στις υπάρχουσες εργασιακές σχέσεις, στις θέσεις εργασίας και στους μισθούς. Με τη σταδιακή εγκαθίδρυση της νέας τεχνολογίας επιτυγχάνονταν μια νέα ισορροπία, η οποία προφανώς δεν προκαλούσε τη μείωση της ανθρώπινης απασχόλησης.
Είτε στους τομείς που εφαρμόζονταν η νέα τεχνολογία παρατηρείτο αύξηση της απασχόλησης (με την επέκταση της παραγωγής) είτε δημιουργούνταν νέοι οικονομικοί τομείς, ως συνέπεια της νέας τεχνολογίας, που προσέφεραν συνεχώς νέες θέσεις εργασίας. Αναφέρω χαρακτηριστικά την εξέλιξη της απασχόλησης, ανά τομέα στις ΗΠΑ την περίοδο 1839-1999 (Γραφική παράσταση 1).
Γραφική παράσταση 1 - Εξέλιξη απασχόλησης στις ΗΠΑ
Η σταδιακή μείωση της απασχόλησης στον αγροτικό τομέα στο 2%, λόγω της εκβιομηχάνισής του, ακολουθήθηκε από τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης είτε στον βιομηχανικό τομέα είτε στους υπόλοιπους τομείς της οικονομίας. Ίδιες εξελίξεις είχαν παρατηρηθεί σε ολόκληρη τη νεότερη εποχή της ανθρωπότητας, από τον 16ο αιώνα μέχρι σήμερα.
Νωρίς για συμπεράσματα
Σχεδόν το 1/3 των νέων θέσεων απασχόλησης στις ΗΠΑ, τα τελευταία 25 έτη αποτελούν θέσεις σε δραστηριότητες που δεν υπήρχαν πριν ή υπήρχαν στα σπάργανα.
Οι αριθμοί αυτοί δείχνουν ότι η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών δεν προκαλούν την εξαφάνιση θέσεων εργασίας. Βεβαίως είναι δύσκολο να ειπωθεί εκ των προτέρων το είδος των θέσεων απασχόλησης που θα δημιουργηθούν στα επόμενα 25 χρόνια, δεδομένου ότι αυτές θα είναι συνάρτηση της τεχνολογίας που θα εφαρμοστεί.
Μελέτη της National Academies of Sciences (Engineering and Medicine των ΗΠΑ, Information Technology and the US Workforce. Where Are We and Where Do We Go from Here? 2017), εξετάζει την επίδραση της τεχνολογίας στην απασχόληση.
Σύμφωνα με τους 13 ειδικούς δεν έχουμε τα απαιτούμενα δεδομένα ώστε να προσδιορίσουμε με σχετική ακρίβεια κατά πόσο η αυτοματοποίηση, η ρομποτική και η καινοτομία επηρεάζουν την απασχόληση. Συνεπώς, όλα όσα λέγονται για μεγάλες αλλαγές δεν εδράζονται σε επιστημονική βάση.
Αυτό το συμπέρασμα φαίνεται να συνάδει περισσότερο με την πραγματικότητα αν λάβουμε υπόψη ότι δύο πρόσφατες μελέτες εξάγουν εντελώς διαφορετικά συμπεράσματα ως προς την μελλοντική επίδραση της τεχνολογίας στην απασχόληση.
Στην μελέτη των Carl Benedikt Frey and Michael A. Osborne "The Future of Employment How Susceptible Are Jobs to Computerization?" υποστηρίζεται ότι περίπου 47% των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ απειλούνται από την αυτοματοποίηση.
Στη μελέτη των Melanie Arntz, Terry Gregory, Ulrich Zierahn "The Risk of Automation for Jobs in OECD Countries. A Comparative Analysis", αντιθέτως υποστηρίζεται ότι μόνο περίπου το 9% των θέσεων εργασίας στις χώρες του ΟΟΣΑ, αντιμετωπίζουν τέτοιον κίνδυνο.
Ρομποτική και απασχόληση
Ποια είναι η επίπτωση της εφαρμογής της ηλεκτρονικής-ρομποτικής τεχνολογίας στις επιχειρήσεις που εφαρμόζεται, σε σχέση με τις απώλειες των θέσεων εργασίας αλλά και στους μισθούς.
Ας επιχειρήσουμε την ποσοτικοποίηση των επιπτώσεων. Οι υπάρχουσες μελέτες διαφοροποιούνται μεταξύ τους ως προς τα αποτελέσματα. Σύμφωνα με την μελέτη των Acemoglu D. and Restrepo P. (2017) "Robots and Jobs: Evidence from US Labor Markets", υπάρχει δυνατή συσχέτιση ανάμεσα στην ενσωμάτωση της ρομποτικής και στην απασχόληση.
Στις περιοχές και επιχειρήσεις που ενσωμάτωσαν τη ρομποτική στην παραγωγική διαδικασία, μεταξύ 1990 και 2007 η απασχόληση και οι μισθοί μειώθηκαν σημαντικά. Σε κάθε ρομπότ που εισερχόταν στην παραγωγική διαδικασία 6,2 εργαζόμενοι έχαναν την εργασία τους. Οι μισθοί μειώνονταν περίπου κατά 1%. Επίσης, τα αρνητικά αποτελέσματα ήταν περισσότερα για τους χειρώνακτες και τους εργαζόμενους με χαμηλή μόρφωση. Όμως όλες οι κατηγορίες εργαζομένων επηρεάστηκαν αρνητικά με κάποιο τρόπο. Και οι εργαζόμενοι με υψηλή εξειδίκευση.
Συμπληρωματικές δραστηριότητες
Σύμφωνα με την επικρατούσα αντίληψη η σύγχρονη τεχνολογία και η εξειδίκευση είναι συμπληρωματικές δραστηριότητες και συνεπώς οι τεχνολογίες απαιτούν πάντοτε περισσότερη εξειδίκευση. Καθώς η ζήτηση για εξειδικευμένη εργασία αυξάνει, λόγω της τεχνολογίας θα αυξηθούν και οι μισθοί των εξειδικευμένων εργαζομένων, αυξάνοντας έτσι το χάσμα μεταξύ των μισθών των εξειδικευμένων και των ανειδίκευτων.
Όμως, σύμφωνα με τη μελέτη της Dalia Marin "Globalisation and the rise of the robots" (Vox.org, 2014) αυτό δεν επιβεβαιώνεται. Αντιθέτως έχουμε μείωση του χάσματος σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες της Δύσης, εκτός από την Γερμανία και τις ΗΠΑ.
Η εξήγηση που μπορεί να δοθεί είναι η ακόλουθη: έχουμε μεγάλη άνοδο της προσφοράς εξειδικευμένης εργασίας στις δυτικές χώρες και παράλληλα έχουμε την εφαρμογή όλο και περισσότερο της ηλεκτρονικής τεχνολογίας που λειτουργεί μεροληπτικά υπέρ του κεφαλαίου και κατά της εργασίας.
Δηλαδή, έχουμε υπέρβαση από τη μεριά της προσφοράς και μείωση από τη μεριά της ζήτησης με αποτέλεσμα την αύξηση της ανεργίας της εξειδικευμένης εργασίας που έχει ως συνέπεια τη μείωση των αποδοχών. Πράγματι, η προσφορά ειδικευμένης εργασίας αυξήθηκε σημαντικά από το τέλος του 20ου αιώνα, όπως παρουσιάζεται στην Γραφική παράσταση 2, σε όλες τις χώρες εκτός από Γερμανία και ΗΠΑ.
Γραφική παράσταση 2
Κάτοχοι πανεπιστημιακού τίτλου ως % του πληθυσμού
Διαφοροποιήσεις ανά χώρα
Η ανεργία της εξειδικευμένης εργασίας διπλασιάστηκε στις ΗΠΑ και στη Βρετανία μεταξύ 2000-2012, ενώ σε Ιταλία και Ισπανία τριπλασιάστηκε την ίδια περίοδο.
Αντίθετα, δεν φαίνεται να αυξήθηκε σε Γερμανία και Γαλλία. Ο διπλασιασμός της ανεργίας στις ΗΠΑ και η μικρή αύξηση στις αμοιβές της εξειδικευμένης εργασίας δείχνουν ότι η εφαρμογή της νέας τεχνολογίας έχει μεγάλη συμμετοχή σε αυτές τις εξελίξεις.
Με απλά λόγια, η προσφορά εξειδικευμένης εργασίας στις ΗΠΑ ήταν περίπου σταθερή, ενώ παράλληλα παρατηρήθηκε μικρή αύξηση των αμοιβών στους εργαζομένους αυτής της κατηγορίας. Αυτό δείχνει ότι ο βασικός παράγοντας αυτών των εξελίξεων οφείλεται στην εφαρμογή της νέας τεχνολογίας.
Το ίδιο ισχύει και για τη Γερμανία. Αντιθέτως δεν είναι εύκολο, να εξάγουμε εύκολα συμπεράσματα για τις υπόλοιπες χώρες, επειδή δεν μπορούμε να απομονώσουμε τα δύο αίτια, δηλαδή την αύξηση της προσφοράς εξειδικευμένης εργασίας και την εφαρμογή της νέας τεχνολογίας.
Υπάρχουν, όμως, πολλές ακόμη επιδράσεις της εφαρμογής των νέων τεχνολογιών στο επίπεδο της εργασίας. Από τη μεριά της εργασίας, εύκολα παρατηρήσιμο είναι ότι οι πληροφοριακές τεχνολογίες χρησιμοποιούνται για να αποδυναμώσουν τις δομικές αντιστάσεις της εργατικής δύναμης αναφορικά με το μισθό και τις πολιτισμικές και γεωγραφικές διαφορές.
Επιστροφή σε συνθήκες "δουλείας"
Με τον τρόπο αυτό, το κεφάλαιο έχει επιβάλει τόσο τη χρονική ευελιξία, όσο και τη χωρική κινητικότητα. Η αποδυνάμωση των αντιστάσεων της εργατικής δύναμης έχει καταστεί τελείως πολιτική διαδικασία, προσανατολισμένη στη μεγιστοποίηση του οικονομικού κέρδους.
Η ρύθμιση του εργάσιμου χρόνου έχει κυριολεκτικά καταλυθεί. Η εργάσιμη ημέρα συχνά διαρκεί 12, ακόμα και 16 ώρες χωρίς Σαββατοκύριακα ή διακοπές για άντρες, γυναίκες και παιδιά, για ηλικιωμένους και τα άτομα με ειδικές ανάγκες.
Όσο μηδαμινή είναι η ρύθμιση του καθεστώτος της εργασίας, τόσο μεγαλύτερη είναι η προσφορά εργασίας. Αυτή είναι η βάση πάνω στην οποία δημιουργούνται οι νέες διαφοροποιήσεις-διακρίσεις της εργασίας, καθώς και οι νέοι κατακερματισμοί της εργατικής τάξης ως συλλογικού υποκειμένου.
Τα διαφορετικά επίπεδα παραγωγικότητας δεν είναι τίποτε διαφορετικό από περισσότερη εργασία για μικρότερο μισθό. Το κεφάλαιο ρέει προς τα εκεί όπου η τιμή της εργατικής δύναμης είναι η ελάχιστη δυνατή και όπου η δύναμη της διοίκησης για εξασφάλιση της εκμετάλλευσης είναι η μέγιστη. Υπάρχει τάση επιστροφής σε συνθήκες "δουλείας" εντός της ελεύθερης αγοράς, χωρίς δηλαδή τις προνεωτερικές κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις.
Οι χώρες που εξακολουθούν να διατηρούν τον άτεγκτο χαρακτήρα της εργασίας, δίχως ευελιξία και κινητικότητα, τιμωρούνται υποφέροντας από ανεργία, υποτιμήσεις και καταστροφές. Οι χρηματαγορές εμφανίζουν καθοδική τάση όταν μειώνεται το ποσοστό της ανεργίας. Το ίδιο συμβαίνει όταν η κοινωνική πολιτική μιας χώρας δεν συμμορφώνεται πλήρως με το όραμα της ευελιξίας και της κινητικότητας. Ο φόβος της ανεργίας είναι η βασική δύναμη που δημιουργεί τις νέες διαφοροποιήσεις στον χώρο της εργασίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου