Της Sofia Svensson
Από την εκπαίδευση και τη μετανάστευση, μέχρι τη φορολογία ή και την οδική ασφάλεια, φαίνεται να μην υπάρχει τέλος στα παραδείγματα προς μίμηση που εμείς οι Σουηδοί προσφέρουμε στον υπόλοιπο κόσμο;
Ποιο είναι όμως αυτό το τόσο ιδιαίτερα συναρπαστικό χαρακτηριστικό της πατρίδας μου - και
πόσο επίκαιρος είναι ο τρόπος λειτουργίας της Σουηδίας για τον υπόλοιπο κόσμο;
Μερικές φορές, μπορεί κανείς να έχει την εντύπωση πως οι ξένοι μιλούν για τη Σουηδία σαν να πρόκειται για δύο διαφορετικές χώρες.
Για κάποιους είναι ένα παράδειγμα των αρνητικών συνεπειών της πολυπολιτισμικότητας, ενός πλούσιου κράτους που δυσκολεύεται να ενσωματώσει τους νεοαφιχθέντες έχοντας δεχθεί περισσότερους πρόσφυγες κατά κεφαλή από οποιαδήποτε άλλη χώρα του ΟΟΣΑ.
Άλλοι όμως πιστεύουν πως η Αμερική θα πρέπει να ακολουθήσει το παράδειγμα της Σουηδίας και να ενθαρρύνει τους μετανάστες να κάνουν ξανά σπουδαία την οικονομία της. Το BBC Newsnight είπε τα πράγματα ακόμη πιο ωμά στο πρόσφατο ρεπορτάζ του όπου εξέταζε το αν η Σουηδία είναι “ένα ουτοπικό όνειρο ή ένας πολυπολιτισμικός εφιάλτης”.
Οι αναλυτές δεν μπορούν καν να αποφασίσουν τι είδους διακυβέρνησης έχει η Σουηδία. Από τη μια, ο νομπελίστας Πωλ Κρούγκμαν χαρακτηρίζει τη χώρα “σοσιαλιστική κόλαση” ενώ ο Tim Worstall στο CapX υποστηρίζει πειστικά ότι δεν είναι τίποτα τέτοιο.
Ο Μπέρνι Σάντερς κατά το ντιμπέιτ των Δημοκρατικών υποψήφιων για το χρίσμα της προεδρίας υποστήριξε ότι ο σοσιαλισμός είχε υπέροχα αποτελέσματα για τις σκανδιναβικές χώρες και ότι η Αμερική θα πρέπει να μιμηθεί το παράδειγμά τους.
Ευτυχώς για τους επικριτές του Σάντερς, έχουν γραφτεί πολυάριθμα βιβλία που καταρρίπτουν τους μύθους του σκανδιναβικού σοσιαλισμού και της σκανδιναβικής ουτοπίας. Την ίδια ώρα, η Σουηδία έχει ανακηρυχθεί “η πιο πετυχημένη κοινωνία που έχει γνωρίσει ο κόσμος”. Ο Economist λέει μάλιστα ότι το σκανδιναβικό μοντέλο είναι ένα “υπερμοντέλο” από το οποίο όλοι μπορούν να διδαχθούν.
Όλοι λοιπόν φαίνεται να έχουν άποψη για τη Σουηδία, αλλά ποια είναι αυτή; Τη βλέπουν ως κόλαση ή ως ουτοπία; Και γιατί οι άνθρωποι έχουν μια τέτοια εμμονή με τη χώρα μου;
Η Σουηδία έχει το μοναδικό χαρακτηριστικό μεταξύ των δυτικών χωρών ότι για το μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα γνώρισε ουσιαστικά μια πολιτική ηγεμονία. Οι σοσιαλδημοκράτες κυβέρνησαν τη χώρα από το 1936 μέχρι το 1991, με διακοπή μόλις πέντε ετών μιας κεντροδεξιάς κυβέρνησης από το 1976 μέχρι το 1982.
Οι πέντε δεκαετίες της σοσιαλδημοκρατικής διακυβέρνησης άφησαν χωρίς αμφιβολία τη σφραγίδα τους και μάλιστα εμφανέστερα ίσως σε ό,τι αφορά τα κρατικά μονοπώλια. Ενώ το μονοπώλιο του BBC έσπασε το 1955, χρειάστηκαν ακόμη 30 χρόνια προκειμένου η δημόσια ραδιοτηλεόραση της Σουηδίας να αντιμετωπίσει τον όποιο ανταγωνισμό. Μόλις πρόσφατα, το 2009, τερματίστηκε το κρατικό μονοπώλιο στα φαρμακεία, και μέχρι σήμερα το κράτος διατηρεί ακόμη μονοπώλιο στο αλκοόλ και τα τυχερά παιχνίδια. Ναι, σ’ αυτή την ουτοπία/εφιάλτη το κράτος διαχειρίζεται καζίνο.
Αυτό όμως δεν περιγράφει πλήρως την εικόνα. Τη δεκαετία του 1990 κεντροδεξιοί πολιτικοί απομακρύνθηκαν από τον κρατισμό των σοσιαλδημοκρατών. Εισήχθησαν ελεύθερα σχολεία, και σε αντίθεση με τη Βρετανία, επετράπη σε εταιρείες και συνεταιρισμούς να τα διαχειρίζονται κερδοσκοπικά. Το ίδιο συνέβη στη συνέχεια και για τις ιατρικές και άλλες δημόσιες υπηρεσίες - όχι ακριβώς ο “σοσιαλισμός” που έχει κατά νου ο Μπέρνι Σάντερς.
Στη συνέχεια εφαρμόστηκε η “φορολογική μεταρρύθμιση του αιώνα”. Ο ανώτατος φορολογικός συντελεστής εισοδήματος μειώθηκε από το 85% που είχε φτάσει τη δεκαετία του 1980 στο 51%. Έκτοτε έχει αυξηθεί κατά λίγο και σήμερα βρίσκεται πιο κοντά στο 60%. Ωστόσο, όπως επεσήμανε το CapX την προηγούμενη εβδομάδα, το φορολογικό σύστημα της Σουηδίας είναι σε μεγάλο βαθμό αποκεντρωμένο, με πολύ μεγαλύτερο μέρος της φορολόγησης και των δαπανών να συμβαίνει στο τοπικό επίπεδο απ’ ό,τι στο έντονα συγκεντρωτικό βρετανικό σύστημα.
Η Σουηδία βεβαίως έχει υψηλούς φόρους εισοδήματος και μεγάλο κράτος πρόνοιας, αλλά ταυτόχρονα επιτρέπει τη λειτουργία κερδοσκοπικών σχολείων και έχει έναν από τους χαμηλότερους εταιρικούς φόρους (22%) και φόρους επί των κεφαλαίων στην ΕΕ. Μάλιστα, ο Δείκτης Διεθνούς Φορολογικής Ανταγωνιστικότητας του 2018 του Tax Foundation κατατάσσει τη Σουηδία 7η, λίγο πίσω από την Ελβετία.
Ίσως αυτό που μπερδεύει τους ανθρώπους είναι οι πολλές αντιφάσεις της Σουηδίας: φαίνεται να ενσαρκώνει ταυτόχρονα τη σοσιαλδημοκρατία και πολιτικές που είναι έντονα υπέρ της αγοράς. Η χώρα έχει αυτοανακυρηχθεί σε ανθρωπιστική υπερδύναμη, και ταυτόχρονα κατατάσσεται τρίτη στον κόσμο στην εξαγωγή όπλων κατά κεφαλή. Και, ίσως παρά τον μικρό πληθυσμό της και το μεγάλο κράτος, η χώρα έχει σημαντική επίδραση στη διεθνή επιχειρηματικότητα, την τεχνολογική καινοτομία και την κουλτούρα.
Οι Σουηδικές νεοφυείς επιχειρήσεις είναι ένα ακόμη ενδιαφέρον παράδειγμα. Μελέτες έχουν συμπεράνει ότι όσο περισσότερες είναι η κρατικές δαπάνες κατά κεφαλή μιας χώρας, τόσο μικρότερος είναι και ο αριθμός των νεοφυών επιχειρήσεων που θα έχει ανά εργαζόμενο - η λογική πίσω από αυτό είναι πως οι υψηλοί φόροι επί του εισοδήματος μειώνουν τα προσδοκώμενα κέρδη των επιχειρηματιών και συνεπώς το κίνητρό τους να ιδρύσουν νέες εταιρείες.
Αυτό δεν ισχύει στη Σουηδία, η οποία διαπρέπει στην ενθάρρυνση φιλόδοξων νέων επιχειρήσεων, όπως η υπηρεσία μουσικής Spotify και η εταιρεία διαδικτυακών πληρωμών Klarma. Οι επιδόσεις αυτές είναι σαφώς δυσανάλογες με τον πληθυσμό της χώρας που φτάνει μόλις τα 10 εκατομμύρια ανθρώπους.
Η Στοκχόλμη μάλιστα είναι κάτι σαν εκκολαπτήριο επιχειρήσεων, καθώς παράγει τον δεύτερο κατά κεφαλή μεγαλύτερο αριθμό των εταιρειών τεχνολογίας με αξία άνω του ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων μετά τη Σίλικον Βάλει. Στη Σουηδία συνολικά υπάρχουν 20 νεοφυείς εταιρείες ανά χίλιους εργαζόμενους, έναντι μόλις πέντε στις ΗΠΑ σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ. Στον Δείκτη Καινοτομίας του Bloomberg για το 2018, η Σουηδία βρίσκεται στην κορυφή της κατάταξης, πίσω μόνο από τη Νότια Κορέα.
Οι πολλές αντιφάσεις λοιπόν της χώρας την καθιστούν τέλειο στόχο τόσο για εκείνους που θέλουν να αποδείξουν ότι το υψηλό επίπεδο διαβίωσης επιτυγχάνεται μέσω της μείωσης των φόρων και τις μεταρρυθμίσεις υπέρ των ελεύθερων αγορών, αλλά και όσους είναι πρόθυμοι να προάγουν τα οφέλη ενός μεγάλου κράτους πρόνοιας. Στο βαθμό που καμία από τις δύο θέσεις δεν μπορεί να καταρριφθεί αποφασιστικά, θα συνεχίσουν να υπάρχουν πολλά διδάγματα που μπορεί να εξαγάγει κανείς από τη Σουηδία.
--
Η Sofia Svensson είναι αρθρογράφος που κάνει την πρακτική της στο CapX.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 13 Νοεμβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
liberal.gr/think_tanks
Από την εκπαίδευση και τη μετανάστευση, μέχρι τη φορολογία ή και την οδική ασφάλεια, φαίνεται να μην υπάρχει τέλος στα παραδείγματα προς μίμηση που εμείς οι Σουηδοί προσφέρουμε στον υπόλοιπο κόσμο;
Ποιο είναι όμως αυτό το τόσο ιδιαίτερα συναρπαστικό χαρακτηριστικό της πατρίδας μου - και
πόσο επίκαιρος είναι ο τρόπος λειτουργίας της Σουηδίας για τον υπόλοιπο κόσμο;
Μερικές φορές, μπορεί κανείς να έχει την εντύπωση πως οι ξένοι μιλούν για τη Σουηδία σαν να πρόκειται για δύο διαφορετικές χώρες.
Για κάποιους είναι ένα παράδειγμα των αρνητικών συνεπειών της πολυπολιτισμικότητας, ενός πλούσιου κράτους που δυσκολεύεται να ενσωματώσει τους νεοαφιχθέντες έχοντας δεχθεί περισσότερους πρόσφυγες κατά κεφαλή από οποιαδήποτε άλλη χώρα του ΟΟΣΑ.
Άλλοι όμως πιστεύουν πως η Αμερική θα πρέπει να ακολουθήσει το παράδειγμα της Σουηδίας και να ενθαρρύνει τους μετανάστες να κάνουν ξανά σπουδαία την οικονομία της. Το BBC Newsnight είπε τα πράγματα ακόμη πιο ωμά στο πρόσφατο ρεπορτάζ του όπου εξέταζε το αν η Σουηδία είναι “ένα ουτοπικό όνειρο ή ένας πολυπολιτισμικός εφιάλτης”.
Οι αναλυτές δεν μπορούν καν να αποφασίσουν τι είδους διακυβέρνησης έχει η Σουηδία. Από τη μια, ο νομπελίστας Πωλ Κρούγκμαν χαρακτηρίζει τη χώρα “σοσιαλιστική κόλαση” ενώ ο Tim Worstall στο CapX υποστηρίζει πειστικά ότι δεν είναι τίποτα τέτοιο.
Ο Μπέρνι Σάντερς κατά το ντιμπέιτ των Δημοκρατικών υποψήφιων για το χρίσμα της προεδρίας υποστήριξε ότι ο σοσιαλισμός είχε υπέροχα αποτελέσματα για τις σκανδιναβικές χώρες και ότι η Αμερική θα πρέπει να μιμηθεί το παράδειγμά τους.
Ευτυχώς για τους επικριτές του Σάντερς, έχουν γραφτεί πολυάριθμα βιβλία που καταρρίπτουν τους μύθους του σκανδιναβικού σοσιαλισμού και της σκανδιναβικής ουτοπίας. Την ίδια ώρα, η Σουηδία έχει ανακηρυχθεί “η πιο πετυχημένη κοινωνία που έχει γνωρίσει ο κόσμος”. Ο Economist λέει μάλιστα ότι το σκανδιναβικό μοντέλο είναι ένα “υπερμοντέλο” από το οποίο όλοι μπορούν να διδαχθούν.
Όλοι λοιπόν φαίνεται να έχουν άποψη για τη Σουηδία, αλλά ποια είναι αυτή; Τη βλέπουν ως κόλαση ή ως ουτοπία; Και γιατί οι άνθρωποι έχουν μια τέτοια εμμονή με τη χώρα μου;
Η Σουηδία έχει το μοναδικό χαρακτηριστικό μεταξύ των δυτικών χωρών ότι για το μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα γνώρισε ουσιαστικά μια πολιτική ηγεμονία. Οι σοσιαλδημοκράτες κυβέρνησαν τη χώρα από το 1936 μέχρι το 1991, με διακοπή μόλις πέντε ετών μιας κεντροδεξιάς κυβέρνησης από το 1976 μέχρι το 1982.
Οι πέντε δεκαετίες της σοσιαλδημοκρατικής διακυβέρνησης άφησαν χωρίς αμφιβολία τη σφραγίδα τους και μάλιστα εμφανέστερα ίσως σε ό,τι αφορά τα κρατικά μονοπώλια. Ενώ το μονοπώλιο του BBC έσπασε το 1955, χρειάστηκαν ακόμη 30 χρόνια προκειμένου η δημόσια ραδιοτηλεόραση της Σουηδίας να αντιμετωπίσει τον όποιο ανταγωνισμό. Μόλις πρόσφατα, το 2009, τερματίστηκε το κρατικό μονοπώλιο στα φαρμακεία, και μέχρι σήμερα το κράτος διατηρεί ακόμη μονοπώλιο στο αλκοόλ και τα τυχερά παιχνίδια. Ναι, σ’ αυτή την ουτοπία/εφιάλτη το κράτος διαχειρίζεται καζίνο.
Αυτό όμως δεν περιγράφει πλήρως την εικόνα. Τη δεκαετία του 1990 κεντροδεξιοί πολιτικοί απομακρύνθηκαν από τον κρατισμό των σοσιαλδημοκρατών. Εισήχθησαν ελεύθερα σχολεία, και σε αντίθεση με τη Βρετανία, επετράπη σε εταιρείες και συνεταιρισμούς να τα διαχειρίζονται κερδοσκοπικά. Το ίδιο συνέβη στη συνέχεια και για τις ιατρικές και άλλες δημόσιες υπηρεσίες - όχι ακριβώς ο “σοσιαλισμός” που έχει κατά νου ο Μπέρνι Σάντερς.
Στη συνέχεια εφαρμόστηκε η “φορολογική μεταρρύθμιση του αιώνα”. Ο ανώτατος φορολογικός συντελεστής εισοδήματος μειώθηκε από το 85% που είχε φτάσει τη δεκαετία του 1980 στο 51%. Έκτοτε έχει αυξηθεί κατά λίγο και σήμερα βρίσκεται πιο κοντά στο 60%. Ωστόσο, όπως επεσήμανε το CapX την προηγούμενη εβδομάδα, το φορολογικό σύστημα της Σουηδίας είναι σε μεγάλο βαθμό αποκεντρωμένο, με πολύ μεγαλύτερο μέρος της φορολόγησης και των δαπανών να συμβαίνει στο τοπικό επίπεδο απ’ ό,τι στο έντονα συγκεντρωτικό βρετανικό σύστημα.
Η Σουηδία βεβαίως έχει υψηλούς φόρους εισοδήματος και μεγάλο κράτος πρόνοιας, αλλά ταυτόχρονα επιτρέπει τη λειτουργία κερδοσκοπικών σχολείων και έχει έναν από τους χαμηλότερους εταιρικούς φόρους (22%) και φόρους επί των κεφαλαίων στην ΕΕ. Μάλιστα, ο Δείκτης Διεθνούς Φορολογικής Ανταγωνιστικότητας του 2018 του Tax Foundation κατατάσσει τη Σουηδία 7η, λίγο πίσω από την Ελβετία.
Ίσως αυτό που μπερδεύει τους ανθρώπους είναι οι πολλές αντιφάσεις της Σουηδίας: φαίνεται να ενσαρκώνει ταυτόχρονα τη σοσιαλδημοκρατία και πολιτικές που είναι έντονα υπέρ της αγοράς. Η χώρα έχει αυτοανακυρηχθεί σε ανθρωπιστική υπερδύναμη, και ταυτόχρονα κατατάσσεται τρίτη στον κόσμο στην εξαγωγή όπλων κατά κεφαλή. Και, ίσως παρά τον μικρό πληθυσμό της και το μεγάλο κράτος, η χώρα έχει σημαντική επίδραση στη διεθνή επιχειρηματικότητα, την τεχνολογική καινοτομία και την κουλτούρα.
Οι Σουηδικές νεοφυείς επιχειρήσεις είναι ένα ακόμη ενδιαφέρον παράδειγμα. Μελέτες έχουν συμπεράνει ότι όσο περισσότερες είναι η κρατικές δαπάνες κατά κεφαλή μιας χώρας, τόσο μικρότερος είναι και ο αριθμός των νεοφυών επιχειρήσεων που θα έχει ανά εργαζόμενο - η λογική πίσω από αυτό είναι πως οι υψηλοί φόροι επί του εισοδήματος μειώνουν τα προσδοκώμενα κέρδη των επιχειρηματιών και συνεπώς το κίνητρό τους να ιδρύσουν νέες εταιρείες.
Αυτό δεν ισχύει στη Σουηδία, η οποία διαπρέπει στην ενθάρρυνση φιλόδοξων νέων επιχειρήσεων, όπως η υπηρεσία μουσικής Spotify και η εταιρεία διαδικτυακών πληρωμών Klarma. Οι επιδόσεις αυτές είναι σαφώς δυσανάλογες με τον πληθυσμό της χώρας που φτάνει μόλις τα 10 εκατομμύρια ανθρώπους.
Η Στοκχόλμη μάλιστα είναι κάτι σαν εκκολαπτήριο επιχειρήσεων, καθώς παράγει τον δεύτερο κατά κεφαλή μεγαλύτερο αριθμό των εταιρειών τεχνολογίας με αξία άνω του ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων μετά τη Σίλικον Βάλει. Στη Σουηδία συνολικά υπάρχουν 20 νεοφυείς εταιρείες ανά χίλιους εργαζόμενους, έναντι μόλις πέντε στις ΗΠΑ σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ. Στον Δείκτη Καινοτομίας του Bloomberg για το 2018, η Σουηδία βρίσκεται στην κορυφή της κατάταξης, πίσω μόνο από τη Νότια Κορέα.
Οι πολλές αντιφάσεις λοιπόν της χώρας την καθιστούν τέλειο στόχο τόσο για εκείνους που θέλουν να αποδείξουν ότι το υψηλό επίπεδο διαβίωσης επιτυγχάνεται μέσω της μείωσης των φόρων και τις μεταρρυθμίσεις υπέρ των ελεύθερων αγορών, αλλά και όσους είναι πρόθυμοι να προάγουν τα οφέλη ενός μεγάλου κράτους πρόνοιας. Στο βαθμό που καμία από τις δύο θέσεις δεν μπορεί να καταρριφθεί αποφασιστικά, θα συνεχίσουν να υπάρχουν πολλά διδάγματα που μπορεί να εξαγάγει κανείς από τη Σουηδία.
--
Η Sofia Svensson είναι αρθρογράφος που κάνει την πρακτική της στο CapX.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 13 Νοεμβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
liberal.gr/think_tanks
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου