Πόσο πιθανή είναι μια σύγκρουση ΗΠΑ - Ρωσίας στη Συρία;

Του Ανδρέα Ματζάκου*

Τα ξημερώματα της 14ης Απριλίου, ΗΠΑ, Γαλλία και Αγγλία προσέβαλλαν με πυραύλους που εκτοξεύτηκαν από πλοία και αεροπλάνα, τρεις στόχους στην Συρία, σε αντίποινα για την φερόμενη με χημικά όπλα επίθεση που έγινε στις 7 Απριλίου στην πόλη Ντούμα, 10 χιλιόμετρα από την Δαμασκό.
Ο πρόεδρος Πούτιν της Ρωσίας είπε ότι η επίθεση δεν θα περάσει χωρίς συνέπειες, ενώ τόνισε το ότι
αυτή έγινε χωρίς την εξουσιοδότηση του ΟΗΕ.

Όλο δε το διάστημα που μεσολάβησε από την 7η μέχρι και την 14η Απριλίου, ΗΠΑ και Ρωσία αντάλλαξαν αιχμηρές δηλώσεις θυμίζοντας την εποχή του ψυχρού πολέμου και την κρίση της Κούβας του 1962.

Γεννάται λοιπόν το ερώτημα, πόσο πιθανή είναι μια απ’ ευθείας σύγκρουση μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, εξ’ αιτίας του ψυχροπολεμικού κλίματος που έχει δημιουργηθεί μεταξύ τους λόγω του πολέμου στην Συρία;

Η θέση του άρθρου είναι ότι ΗΠΑ και Ρωσία είναι Μεγάλες Δυνάμεις και ορθολογικοί δρώντες, δηλαδή υπολογίζουν την σχέση κόστους/οφέλους των επιλογών τους στην εξωτερική πολιτική, στην δε Συρία, δεν διακυβεύονται ζωτικά τους συμφέροντα. Συνεπώς δεν είναι πιθανή μια μεταξύ τους θερμή αντιπαράθεση. 

Στην αρχή του άρθρου θα ορισθεί η έννοια της μεγάλης δυνάμεως, θα αναλυθούν τι συμφέροντα διακυβεύονται για ΗΠΑ και Ρωσία στην Συρία. 

Στη συνέχεια θα αναφερθούν οι περιοχές στις οποίες διακυβεύονται ζωτικά συμφέροντα για ΗΠΑ και Ρωσία και, το άρθρο θα κλείσει με επίλογο.

Η έννοια της Μεγάλης Δυνάμεως

Για το άρθρο, οι ΗΠΑ και η Ρωσία θεωρούνται Μεγάλες Δυνάμεις υπό την έννοια ότι διαθέτουν επαρκή στρατιωτική ισχύ ώστε μια μεταξύ τους αναμέτρηση με συμβατικές δυνάμεις να αφήσει και τις δυο σοβαρά εξασθενημένες και σε χειρότερη κατάσταση από ότι ήταν πριν την μεταξύ τους εμπλοκή.

 Οι Μεγάλες Δυνάμεις, για να αποφύγουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο όπως γράφει ο Edward Carr στο έργο του «Η Εικοσαετής Κρίση,’’ συμβάλλουν στην διεθνή τάξη περιορίζοντας τους μεταξύ τους πολέμους ακολουθώντας μια γενική συνεννόηση και σεβόμενες η μια τις σφαίρες επιρροής της άλλης.

Συμφέροντα ΗΠΑ που διακυβεύονται στη Συρία

Για τις ΗΠΑ δεν διακυβεύονται ζωτικά συμφέροντα στην Συρία. Δηλαδή δεν απειλείται ούτε η ασφάλεια ούτε και η εδαφική ακεραιότητα των ΗΠΑ από τις επιχειρήσεις στην Συρία. Ακόμη και η Μέση Ανατολή έπαψε να έχει την στρατηγική σημασία που είχε για τις ΗΠΑ την δεκαετία του 90. Τότε η ίδια η ισχύς των ΗΠΑ εξηρτάτο από την απρόσκοπτη ροή πετρελαίου προς αυτές, οπότε η εξασφάλιση σταθερής ροής του πετρελαίου από την Μέση Ανατολή προς τις ΗΠΑ και την δυτική συμμαχία γενικότερα, αποτελούσε ζωτικό συμφέρον για τις ΗΠΑ. 

Χωρίς καύσιμα, δεν μπορούσε να λειτουργήσει η στρατιωτική μηχανή των ΗΠΑ, ούτε να υπάρξει βιομηχανική παραγωγή.

 Οι ΗΠΑ εισάγουν πλέον πετρέλαιο από πολλές χώρες, ενώ από το 2005 και μετά, ασχολήθηκαν σοβαρά με την εγχώρια παραγωγή από σχιστολιθικά πετρώματα. 

Το 2017, οι ΗΠΑ παρήγαγαν 9,3 εκατ βαρέλια/ημέρα από εγχώριες πηγές ενώ κατανάλωναν 19,8 εκατ βαρέλια/ημέρα.

Στον Πίνακα 1, φαίνεται η φθίνουσα ποσότητα πετρελαίου που οι ΗΠΑ εισάγουν την τελευταία πενταετία από τις χώρες του Κόλπου (Βλέπε Πίνακα 1- Εισαγωγές Αργού Πετρελαίου από ΗΠΑ)

Για τον λόγο αυτό, η κυβέρνηση Ομπάμα απέσυρε τον όγκο των αμερικανικών δυνάμεων από το Ιράκ το 2011 συμφώνως και με τις προεκλογικές της εξαγγελίες, σε μια προσπάθεια αποδεσμεύσεως της χώρας από την Μέση Ανατολή συνολικότερα. 

Βεβαίως οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να επανέλθουν στην Συρία το 2014, όταν συμμάχησαν με την Κουρδο-αραβική συμμαχία γνωστή ως SDF (Syrian Democratic Forces), προκειμένου να καταπολεμηθεί το λεγόμενο Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ) και η κυβέρνηση των ΗΠΑ να παρουσιάσει απτά αποτελέσματα στον πόλεμο της κατά της τρομοκρατίας, χωρίς μάλιστα την ανάπτυξη αμερικανικών στρατευμάτων στο έδαφος σε μάχιμες αποστολές.

Συμφέροντα Ρωσίας που διακυβεύονται στη Συρία

Ούτε για την Ρωσία διακυβεύονται ζωτικά συμφέροντα στην Συρία. Η Ρωσία ανέπτυξε αεροπορικές κυρίως δυνάμεις στην Συρία τον Σεπτέμβριο του 2015, θέλοντας να αφήσει πίσω της την φήμη μιας ανίσχυρης διαδόχου της ΕΣΣΔ και να δείξει στην διεθνή κοινότητα ότι επανακάμπτει με αποφασιστικότητα στην διεθνή σκακιέρα.

 Ήθελε επίσης να δείξει στις ΗΠΑ ότι πρέπει να λαμβάνουν σοβαρά υπ’ όψιν τους τις θέσεις της στους όποιους σχεδιασμούς τους στην Μέση Ανατολή. Στο πλαίσιο αυτό, η Ρωσία υποστηρίζει τον Ασαντ που αποτελεί την νόμιμη κυβέρνηση της Συρίας, ώστε να εξασφαλίσει την παρουσία της στην παραλιακή ζώνη, με την ναυτική βάση στην Ταρσό και την αεροπορική στην Λατάκεια.

 (Βλέπε Χάρτη 1- Ζώνες Επιρροής ΗΠΑ-Ρωσία-Ιράν- Τουρκίας, Μπλέ Βέλη)

Σε όλη την διάρκεια του πολέμου υποστήριξε τις κυβερνητικές δυνάμεις από αέρος προκειμένου να ανακαταλάβουν εδάφη που κατείχαν αντικαθεστωτικοί και αντάρτες του ΙΚ. Σ’ ένα δε επόμενο βήμα, στην διάρκεια του 2017, συγκάλεσε αρκετούς γύρους συνομιλιών με σχεδόν όλους τους εμπλεκομένους στον πόλεμο, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, είτε στην Αστάνα του Καζακστάν, είτε στην Ρωσία. Σκοπός της ήταν να δείξει ότι έχει την δυνατότητα να συντονίζει την επίλυση σοβαρών διεθνών προβλημάτων, και μάλιστα εκτός του πλαισίου του ΟΗΕ. Στην προσπάθεια της αυτή στον διπλωματικό τομέα, ήρθε να προστεθεί και ένας γάμος συμφέροντος με την Τουρκία εκμεταλλευόμενη τις Νέο-Οθωμανικές φιλοδοξίες της τελευταίας, δημιουργώντας ευκαιρία για να επιφέρει διάσπαση της νοτιανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ.

Περιοχές ζωτικού ενδιαφέροντος για ΗΠΑ και Ρωσία

Για τις ΗΠΑ, τα προσεχή χρόνια η προσοχή τους θα στραφεί στην αντιμετώπιση της Κίνας. Η Κίνα είναι σήμερα η δεύτερη οικονομία στον κόσμο, πρώτη είναι η οικονομία των ΗΠΑ, αλλά αυτό δεν αρκεί για να την κάνει να αμφισβητήσει την πρωτοκαθεδρία της Αμερικής. Αυτό θα γίνει όταν θα έχει αποκτήσει την απαιτούμενη τεχνολογία ώστε να μετατρέψει την οικονομική της ευχέρεια σε στρατιωτική υπεροχή. 

Οι ΗΠΑ έχουν ζωτικό συμφέρον να μην την αφήσουν να το πραγματοποιήσει, κάτι το οποίο πάντως φαίνεται αναπόφευκτο την προσεχή δεκαετία, με τα σημερινά στοιχεία. 

Η Κίνα διαθέτει σήμερα το 2,1% του ΑΕΠ της για σκοπούς Έρευνας και Αναπτύξεως (Research & Development) έναντι του 2,75% των ΗΠΑ, αλλά το εντυπωσιακό στοιχείο είναι ότι ποσοστό αυτό για την Κίνα το 1990, ήταν 0,7%. Ένα άλλο επίσης σημαντικό στοιχείο που αποδεικνύει ότι η Κίνα κλείνει το τεχνολογικό χάσμα που την χωρίζει από τις ΗΠΑ είναι ο αριθμός των ερευνητών που παράγεται από την τριτοβάθμια εκπαίδευση των δυο χωρών. Η Κίνα έχει κάνει τεράστια βήματα από το 1996 και μετά. (Βλέπε Πίνακα 2-Αριθμός Ερευνητών σε ΗΠΑ-Κίνα)

Για την δε Ρωσία, η κρίση που προκλήθηκε στην Ουκρανία το 2014 με κατάληξη την απομάκρυνση του φιλορώσου προέδρου Γιανουκόβιτς και η πρόθεση του νυν Προέδρου της Ποροσένκο να προσχωρήσει στο ΝΑΤΟ, είναι φλέγοντα ζητήματα. 

Ο Ποροσένκο τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους, έστειλε επίσημη επιστολή στον ΓΓ του ΝΑΤΟ, ζητώντας Οδικό Χάρτη για την είσοδο της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ (Membership Action Plan, είναι το τελευταίο στάδιο προ της εισδοχής μιας χώρας στην Συμμαχία).

Πιθανή είσοδος της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ θα σήμαινε ότι τα σύνορα της Δύσεως έφτασαν πλέον στην Ρωσία, αποστερώντας της ζωτικό χώρο απαραίτητο για την άμυνά της. 

(Βλέπε Χάρτη 2–Πεδινός Διάδρομος Ευρώπης)

Γιατί θα συνέβαινε αυτό; Διότι η περιοχή που περιέχεται μέσα στην μαύρη έλλειψη, είναι ο πεδινός διάδρομος της Ευρώπης που επιτρέπει την ανάπτυξη μηχανοκινήτων και τεθωρακισμένων μονάδων. Είναι ακριβώς οι περιοχές που χρησιμοποίησαν τόσο οι Στρατιές του Μεγάλου Ναπολέοντα για την προέλαση τους προς το Μποροντίνο, στα περίχωρα της Μόσχας το 1812, όσο και του Χίτλερ στον Β’ΠΠ για να εισβάλλουν στη Ρωσία. Τα κόκκινα παραλληλόγραμμα δείχνουν τους ορεινούς όγκους της Ευρώπης, από αριστερά προς τα δεξιά Πυρηναία, Άλπεις, Καρπάθια, που δυσκολεύουν τις επιχειρήσεις χερσαίων δυνάμεων. Πλέον αυτού, τίθεται σε κίνδυνο όλο το εγχείρημα με την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 (Βλέπε Χάρτη 2, Μπλέ Κύκλος), στην Σεβαστούπολη της οποίας είναι η έδρα του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας.

Επίλογος

ΗΠΑ και Ρωσία δεν έχουν συμφέρον να έρθουν σε απ’ ευθείας σύγκρουση για την Συρία, χάνοντας την θέση που κατέχουν στον διεθνή καταμερισμό ισχύος, αφήνοντας την Κίνα να κυριαρχήσει στο άμεσο μέλλον στην Ευρασία. 

Και οι δυο χώρες έχουν κατοχυρώσει τις θέσεις τους σε ζώνες επιρροής, από τις οποίες όχι μόνον έχουν λόγο για το τελικό καθεστώς της Συρίας, αλλά και έχουν την δυνατότητα να προωθήσουν τα δευτερεύοντα συμφέροντα τους στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.
(Βλέπε Χάρτη 1-Ζώνες Επιρροής)
 Η Αμερική με την παρουσία της στις κουρδικές περιοχές στον βορρά και στα σύνορα με το Ιράκ, θέλει να περιορίσει την επιρροή του Ιράν στην Συρία προστατεύοντας τον καλύτερο σύμμαχο της στην περιοχή, το Ισραήλ.
 Για το Ισραήλ, το Ιράν αποτελεί υπαρξιακή απειλή.
 Σε αυτήν την επιδίωξη της Αμερικής δε, δεν έχει αντίρρηση η Ρωσία.

Άλλωστε τον Σεπτέμβριο του 2015, μόλις η Ρωσία ανέπτυξε δυνάμεις στην Συρία, οι Πούτιν και Νετανιάχου συναντήθηκαν και συμφώνησαν αμέσως στην υιοθέτηση ενός μηχανισμού συνεννοήσεως/αποκλιμακώσεως για τον τρόπο που θα επιχειρούν οι δυνάμεις τους στην Συρία. Αποτέλεσμα αυτής της συνεννοήσεως ήταν η άδεια που έχει το Ισραήλ να προσβάλλει ιρανικούς στόχους και στόχους της Χεζμπολά στο συριακό έδαφος. 

Η Ρωσία επιθυμεί να διατηρήσει την επιρροή στο ανατολικό τμήμα της Συρίας με τις βάσεις της στην ακτή της Μεσογείου, κάτι το οποίο φαίνεται να έχει κατανοήσει και αποδεχτεί η Αμερική.
 Και οι δυο χώρες κρατούν το χαρτί της αντιπαραθέσεως για περιοχές στις οποίες διακυβεύονται ζωτικά τους συμφέροντα. 
Για τις μεν ΗΠΑ είναι η Ασία με την πιθανή ανάδειξη της Κίνας και σε σύγχρονη στρατιωτική δύναμη, για την δε Ρωσία η ευρωπαϊκή ήπειρος και η προσέγγιση του ΝΑΤΟ στα σύνορα της.

*Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι Απόστρατος Αξκος του ΣΞ και κατέχει MSc στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.

liberal.gr