Το 2018 δεν μοιάζει με το 2008, ούτε το 2010...

Του Κώστα Στούπα 

Είναι φανερή πλέον τις τελευταίες εβδομάδες η νευρικότητα των διεθνών αγορών μετά το μίνι κραχ της πρώτης εβδομάδας του Φεβρουαρίου. Τούτο επιβεβαιώνει όσους εκτιμούν πως τόσο οι αγορές όσο και η διεθνής οικονομία έχουν εισέλθει σε μια κρίσιμη καμπή η οποία έχει πολλές πιθανότητες να καταλήξει σε ένα μεγαλοπρεπές κραχ...

Οι αισιόδοξοι επιμένουν πως από το μέτωπο των θεμελιωδών μεγεθών τόσο των
μακροοικονομικών όσο και των επιχειρηματικών κερδών δεν υπάρχει κανένα αρνητικό σημάδι. 

Έτσι ακριβώς είναι.

 Οι άνθρωποι των αγορών όμως, ιδίως αυτοί που μετράνε δεκαετίες εμπειρίας, θυμούνται πως τα θεμελιώδη μεγέθη συνήθως καταγράφουν το πρόβλημα όταν οι μετοχές θα έχουν ξύσει ήδη τον πυθμένα...

Όταν η μεταβολή του ΑΕΠ των ΗΠΑ κατά 70% εξαρτάται από την καταναλωτική δαπάνη, το πρώτο πράγμα το οποίο θα πρέπει να παρακολουθεί κάποιος είναι η συμπεριφορά των καταναλωτών και οι πιθανοί παράγοντες οι οποίοι θα μπορούσαν να την διαταράξουν...

Υπάρχουν δύο κλασσικές διαδικασίες που μεταβάλλουν την καταναλωτική συμπεριφορά και κατ’ επέκταση την οικονομική συμπεριφορά.

Ο ένας είναι η άνοδος των βασικών επιτοκίων η οποία ανεβάζει το κόστος των τόκων και άρα των δόσεων που καταβάλουν νοικοκυριά και επιχειρήσεις. 

Γράφαμε προχθές πως το βραχυπρόθεσμο διατραπεζικό επιτόκιο Libor έχει σχεδόν δεκαπλασιαστεί την τελευταία τριετία από 0,25% σε πάνω από 2%.

Ο ένας τρόπος λοιπόν είναι η σταδιακή αποστράγγιση της διάθεσης για κατανάλωση μέσω της μείωσης του εισοδήματος που επιφέρει η αύξηση των τόκων.

Ο άλλος τρόπος είναι η συμπεριφορά να αλλάξει από κάποιο ξαφνικό γεγονός που αφορά σε γεωπολιτικές εντάσεις, τρομοκρατικά χτυπήματα, πολιτική αστάθεια κλπ. Τέτοια γεγονότα δημιουργούν στους οικονομικά δρώντες ανασφάλεια για το μέλλον και τους οδηγούν σε συμπεριφορές αποθησαυρισμού και όχι κατανάλωσης ή επενδύσεων..

Όπως έχουμε ξαναγράψει, με τον ρυθμό που κλείνει η καμπύλη των αποδόσεων μεταξύ βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων αμερικανικών ομολόγων περί τα τέλη του έτους αυτή θα τείνει να μηδενιστεί. 

Αυτό το σημείο έχει καταστεί κατά το παρελθόν πολλές φορές το σημείο αναφοράς χρηματιστηριακών διορθώσεων ή οικονομικών υφέσεων.

Κατά μέσο όρο 6-12 μήνες πριν ή μετά το μηδενισμό της, το κλίμα στις αγορές και την οικονομία αλλάζει.

Το ό,τι οι αγορές μετά από μια 9ετία ανόδου χωρίς ουσιαστική διόρθωση είναι ώριμες να διορθώσουν δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. 

Τα μηδενικά επιτόκια και οι ποσοτικές χαλαρώσεις το μόνο που καταφέρνουν είναι να παρατείνουν τον ανοδικό κύκλο, να μεταθέσουν το χρόνο της διόρθωσης αλλά και να μεγαλώσουν το βάθος και την ένταση της πτώσης που θα ακολουθήσει.

Το καίριο ερώτημα για το επόμενο κραχ στις αγορές είναι ποια θα είναι η αφορμή και ποιο το επίκεντρο του "σεισμού”.

Αν στο κραχ του 2000 η αφορμή και το επίκεντρο ήταν τα dot.coms, στο κραχ του 2008 τα subprime loans και οι τράπεζες, ποιο θα είναι το επόμενο;

Αν κοιτάξουμε στο παρελθόν τόσο πριν το 2000 όσο και πριν το 2008 ήταν φανερό που βρισκόταν το πλέον αδύνατο σημείο της "φούσκας” αλλά η διάρκεια της αντοχής από κάποιο σημείο και μετά γινόταν κατανοητή σαν νέα κανονικότητα.

Πριν το 2000 όλοι έβλεπαν την παράλογη άνοδο των τιμών των μετοχών της νέας οικονομίας αλλά όσοι έμεναν έξω έχαναν και χλευαζόντουσαν από όσους κέρδιζαν. Βέβαια εκ των υστέρων αποδείχθηκε πως κέρδιζαν παροδικά και κυρίως πως αντιλαμβάνονταν την ασχετοσύνη για εμπειρικό αλάνθαστο κριτήριο...

Το ίδιο συνέβη και αργότερα όταν μετά το 2003 η αλματώδης άνοδος των τιμών των ακινήτων δημιουργούσε συνθήκες "φούσκας” η οποία τελικά έσκασε το 2008 με πρώτο τον αδύναμο κρίκο των δανείων χαμηλής εξασφάλισης. 

Οι άνθρωποι είχαν υποστεί απώλειες από το κραχ των χρηματιστηρίων του 2000 και στρέφονταν στα ακίνητα...

Ενώ αυτά ήταν φανερά και πριν τα δυο προηγούμενα κραχ, έγιναν αποδεκτά σαν αιτίες και επίκεντρα μόνο εκ των υστέρων.

 Τούτο έχει να κάνει με τον τρόπο που τα ανθρώπινα όντα αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα. Υπάρχει ένα ενδιαφέρον πείραμα κοινωνικής ψυχολογίας που αποδεικνύει πως παρατηρούμε αυτά στα οποία έχουμε αποφασίσει να επικεντρώσουμε την προσοχή και όχι όλα όσα συμβαίνουν στο ευρύτερο πλάνο της πραγματικότητας.

Βλέπε: Το πείραμα του αόρατου γορίλα..

Υπό το πρίσμα αυτών των δεδομένων στον χρηματιστηριακό και οικονομικό κύκλο που ξεκίνησε το 2009 και βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη ποιοι είναι οι τομείς που θα μπορούσαν να αναδειχτούν σαν αδύναμοι κρίκοι;

Στο χρονικό διάστημα που εξετάζουμε έχουν την υπερβολική αύξηση του δημόσιου και ιδιωτικού χρέους (της Κίνας μη εξαιρούμενης αυτήν τη φορά) για τον έλεγχο των παρενεργειών του οποίου χρειάστηκε να διατηρηθούν τα επιτόκια επί μακρόν κοντά ή και κάτω από το μηδέν.

Τα περισσότερα κεφάλαια που διακινούνται στο σύστημα συγκοινωνούντων δοχείων των διεθνών αγορών δεν αφορούν το περίφημο 1% των πλουσίων όπως προπαγανδίζουν οι ΜΚΟ προκειμένου να εξασφαλίζουν επιδοτήσεις για να βιοπορίζεται το αυξανόμενο πλήθος όσων εργάζονται σ΄αυτές, αλλά στα ιδιωτικά και κρατικά συνταξιοδοτικά ταμεία (pension funds) της πλούσιας Δύσης.

Μηδενικά και αρνητικά επιτόκια σε funds που είναι υποχρεωμένα το 75% να το έχουν σε αξιόγραφα σταθερής απόδοσης σημαίνει αρνητικές αποδόσεις και αδυναμία να καταβάλουν τις συντάξεις τις οποίες προβλέπουν τα συμβόλαια που έχουν υπογράψει.

Τούτο τους ώθησε να αναλάβουν μεγαλύτερο ρίσκο με το υπόλοιπο 25% στις χρηματιστηριακές αγορές τις οποίες και γι’ αυτό έχουν φουσκώσει σαν μπαλόνια... 

Αν πέσουν οι χρηματιστηριακές αγορές θα αποκαλυφθούν και οι "μαύρες τρύπες” από τα μηδενικά ή αρνητικά επιτόκια..

α) Το συνταξιοδοτικό σύστημα της γηράσκουσας Δύσης λοιπόν είναι ο πλέον πιθανός αδύναμος κρίκος...

β) Το κρατικό χρέος είναι άλλος ένας αδύναμος κρίκος... Το κρατικό χρέος συναρτάται εύκολα τόσο με τα προβλήματα των ασφαλιστικών ταμείων όσο και των τραπεζών (ιδιωτικών και κρατικών). Το είδαμε στην τελευταία κρίση αυτό...

Αν οι Κεντρικές Τράπεζες με ηγέτιδα τη FED απαντήσουν με νέα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης, αργά η γρήγορα η "παρά φύση” αυτή οικονομική πολιτική κρατικοποίησης ιδιωτικού πλούτου, θα οδηγήσει σε απώλεια της εμπιστοσύνης στο νομισματικό σύστημα. Τούτο ίσως δημιουργήσει για χρυσό και κρυπτονομίσματα νέα πεδία δόξης λαμπρά...

γ) Η Κίνα αποτελεί άλλον έναν πιθανό αδύναμο κρίκο ικανό να σπάσει... Τούτο γιατί δεν διαθέτει τις δομές εκείνες δημιουργικής καταστροφής που διαθέτουν οι πιο ελεύθερες οικονομίες. Οι αρτηριοσκληρωτικές οικονομίες όταν παθαίνουν έμφραγμα καταρρέουν ολοσχερώς.

Ένα άλλο μάθημα από τις τελευταίες κρίσεις είναι πως όποιος κλάδος της οικονομίας αντιμετωπίσει συνθήκες κατάρρευσης, το πρόβλημα ακουμπάει άμεσα το τραπεζικό σύστημα, το κρατικό χρέος (που τρέχει να στηρίξει) και η κρίση μεταδίδεται στο σύνολο της οικονομίας ακαριαία.

Σε γενικές γραμμές η ελληνική εμπειρία μετά το 2010 ενδέχεται να αποτελεί ένα προάγγελο καταστάσεων που θα βιώσουν και άλλες οικονομίες προσεχώς μεγαλύτερες και αξιοπρεπέστερες της ημετέρας.

Τουτέστιν, capital controls, άνοδος ακραίων λαϊκιστών στην εξουσία, δημιουργία ειδώλων όπως ο Βαρουφάκης, ο Σώρρας στους οποίους αποδίδονται μεσσιανικές θαυματουργικές ιδιότητες αλλά και "κουρέματα” χρεών και καταθέσεων, νομισματικοί και εμπορικοί πόλεμοι, γεωπολιτικές εντάσεις υποχώρηση της δημοκρατίας και αύξηση των ολιγαρχικών καθεστώτων κλπ.

Το 2018 δεν μοιάζει με το 2008, έχει όλες τις προϋποθέσεις να είναι χειρότερο... και αν δεν είναι το ‘18 θα είναι το ‘19...

kostas.stoupas@capital.gr