Η χρηματοοικονομική κρίση χρειάζεται... λεξικό

Ολα όσα πρέπει να γνωρίζετε για τα νοήματα και τις νέες λέξεις που κατέκλυσαν τη ζωή μας. Μέρος Β΄

Του Μπαμπη Παπαδημητριου

Στο δεύτερο αυτό μέρος ολοκληρώνεται το Γλωσσάρι της Κρίσης. Η χρηματοοικονομική κρίση είναι ενδογενής στη λειτουργία του συστήματος με το οποίο έχουμε οργανώσει τις οικονομικές μας συναλλαγές και, γενικότερα, τις κοινωνίες μας. Eχει όμως ειδικότερα χαρακτηριστικά. Υποστηρίχθηκε, ορθώς κατά τη γνώμη μου, ότι «η κρίση δεν οφείλεται σε κάποια παράβαση των κανόνων του χρηματοοικονομικού παιγνίου, αλλά στην εφαρμογή τους» (Οικονομική Κρίση: αίτια και προοπτικές, σελ. 13, Εκδ. Πόλις). Oμως και η προηγούμενη μεγάλη κρίση, στη δεκαετία του ’30, ξεκίνησε και πάλι από ανισορροπίες που εκφράσθηκαν στην αδυναμία των χρηματοπιστωτικών οργανισμών, κυρίως τράπεζες και επενδυτικές εταιρείες, να διασφαλίσουν τα κεφάλαια που έχουν στη διαχείρισή τους. Η εμπιστοσύνη είναι ο άυλος δεσμός που κρατάει το σύστημα όρθιο, έστω κι αν παραμένει ασταθές, πλην όμως πάντοτε σε μια δυναμική που επιτρέπει τη διανομή νέου πλούτου ή, έστω, αποδόσεων.

Το πρόβλημα μεγάλωσε και προκάλεσε δικαιολογημένη ανησυχία στην Ελλάδα σε δύο, μέχρι σήμερα, περιστάσεις. Στην πρώτη, το φθινόπωρο του 2008, υπήρξε έκδηλη ανησυχία χρεοκοπίας των τραπεζών. Η κυβέρνηση έσπευσε να αυξήσει την κρατική εγγύηση των καταθέσεων σε 100.000 ευρώ ανά καταθέτη και τράπεζα. Λίγο αργότερα, την άνοιξη 2009, η χρεοκοπία του κράτους ήταν η βασική αιτία ανησυχίας. Πολλοί φοβήθηκαν μια ανοιχτή χρεοκοπία και κάποιοι την πρότειναν μάλιστα. Στην περίπτωση αυτή, το κράτος θα ανακοίνωνε στους πιστωτές του ότι αδυνατεί, για άγνωστο χρονικό διάστημα, να συνεχίσει την πληρωμή τόκων και την αποπληρωμή χρεολυσίων σε τμήμα ή και ολόκληρο το κρατικό χρέος. Η Ελλάδα θα έμπαινε στο ψυγείο της διεθνούς οικονομίας και ο κίνδυνος αποχώρησης από την Eυρωζώνη γινόταν πρακτικά μετρήσιμος, αν και καθόλου απαραίτητος.

Το τεράστιο δημόσιο χρέος προκάλεσε δικαιολογημένη ανησυχία. Oσο υπάρχει ύφεση, η Ελλάδα δεν θα διέθετε επαρκή έσοδα για να πληρώνει κανονικά τόκους και χρεολύσια. Από την άλλη, η διατήρηση παρόμοιου χρέους στέλνει τη χώρα σε ύφεση. Η χρεοκοπία φάνηκε, καθόλου άδικα, να αποτελεί ένα πολύ υπαρκτό κίνδυνο. Μετά την Ελλάδα, ούτε η Ιρλανδία κατόρθωσε να αντιμετωπίσει το τεράστιο άνοιγμα κακών χρεών που εμφάνισαν οι τράπεζες της χώρας. Η Ευρωζώνη περιμένει τώρα τη γερμανογαλλική λύση στο πρόβλημα χρέους των μελών της. Η χρεοκοπία θα είναι πλήρως ελεγχόμενη, ελπίζουν. Η προσαρμογή των οικονομιών είναι άλλο ζήτημα και θα χρειαστεί πολύ χρόνο και προσπάθεια για να ολοκληρωθεί.

Ι/Κ

Ισοζύγιο πληρωμών. Oπου καταγράφονται όλες οι συναλλαγές μας με το εξωτερικό, δηλαδή τη διεθνή αγορά. Πρόκειται για έναν από τους καλύτερους δείκτες σε ό, τι αφορά τη θέση της χώρας στον διεθνή ανταγωνισμό. Μεγάλο έλλειμμα ισοζυγίου είναι αδύνατον να διατηρηθεί για μακρό χρόνο, αφού οδηγεί σε αντίστοιχο δανεισμό από το εξωτερικό. Για την τήρηση του ισοζυγίου ακολουθείται ένας απλός λογιστικός τύπος. Οι εισπράξεις από ξένους κατοίκους αποτελούν έσοδο (+) και καταγράφονται ως πίστωση, ενώ οι πληρωμές είναι δαπάνη (-) και άρα πάνε σε χρέωση του λογαριασμού. Κάτοικος είναι εκείνος που μένει στη χώρα περισσότερο από ένα έτος, άρα όλες οι επιχειρήσεις και οι θυγατρικές πολυεθνικών. Περιλαμβάνει έξι διαφορετικούς λογαριασμούς - ισοζύγια. Καταγράφονται οι συναλλαγές αγαθών, υπηρεσιών, εισοδημάτων και μεταβιβάσεων.

Καλυμμένα ομόλογα (covered bonds). Λίγο πριν από την κρίση, οι ελληνικές τράπεζες έβρισκαν χρήμα πουλώντας «συνθετικά» ομόλογα, που δεν ήσαν παρά ανακύκλωση ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων, κρατικών χρεογράφων, εμπορικών ακινήτων ή πλοίων. Προβλέφθηκε ειδική μέριμνα νομοθετική και η Τράπεζα της Ελλάδος θέσπισε ειδικούς κανόνες. Οι οίκοι αξιολόγησης έδωσαν άριστους βαθμούς και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τα δέχθηκε ως αντάλλαγμα για την παροχή ρευστότητας. Οι ίδιοι οίκοι έβαλαν τους χειρότερους βαθμούς όταν εκδηλώθηκε η κρίση του ελληνικού δημόσιου χρέους, με αποτέλεσμα η ΕΚΤ να δίνει ρευστό χρήμα μόνο σε ένα ποσοστό της αξίας των συγκεκριμένων ομολόγων. Ακόμη και με την κρίση των ενυπόθηκων δανείων μετά το φθινόπωρο του 2008, η ΕΚΤ διευκόλυνε τις τράπεζες, αφού τα αξιολόγησε ως ισότιμα άλλων περιουσιακών στοιχείων. Το συγκεκριμένο χρηματοδοτικό εργαλείο είναι παλιό (χρησιμοποιήθηκε τον 18ο αιώνα στη Γερμανία). Στα τέλη του 2010 κυκλοφορούσαν καλυμμένα ομόλογα ύψους 400 δισ. δολαρίων περίπου.

Κούρεμα (haircut). Μπορεί να αναφέρεται σε τρεις περιπτώσεις και πάντοτε εννοεί τον υπολογισμό πρόσθετης απομείωσης της αξίας ενός αξιόγραφου (ομόλογο, μετοχή, δάνειο κ. λπ.). Eτσι, ένα ομόλογο θα υποστεί «κούρεμα» όταν η αξία στην οποία πραγματικά μπορεί να γίνει δεκτό σε μια συναλλαγή είναι μικρότερη από εκείνη στην οποία αναφέρεται στην αγορά. Στην πράξη, πρόκειται για έναν πρόσθετο υπολογισμό κινδύνου, πέραν εκείνου που έχει ήδη «τιμολογήσει» η αγορά. Παράδειγμα: Δανείζετε κάποιον για ένα χρονικό διάστημα και συμφωνείτε να πάρετε ως εγγύηση καλής επιστροφής των δανεικών ομόλογα του ελληνικού Δημοσίου. Πιστεύετε όμως πως, στο ίδιο αυτό διάστημα, το κράτος θα αναδιαρθρώσει το χρέος του, προκειμένου να μειώσει το μέγεθος των υποχρεώσεών του. Μπορείτε πάντοτε να δεχθείτε την εξασφάλιση, αρκεί να υπολογίσετε σωστά το ποσοστό κατά το οποίο το κράτος θα περικόψει τις υποχρεώσεις του. Αυτό κάνουν κατά κανόνα οι τράπεζες όταν κάποιος προσκομίσει επιταγές πελατών του. «Κουρεύει» κατά ένα ποσοστό την ονομαστική τους αξία και δανείζει ό, τι έχει απομείνει. Eτσι, μια επιταγή αξίας 100.000 ευρώ με ένα «κούρεμα» 20% θα εξασφαλίσει δάνειο αξίας 80.000 ευρώ. Η προτεινόμενη από ορισμένους αναδιάρθρωση σημαίνει «κούρεμα» μεταξύ 30% και 40%. Αυτό θα οδηγήσει σε απομείωση, κατά το ίδιο ποσοστό, της αξίας των ομολόγων που διαθέτουν τράπεζες, ασφάλειες και συνταξιοδοτικά ταμεία. Το άνοιγμα που θα δημιουργηθεί πρέπει στην περίπτωση των τραπεζών και των ασφαλιστικών εταιρειών να καλυφθεί με αύξηση κεφαλαίου, ενώ τα συνταξιοδοτικά ταμεία θα περικόψουν τις παροχές στους ασφαλισμένους τους. Σε κανονικές συνθήκες, τα ομόλογα που εκδίδουν τα κράτη δεν έχουν κίνδυνο για «κούρεμα».

Κερδοσκόποι. Ευθύνονται για όλα τα δεινά! Αυτό στις κακές εποχές. Σε καλές περιόδους πιστώνονται με τις καλύτερες αποφάσεις και, καλά να είναι οι άνθρωποι, μοιράζουν λεφτά στους... τυχερούς. Στην περίπτωση του ελληνικού χρέους, ήταν αυτοί στους οποίους χρέωσε ο πρωθυπουργός το πρόβλημα. Αργότερα, πάντως, μάθαμε ότι ήταν από τους πρώτους που είχαν επισημάνει ότι η Ελλάδα θα συναντήσει μεγάλες δυσκολίες με το χρέος της, ιδιαίτερα αν ξεσπάσει διεθνής κρίση ρευστότητας, την οποία επίσης είχαν προβλέψει. Συνήθως κατοικούν στα γραφεία των hedge funds ή άλλων τεράτων της χρηματοοικονομικής. Δεν είναι γνωστό αν κέρδισαν κάτι από την παρούσα κρίση. Oλα δείχνουν ότι θα τους χρειαστούμε για να δημιουργήσουν νέα «κόλπα» προκειμένου να τρέξουν ζωηρά οι οικονομίες μας.

Κρατικό έλλειμμα. Η αιτία των (τελευταίων στη σειρά) δεινών μας. Επειδή το κράτος δεν διαθέτει επαρκή έσοδα, ενώ επιμένει να διατηρεί τις δαπάνες του, κάθε χρόνο εμφανίζει έλλειμμα. Το χειρότερο είναι πως και ό, τι άλλο είναι ή μοιάζει ή ανήκε στο κράτος (π. χ. ΔΕΚΟ) έχει το ίδιο ακριβώς πρόβλημα. Το πρωτογενές έλλειμμα είναι η διαφορά μεταξύ εσόδων και δαπανών πριν από την πληρωμή των τόκων επί του χρέους.

Μ/Π/Ρ

Μπάι μπακ (επαναγορά, buy back). Ο εκδότης τίτλων χρέους ή μετοχών μπορεί να προτείνει στους κατόχους των χρεογράφων ή των μετοχών να του πουλήσουν τα στοιχεία αυτά, κατά κανόνα σε τιμή διαφορετική από εκείνη που είχαν αγοραστεί αλλά και από την τρέχουσα αγοραία. Μία από τις ιδέες για την επίλυση του ελληνικού χρέους είναι να δοθεί στην Ελλάδα νέο δάνειο, με το οποίο θα επαναγοράσει ομόλογα που έχουν σήμερα δανειστές μας.

Πιστωτικές «γραμμές». Οι τράπεζες ανταλλάσσουν κεφάλαια με άλλες τράπεζες και αναχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μέσω λογαριασμών στους οποίους διατηρούν «γραμμές» συντήρησης της ρευστότητάς τους. Με τη μεγάλη κρίση του 2008, οι γραμμές αυτές έκλεισαν. Για τις ελληνικές τράπεζες παραμένουν κλειστές σε μεγάλο βαθμό, λόγω του υψηλού κινδύνου χρεοκοπίας του ελληνικού Δημοσίου.

Ρευστότητα. Λέμε για ένα περιουσιακό στοιχείο ότι έχει καλή ρευστότητα, όταν μπορεί να πουληθεί στην αγορά χωρίς να χάσει μέρος της τιμής του. Επίσης, ό, τι μπορεί εύκολα να πουληθεί ή να αγοραστεί έχει υψηλή ρευστότητα. Μια τράπεζα πρέπει να διαθέτει υψηλή ρευστότητα ώστε να αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο υψηλής ζήτησης των κεφαλαίων που της έχουν εμπιστευθεί οι καταθέτες. Αν ούτε αυτή ούτε οι άλλες τράπεζες διαθέτουν επαρκή ρευστότητα, τότε το τραπεζικό σύστημα έχει πρόβλημα ρευστότητας και, τελικά, εμπιστοσύνης. Συνέβη το 2008 παγκοσμίως. Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα έχει σήμερα (και για αρκετούς ακόμη μήνες) πρόβλημα ρευστότητας. Ευτυχώς όχι και εμπιστοσύνης.

Σ/Τ

Σίνιορ χρέος (Senior Debt). Σε περίπτωση πτώχευσης, δεν σημαίνει ότι ο πτωχευμένος δεν πληρώνει τα χρέη του. Συντάσσεται κατάλογος προτεραιότητας πιστωτών, αφού όλα τα χρέη δεν είναι ισότιμα. Για παράδειγμα, όσα χρωστάει η Ελλάδα σε διεθνείς οργανισμούς, όπως το ΔΝΤ (super senior) καθώς και ο διακρατικός δανεισμός (110 δισ.), θα αποπληρωθούν κατά προτεραιότητα επειδή ανήκουν σε «ανώτερη» (senior) κατηγορία, άρα και πιο ασφαλή. Oλοι οι άλλοι ακολουθούν. Αυτό δεν αρέσει στους ιδιώτες που έχουν ελληνικά ομόλογα, αφού το δικό τους «χαρτί» θεωρείται junior, δηλαδή «κατώτερο» και θα μπει στο τέλος της σειράς προτεραιότητας εξόφλησης.

Σουάπς (ανταλλαγές, swaps). Δύο μέρη συμφωνούν να ανταλλάξουν μεταξύ τους μέσω ενός παράγωγου χρηματικού προϊόντος (το swap) τις τοποθετήσεις τους σε χρεόγραφα, μετοχές ή επιτόκια δανείων, επειδή έχουν αλλάξει οι ανάγκες ή οι επενδυτικές τους επιλογές.

Σπρεντ (spread). Το περιθώριο μεταξύ δύο τιμών, συνήθως επιτοκίων. Hταν ίσως από τις πρώτες «ξένες» λέξεις που μάθαμε όταν ήρθε η κρίση του ελληνικού χρέους. Ας τα πάρουμε με τη σειρά. Τα κράτη δανείζονται στη διεθνή αγορά, πληρώνοντας το επιτόκιο που ζητούν όσοι αναζητούν να τοποθετήσουν τα κεφάλαιά τους. Oσο πιο ασφαλής η τοποθέτηση, τόσο μικρότερο το επιτόκιο που πληρώνει εκείνος που δανείζεται. Oλοι οι άλλοι δανείζονται ακριβότερα. Το σπρεντ ή περιθώριο δείχνει πόσο ακριβότερα δανείζονται όλοι σε σύγκριση με τη Γερμανία, στην περίπτωση της Eυρωζώνης.

Τεστ αντοχής. Περιοδικός έλεγχος αντοχής, μιας τράπεζας συνήθως, απέναντι στους κινδύνους που εμπεριέχουν οι επενδύσεις της, που είναι τα περιουσιακά της στοιχεία, έναντι κάποιας αρνητικής εξέλιξης, όπως είναι το «κούρεμα» ομολόγων. Επίσης, υπολογίζονται αντίστοιχοι κίνδυνοι για τα δάνειά της (ικανότητα εξυπηρέτησης των δανείων που έχουν πάρει οι πελάτες) και γενικότερα η ευχέρεια της τράπεζας να αντιμετωπίσει αυξημένη ζήτηση ρευστών κεφαλαίων.

Τιτλοποιήσεις. Eνα στεγαστικό δάνειο δίνει στην τράπεζα που το έχει εκδώσει εισόδημα (τόκοι), όμως δεν προσφέρει καμία ρευστότητα. Aλλά αν μαζέψει πολλά δάνεια και με αυτά ως εγγύηση εκδώσει ομολογίες, θα αποκτήσει νέα ρευστότητα. Αρκεί όλα τα δάνεια που «περιέχει» ο τίτλος να εξυπηρετούνται ανελλιπώς. Τα τιτλοποιημένα δάνεια των αμερικανικών τραπεζών κατέπεσαν όταν έσκασε η «φούσκα». Τα αντίστοιχα ελληνικά παραμένουν «όρθια», αλλά με σπουδαίο κούρεμα. Oχι τόσο επειδή δεν πληρώνουν οι δανειολήπτες, αλλά επειδή κινδυνεύει να μην πληρώσει η Ελλάδα.

Τρόικα. Φιλικός προσδιορισμός των εκπροσώπων των τριών οργανισμών που ασκούν την εποπτεία επί της ελληνικής οικονομικής πολιτικής, στο πλαίσιο του Μνημονίου δανειακής διευκόλυνσης. Επικεφαλής είναι ο Πολ Τόμσεν, αναπληρωτής διευθυντής του Ευρωπαϊκού Τμήματος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Μέλη ο Σερβάζ Ντερούζ, αναπληρωτής γενικός διευθυντής της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ο Κλάους Μαζούχ, στέλεχος της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικών Εξελίξεων της ΕΚΤ.

πηγη:news.kathimerini.gr