Οι εκ Τουρκίας κίνδυνοι

Στην παρούσα φάση της γεωπολιτικής θέσης της Τουρκία, ο ελληνικός παράγων εμφανίζεται ως μείζων ενόχληση.

Η σημερινή κρίση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις πρέπει να ερμηνευθεί και με γνώμονα τις γεωπολιτικές απόψεις του Αχμέτ Νταβούτογλου, όπως αναπτύσσονται στο «Στρατηγικό Βάθος: η διεθνής θέση της Τουρκίας» –το βιβλίο που δημοσιεύθηκε το 2001 (ελληνική μετάφραση: Ν. Ραπτόπουλος, εκδόσεις Ποιότητα, 2010). 

Συγκρατούμε τα εξής: 

1. Η Τουρκία μπορεί και πρέπει να αποτελέσει μεγάλη γεωπολιτική δύναμη. Αυτοϋποβαθμίστηκε εστιάζοντας στον ελληνο-τουρκικό ανταγωνισμό, «σαν να προπονείται ο παλαιστής βαρέων βαρών να αντιμετωπίσει κατηγορίες μεσαίων βαρών» (σελ. 235). 

2. Οι Μεγάλες Δυνάμεις χρησιμοποίησαν την Ελλάδα και την Συρία για να περιορίσουν τις τουρκικές φιλοδοξίες. «Η Τουρκία, η οποία αφέθηκε να αγωνιστεί με μια κοντινή απειλή που την ενοχλεί, βρέθηκε ανίκανη να ανοίξει τους ορίζοντές της σε μεγάλης κλίμακας και παγκόσμιας εμβέλειας πολιτικές» (σελ. 237).

3. Η Κύπρος έχει ζωτική σημασία για την Τουρκία, λόγω της κεντρικής της θέσης σε γεωστρατηγικά και γεωπολιτικά δίκτυα: «Ακόμη και αν δεν υπήρχε ούτε ένας μουσουλμάνος Τούρκος εκεί, η Τουρκία όφειλε να διατηρεί ένα κυπριακό ζήτημα» (σελ. 279). 

Η τουρκική πολιτική ηγεσία αντιμετωπίζει την εντεινόμενη αστάθεια ως ευκαιρία για να καθιερώσει έναν ηγεμονικό γεωπολιτικό τουρκικό ρόλο. 

Το κενό ισχύος, το οποίο έχει προκύψει από την επιφυλακτικότητα των Ηνωμένων Πολιτειών και από την εγγενή γεωστρατηγική αδυναμία της Ευρώπης, ενισχύει τις τουρκικές ελπίδες. 

Χάρη στην περιφερειακή αποσταθεροποίηση, το ένα από τα δύο –κατά Νταβούτογλου– «εμπόδια» στον δρόμο της ηγεμονίας, το συριακό, έχει ήδη εξουδετερωθεί. 

Το δεύτερο εμπόδιο, το ελληνικό, έχει αντιθέτως ενεργοποιηθεί. Με άξονα το φυσικό αέριο νοτίως της Κύπρου, σχηματίζεται μία συμμαχία η οποία περιλαμβάνει την Αίγυπτο και το Ισραήλ. 

Σύμφωνα με την θεώρηση του Αχμέτ Νταβούτογλου, συγκαλύπτει δυνάμεις οι οποίες αποσκοπούν να θέσουν φραγμό στις τουρκικές φιλοδοξίες. 

Ο ελληνικός παράγων εμφανίζεται, επομένως, ως μείζων ενόχληση. Με τις πρόσφατες δηλώσεις του, μείγμα απειλής και εξαγοράς, ο Αχμέτ Νταβούτογλου ζητεί από το ελληνικό στοιχείο να αυτοεξουδετερωθεί: διχοτόμηση ή συνεκμετάλλευση. 

Στο ενδεχόμενο της διχοτόμησης, έναντι της τουρκικής κυριαρχίας στον βορρά, οι Ελληνοκύπριοι θα αποκτούσαν αποκλειστική εκμετάλλευση του ενεργειακού πλούτου και την ασφάλεια ενός «κανονικού» κράτους. 

Εναλλακτικά, η συνεκμετάλλευση –με δεδομένη πάντα την γεωστρατηγική ισορροπία στον κυπριακό περίγυρο– είναι σαφώς περισσότερο μειονεκτική για την Κύπρο. 

Και στις δύο περιπτώσεις, η ηθική μείωση της ελληνικής πλευράς αναιρεί το ελληνικό «εμπόδιο». Η Τουρκία προτείνει, δηλαδή, στην ελληνική πλευρά μία «φινλανδοποίηση», έναντι της ειρήνης και της ευημερίας των Ελληνοκυπρίων.

Ακόμη και αν ο προτεινόμενος συμβιβασμός κρινόταν συζητήσιμος, δύσκολα μπορεί να ελπίζει ο Αχμέτ Νταβούτογλου ότι το δίκτυο των συμμαχιών, στο οποίο εντάσσονται η Ελλάδα και η Κύπρος, θα τον επιτρέψει. 

Τί μένει, επομένως; Μήπως μία επανάληψη της τουρκικής πολιτικής «της δεκαετίας του 1970», την οποία εξαίρει το «Στρατηγικό Βάθος» (σελ. 280); 

Η τελεσφόρος παραβίαση του διεθνούς δικαίου από την Ρωσία εγείρει απαντοχές. Μία ανάλογη τουρκική επιχείρηση έχει πιθανότητες να εξασφαλίσει την διεθνή ανοχή –με απαραίτητη, βέβαια, προϋπόθεση μία κατάλληλη συγκυρία: Πολιτική αστάθεια και ανακόλουθη οικονομική αστοχία στην Ελλάδα; 

Συνεπαγόμενη υποβάθμιση της ελληνικής διεθνούς εικόνας; 

Στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας για λογαριασμό της Δύσης στις ζώνες τις οποίες ελέγχει το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντε; 

Όλα μαζί; 

Αν αυτά ισχύουν, αναμφιβόλως πρόκειται για τυχοδιωκτικούς σχεδιασμούς. 

Όμως, ούτως ή άλλως, η Τουρκία λειτουργεί σε έναν κυκεώνα ο οποίος απειλεί να καταλύσει τα θεμέλια του κεμαλικού εδαφικού οικοδομήματος. 

Η τουρκική ηγεσία μπορεί να επιδιώξει μία παράτολμη στρατηγική φυγής προς τα πρόσω, διαμορφωμένη από έναν «Αρχιτέκτονα της Γεωπολιτικής» –τον πρωθυπουργό της. 

Οι πρόσφατες τουρκικές κινήσεις συνιστούν την αρχή μιας διαδικασίας, την εξέλιξη της οποίας θα πρέπει να παρακολουθήσουμε προσεκτικά. 

Παραλλήλως προς την στρατιωτική και διπλωματική οχύρωση, η Ελλάδα οφείλει να αναδείξει διεθνώς –και, ει δυνατόν, και εντός της Τουρκίας– τους ευρύτερους κινδύνους από την εφαρμογή θεωρητικών σχημάτων μεγαλοϊδεατικής εμπνεύσεως. 

Σε μια τέτοια προσπάθεια, το «Στρατηγικό Βάθος» –το οποίο, περιέργως, δεν έχει μεταφραστεί ακόμη στην αγγλική– αποκαλύπτει τον δογματικό και, επομένως, επικίνδυνο χαρακτήρα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.

του Γιώργου Πρεβελάκη*

* Καθηγητής Γεωπολιτικής στην Σορβόνη, πρέσβης της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ

απο το europeanbusiness.gr