Η ρωσική οικονομία προσαρμόστηκε
Των Yuriy Gorodnichenko, Iikka Korhonen, Elina Ribakova
Η πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 είναι μια κρίσιμη συγκυρία για την παγκόσμια και ιδιαίτερα την ευρωπαϊκή οικονομία και ασφάλεια από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά
από περισσότερες από 800 ημέρες ρωσικής επιθετικότητας, είναι σαφές ότι ο πόλεμος φθοράς είναι βασικό στοιχείο της σύγκρουσης. Σε αυτή τη μελέτη αξιολογούμε την τρέχουσα οικονομική κατάσταση στη Ρωσία, τον τρόπο προσαρμογής της ρωσικής οικονομίας στις κυρώσεις, καθώς και στις απαιτήσεις του πολέμου, και το μακροπρόθεσμο αναπτυξιακό δυναμικό της Ρωσίας.Αμέσως μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, η οικονομική δραστηριότητα συρρικνώθηκε κατά 4,4% (βλ. Διάγραμμα 1) και η χώρα ήταν κοντά σε οικονομική κρίση καθώς τα νοικοκυριά έκαναν ουρά για ανάληψη μετρητών από τις τράπεζες. Το ρούβλι έχασε περισσότερο από το 40% της αξίας του μέσα σε λίγες μέρες.
Η ταχεία αύξηση των επιτοκίων στο 20% και η εισαγωγή capital controls σταθεροποίησαν την κατάσταση στις χρηματοπιστωτικές αγορές και η συνολική οικονομία άρχισε να ανακάμπτει. Η ανάκαμψη ενισχύθηκε από την αύξηση των δημόσιων δαπανών, πρώτα στις κατασκευές και αργότερα στις στρατιωτικές προμήθειες. Η κατασκευή κατοικιών επωφελήθηκε επίσης από μεγάλες επιδοτήσεις.
Η παραγωγή στις βιομηχανίες που σχετίζονται με τον πόλεμο αυξήθηκε κατά 60% περίπου την άνοιξη του 2024 σε σύγκριση με το φθινόπωρο του 2022, όταν άρχισε να αυξάνεται με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Ταυτόχρονα, η παραγωγή σε άλλους τομείς της μεταποίησης είναι σταθερή.
Η προστιθέμενη αξία έχει αυξηθεί σημαντικά στη δημόσια διοίκηση (συμπεριλαμβανομένου του στρατού), στις κατασκευές (συμπεριλαμβανομένων των επενδύσεων στέγασης και υποδομής στη ρωσική Άπω Ανατολή για την εξυπηρέτηση της κινεζικής αγοράς) και στη μεταποίηση (σε υποτομείς που σχετίζονται με τον πόλεμο).
Οι κυρώσεις επηρέασαν την παραγωγή, αλλά η Ρωσία είχε πρόσβαση σε αρκετά εξαρτήματα, ακόμη και σε υψηλότερες τιμές και με κόστος της μη στρατιωτικής παραγωγής, για να διατηρήσει τη στρατιωτική της παραγωγή σε λειτουργία.
Η γεωγραφική δομή της παραγωγής και των εισοδημάτων έχει επίσης αλλάξει. Οι περιφέρειες με μεταποιητικές βιομηχανίες που σχετίζονται με τον πόλεμο έχουν ωφεληθεί, όπως και οι φτωχότερες περιοχές που έχουν στείλει πολλούς άνδρες στην πρώτη γραμμή.
Ενώ οι υψηλότερες δημόσιες δαπάνες υποστήριξαν μεγάλο μέρος της αύξησης του καταγεγραμμένου ΑΕΠ, τα ελλείμματα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης της Ρωσίας παρέμειναν σχετικά μικρά, περίπου στο 2% του ΑΕΠ το 2022 και το 2023. Τα έσοδα, για παράδειγμα, από τους φόρους πετρελαίου παρέμειναν υψηλά παρά το εμπάργκο πετρελαίου και το ανώτατο όριο τιμής του πετρελαίου που επιβλήθηκε στις ρωσικές πετρελαϊκές χώρες από τη συμμαχία χωρών κατά του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Εν ολίγοις, τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι η ρωσική οικονομία στρατιωτικοποιείται σταδιακά. Η οικονομική δραστηριότητα κυριαρχείται από αυξημένες κρατικές δαπάνες και υποστηρίζεται από υψηλά έσοδα από εξαγωγές ενέργειας. Η δομή της οικονομίας έχει αλλάξει καθώς όλο και περισσότεροι πόροι έχουν διατεθεί για τη διεξαγωγή του πολέμου. Ορισμένοι τομείς και ορισμένες περιοχές είναι νικητές στη νέα οικονομία της Ρωσίας με προσανατολισμό στον πόλεμο. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για ορισμένες από τις φτωχότερες περιοχές της Ρωσίας, όπου ο πόλεμος έχει προσφέρει σε πολλούς ανθρώπους ανοδική κοινωνική κινητικότητα που δεν ήταν διαθέσιμη τις προηγούμενες δεκαετίες της επανένταξης της Ρωσίας στην παγκόσμια οικονομία. Ταυτόχρονα, η οικονομία είναι περίπου σε πλήρη δυναμικότητα, έτσι ώστε οι περαιτέρω αυξήσεις της στρατιωτικής παραγωγής πιθανότατα θα αντιμετωπιστούν με υψηλό πληθωρισμό ή περαιτέρω μειώσεις της μη στρατιωτικής οικονομίας. Επιπλέον, η άνιση ανάπτυξη μεταξύ τομέων και περιφερειών λόγω των υψηλότατων στρατιωτικών δαπανών δημιουργεί στρεβλώσεις όχι μόνο για την τρέχουσα οικονομία αλλά και για τη μελλοντική δυναμική.
Οικονομικές κυρώσεις
Η Ρωσία βρίσκεται υπό κυρώσεις από το 2014 όταν προσάρτησε παράνομα την Κριμαία και έστειλε τα στρατεύματά της στο Ντονμπάς. Η πλήρους κλίμακας εισβολή πυροδότησε πολλούς γύρους κυρώσεων από τις χώρες της ΕΕ, τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και πολλούς άλλους συμμάχους. Σε μια αιφνιδιαστική κίνηση, οι δυτικές χώρες πάγωσαν τα διεθνή περιουσιακά στοιχεία της Τράπεζας της Ρωσίας που είχαν επενδύσει στις δικαιοδοσίες τους στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις αυτά τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία ήταν αξίας περίπου 300 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Στις 21 Μαΐου 2024, η ΕΕ αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τα έσοδα (περίπου 3 δισεκατομμύρια ευρώ) από αυτά τα δεσμευμένα κεφάλαια για τη στήριξη της Ουκρανίας.
Οι οικονομικές κυρώσεις περιόρισαν τη ρωσική κυβέρνηση στην ικανότητά της να διεξάγει πόλεμο, αλλά η εφαρμογή και ο σχεδιασμός των κυρώσεων αμβλύνουν την αποτελεσματικότητά τους. Για παράδειγμα, οι περιορισμοί ήταν ελλιπείς και σταδιακά τέθηκαν σε εφαρμογή. Ορισμένες ρωσικές τράπεζες συνεχίζουν να έχουν πρόσβαση στο SWIFT, ένα σύστημα τραπεζικών συναλλαγών. Η προθεσμία της Ευρώπης για διακοπή της εισαγωγής ρωσικού πετρελαίου ήταν τον Δεκέμβριο του 2022 και όχι τον Φεβρουάριο του 2022 και η ανώτατη τιμή του πετρελαίου εξουδετέρωσε ορισμένες από τις επιπτώσεις του εμπάργκο της ΕΕ, το οποίο αρχικά περιλάμβανε εμπάργκο στην παροχή υπηρεσιών για ρωσικό πετρέλαιο θαλάσσης.
Αυτές οι ελλείψεις έδωσαν στη ρωσική κυβέρνηση άφθονο χώρο για να βρει λύσεις και να εκμεταλλευτεί τα κενά. Για παράδειγμα, καθώς δεν είχε ληφθεί απόφαση για διακοπή του εμπορίου με τη Ρωσία και η Ευρώπη παρέμενε εξαρτημένη από τη ρωσική ενέργεια, ήταν απαραίτητο να αφεθούν ανοιχτοί ορισμένοι δίαυλοι για διασυνοριακές συναλλαγές. Η Gazprombank, μια από τις μεγαλύτερες τράπεζες της Ρωσίας, και η Raiffeisen Bank, μια μεγάλη αυστριακή τράπεζα, εξαιρούνται από τις κυρώσεις. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι το ρωσικό χρηματοπιστωτικό σύστημα κατάφερε να προσαρμοστεί.
Απέτυχαν οι κυρώσεις; Όχι. Έχουν πετύχει ό,τι μπορούσαν λαμβάνοντας υπόψη τον περιορισμένο χαρακτήρα τους, ένα μακροοικονομικό περιβάλλον που υποστηρίζει τη Ρωσία για μεγάλο χρονικό διάστημα, τις προετοιμασίες των αρχών τα τελευταία χρόνια και την πολιτική τους απάντηση, καθώς και την υποστήριξη προς τη Ρωσία από χώρες εκτός του συνασπισμού κυρώσεων.
Ταυτόχρονα, η ικανότητα της Ρωσίας να χρηματοδοτήσει τον πόλεμο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εξαγωγές ενέργειας και επομένως παραμένει ευάλωτη σε μελλοντικές κυρώσεις. Επιπλέον, η ρωσική οικονομία συνεχίζει να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη δυτική τεχνολογία, ένα πιθανό σημείο ασφυξίας. Τέλος, οι δευτερεύουσες κυρώσεις μπορούν να σφίξουν σημαντικά τον κλοιό και ως εκ τούτου να αναστείλουν τις οικονομικές και στρατιωτικές δυνατότητες της Ρωσίας.
Επόμενα βήματα
Τι μπορεί να επηρεάσει τη μελλοντική πορεία της ρωσικής οικονομίας; Σαφώς, οι στρατιωτικές και οικονομικές αποφάσεις της ρωσικής κυβέρνησης παίζουν κεντρικό ρόλο. Οι τιμές του πετρελαίου είναι ένας άλλος βασικός παράγοντας. Τέλος, έχουμε την πίεση της παγκόσμιας κοινότητας στη Ρωσία να σταματήσει την επίθεση. Ενώ οι δύο πρώτες δυνάμεις είναι πέρα από τον άμεσο έλεγχο των δυτικών δημοκρατιών, η τρίτη δύναμη είναι σίγουρα εντός των αρμοδιοτήτων τους. Ως εκ τούτου, καταλήγουμε με μερικές σκέψεις για το θέμα.
Διαπιστώνουμε ότι οι κυρώσεις ως βασικό στοιχείο της εργαλειοθήκης του οικονομικού κράτους μπορούν να είναι αποτελεσματικές όταν έχουν σαφείς και περιορισμένους στόχους, είναι στοχευμένες στη φύση, είναι δύσκολο να αποφευχθούν και μετρώνται σε σχέση με τους στόχους τους και προσαρμόζονται εάν χρειάζεται. Ως εκ τούτου, οι κυρώσεις είναι πιο αποτελεσματικές όταν δεν επιβάλλονται “αργά ή σταδιακά, καθώς μπορεί απλώς να ενισχύσουν την κυβέρνηση-στόχο”. Σε αυτό το σημείο, μια ολοκληρωμένη ανάλυση κόστους-οφέλους των κυρώσεων είναι εξαιρετικά σημαντική.
Ταυτόχρονα, ορισμένα στοιχεία μελλοντικών κυρώσεων είναι ολοένα και πιο ξεκάθαρα. Πρώτον, η εστίαση πρέπει να είναι στις εξαγωγές ενέργειας που τροφοδοτούν τη ρωσική πολεμική μηχανή. Είναι αδύνατο να υπονομευτεί η μακροοικονομική σταθερότητα μιας χώρας εξαγωγής εμπορευμάτων σε περιόδους ανόδου των τιμών των εμπορευμάτων, εάν δεν ληφθούν αποφασιστικά μέτρα για τον περιορισμό του όγκου των εξαγωγών. Δεύτερον, η ενσωμάτωση της Ρωσίας στην παγκόσμια οικονομία και η συνεχής υποστήριξη προς τη Ρωσία από χώρες όπως η Κίνα απαιτεί μια πιο καινοτόμο προσέγγιση, ιδίως για την αντιμετώπιση των συστημάτων καταστρατήγησης. Τρίτον, οι οντότητες του ιδιωτικού τομέα πρέπει να εξουσιοδοτηθούν και να δοθούν κίνητρα για να διαδραματίσουν ρόλο στην παρακολούθηση των συναλλαγών και στον έλεγχο των αλυσίδων εφοδιασμού. Στην πραγματικότητα, μια νέα εποχή κυρώσεων απαιτεί επίσης μια νέα εποχή εταιρικής ευθύνης.
Τέλος, πιστεύουμε ότι πρέπει να υπάρξει μια πιο δομημένη προσέγγιση στον σχεδιασμό και την εφαρμογή των κυρώσεων. Χρειαζόμαστε έναν συνεκτικό τρόπο σύνδεσης εργαλείων και στόχων μεταξύ των επιστημών, πιθανώς μέσω μιας δομημένης προσέγγισης που βασίζεται σε μοντέλα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου