 | |
| Σκανδιναβικές χώρες είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται συλλογικά για πέντε χώρες μέσα Βόρεια Ευρώπη | (Δανία,Φινλανδία,Ισλανδία,Νορβηγία,Σουηδία) |
Σε ένα ντιμπέιτ με την Κλίντον, ο Sanders εξήγησε [2] ότι ο στόχος του είναι να διαδώσει την
ιδέα του σκανδιναβικού δημοκρατικού σοσιαλισμού [3]: «Νομίζω ότι θα πρέπει να εξετάσουμε χώρες όπως η Δανία, όπως η Σουηδία και η Νορβηγία, και να μάθουμε τι έχουν καταφέρει για τους εργαζόμενους πολίτες τους».
Ο Sanders και οι υποστηρικτές του δεν είναι οι μόνοι που υμνούν το σκανδιναβικό μοντέλο.
Το 2013, ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα έκανε το ίδιο κάνοντας την πρώτη διμερή επίσκεψη προέδρου των ΗΠΑ στην Σουηδία, επαινώντας τους οικοδεσπότες του για το οικονομικό μοντέλο της χώρας τους. Κλιμάκωσε τους επαίνους στην αμερικανο-σκανδιναβική σύνοδο κορυφής τον Μάιο του 2016, όπου εξήγησε:
Σε ένα κόσμο αυξανόμενων οικονομικών ανισοτήτων, οι σκανδιναβικές χώρες έχουν από τις λιγότερες εισοδηματικές ανισότητες στον κόσμο –κάτι που μπορεί να εξηγήσει έναν από τους λόγους που είναι μερικοί από τους πιο ευτυχισμένους λαούς στον κόσμο, παρά το γεγονός ότι δεν έχουν πολύ ήλιο. …
Υπήρξαν φορές που έχω πει, γιατί δεν μπορούμε απλά να καταστήσουμε όλες αυτές τις μικρές χώρες υπεύθυνες για μια στιγμή;
Και θα μπορούσαν να ξεκαθαρίσουν τα πράγματα.
Ο θαυμασμός για το σκανδιναβικό κράτος πρόνοιας είναι βαθύς στους ακαδημαϊκούς κύκλους των ΗΠΑ, τους δημοσιογράφους και τους πολιτικούς της αριστεράς.
Είναι εύκολο να καταλάβουμε το γιατί -με την πρώτη ματιά, οι σκανδιναβικές χώρες φαίνονται ευημερούσες ενώ απολαμβάνουν ακόμα ίση κατανομή πλούτου και καλά κοινωνικά αποτελέσματα.
Μια πιο προσεκτική ματιά, ωστόσο, δείχνει ότι αυτό που αρέσει στους Αμερικανούς φιλελεύθερους στις σκανδιναβικές κοινωνίες δεν είναι προϊόν του σοσιαλισμού.
Στο νέο μου βιβλίο, Debunking Utopia: Exposing the Myth of Nordic Socialism (Απομυθοποιώντας της Ουτοπία: Εκθέτοντας τον Μύθο του Σκανδιναβικού Σοσιαλισμού) [4], εξηγώ ότι η επιτυχία των σκανδιναβικών χωρών έχει να κάνει περισσότερο με τον μοναδικό πολιτισμό τους -και τις ελεύθερες αγορές [5]- παρά με τις πολιτικές τους για το κράτος πρόνοιας.
ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΚΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ
Ένα κείμενο του 2015 στο PBS [6] με τίτλο «Τι Μπορούν να Μάθουν οι ΗΠΑ από την Δανία;» είναι ένα καλό παράδειγμα για το πώς πολλοί Αμερικανοί βλέπουν την Σκανδιναβία.
Το άρθρο επαινεί το δανέζικο κοινωνικό μοντέλο, εξηγώντας ότι «οι Δανοί έχουν δωρεάν ή σε μεγάλο βαθμό επιδοτούμενη φροντίδα υγείας» και «αποζημίωση όταν είναι άνεργοι, άρρωστοι και δεν μπορούν να εργαστούν ή είναι σε γονική άδεια».
Σημειώνει τους υψηλούς φόρους της Δανίας, τα ισχυρά εργατικά συνδικάτα, και την ευρεία κρατική συμμετοχή στην οικονομία.
Προτείνει ότι οι πολιτικές αυτές εξηγούν γιατί οι Δανοί ζουν, κατά μέσο όρο, 1,5 χρόνο περισσότερο από τους Αμερικανούς.
----------------------------------------------
Όλες αυτές οι δηλώσεις είναι βέβαια αληθινές, αλλά στερούνται ιστορικής προοπτικής. Οι Δανοί και σήμερα ζουν περισσότερο από τους Αμερικανούς ομολόγους τους, αλλά όχι επειδή η Δανία έχει το υψηλότερο ποσοστό φόρου προς το ΑΕΠ στον ανεπτυγμένο κόσμο.
Το 1960, οι φόροι στην Δανία ήταν στην πραγματικότητα χαμηλότεροι από ό, τι στις Ηνωμένες Πολιτείες (25% του ΑΕΠ σε σύγκριση με 27%), αλλά εκείνη την εποχή, οι Δανοί ζούσαν 2,4 χρόνια περισσότερο από τους Αμερικανούς -πολύ πριν από την δημιουργία του κράτους πρόνοιας της Δανίας.
Στην Σουηδία και την Νορβηγία, επίσης, το χάσμα στην διάρκεια ζωής σε σύγκριση με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι μικρότερο σήμερα από ότι ήταν στα μέσα του 20ου αιώνα, όταν ο δημόσιος τομέας τους ήταν σχετικά λιγότερο ανεπτυγμένος.
Η παιδική θνησιμότητα ακολουθεί μια παρόμοια τάση: Όταν οι σκανδιναβικές χώρες είχαν μικρά κράτη πρόνοιας, ήταν πιο μπροστά σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο από ό, τι είναι σήμερα.
Η θετική επίδραση του κράτους πρόνοιας στην συνολική ευημερία ομοίως υπερβάλλεται.
Στην πραγματικότητα, η ευημερία στις σκανδιναβικές χώρες έχει αυξηθεί ταχύτερα σε περιόδους οικονομικής ελευθερίας σε σχέση με εκείνες του δημοκρατικού σοσιαλισμού.
Το παράδειγμα της Σουηδίας είναι διδακτικό.
Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, οι φιλελεύθεροι πολιτικοί όπως ο Johan August Gripenstedt, υπουργός Οικονομικών από το 1856 ως το 1866, εισήγαγαν μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούσαν στην εξασφάλιση επιχειρηματικής ελευθερίας, ελεύθερου εμπορίου, και στην ισχυρή προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας.
Από περίπου το 1870 έως το 1936, η Σουηδία επιδίωξε οικονομικές πολιτικές υπέρ της αγοράς και ανταμείφθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 2% -το υψηλότερο οποιασδήποτε Δυτικής ευρωπαϊκής χώρας κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου και διπλάσιο ποσοστό από κορυφαίες οικονομίες όπως εκείνη του Ηνωμένου Βασιλείου.
Το 1936, το Σουηδικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα ήταν σε θέση να σχηματίσει την πρώτη κυβέρνηση πλειοψηφίας του.
Οι Σοσιαλδημοκράτες κυριάρχησαν στην σουηδική πολιτική ζωή μέχρι το 1970, αυξάνοντας σιγά-σιγά τους φόρους και επεκτείνοντας το κράτος πρόνοιας, ενώ, ως επί το πλείστον, άφησαν στην θέση τους τις πολιτικές των προκατόχων τους με προσανατολισμό στην αγορά.
Κατά την διάρκεια αυτών των ετών, ο ρυθμός ανάπτυξης της Σουηδίας αυξήθηκε στο 2,9%.
Αν και υψηλότερος σε απόλυτους όρους από ό, τι πριν -ένα προϊόν της τεχνολογικής ανάπτυξης και του μεταπολεμικού μπουμ- αυτό ήταν γύρω στον Δυτικό ευρωπαϊκό μέσο όρο. (Η Αυστρία, για παράδειγμα, αναπτυσσόταν κατά ετήσιο μέσο όρο στο 3,5% κατά την ίδια περίοδο).
Στην συνέχεια, μεταξύ 1970 και 1991, η Σουηδία -σε αντίθεση με άλλες σκανδιναβικές χώρες- πειραματίστηκε με τον τρίτο δρόμο του σοσιαλισμού. Το αποκορύφωμα αυτών των πολιτικών ήταν η εισαγωγή των «εργοδοτικών κεφαλαίων», ένα σύστημα μέσω του οποίου η κυριότητα των ιδιωτικών επιχειρήσεων θα μεταφερόταν σιγά-σιγά σε Ταμεία που θα διοικούντο από συνδικαλιστικές οργανώσεις.
Ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης της Σουηδίας υποχώρησε στο 1,4%, τον δεύτερο χαμηλότερο στην Δυτική Ευρώπη, και πολλές επιτυχημένες επιχειρήσεις και ιδιώτες εγκατέλειψαν την χώρα. Το σοσιαλιστικό πείραμα ακολουθήθηκε από μια εποχή ανανεωμένης έμφασης στις μεταρρυθμίσεις υπέρ της αγοράς, μειωμένη γενναιοδωρία προς τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας, καθώς και σημαντικές φορολογικές ελαφρύνσεις.
Οι μεταρρυθμίσεις απέδωσαν καρπούς: Μεταξύ 1991 και 2014, ο ρυθμός ανάπτυξης της Σουηδίας αυξήθηκε στο 1,8% -τοποθετώντας την χώρα μόνο ελαφρώς πίσω από το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο είχε το υψηλότερο ποσοστό στην Δυτική Ευρώπη κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου.
ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΣΟΚ
Εκτός από την οικονομική ανάπτυξη, οι Αμερικανοί θαυμαστές των σκανδιναβικών κοινωνιών συχνά εστιάζουν σε κοινωνικά χαρακτηριστικά τους [7], όπως τα υψηλά επίπεδα του εισοδήματος και της ισοκατανομής του πλούτου.
Ωστόσο, όπως έχω δείξει στο βιβλίο μου, πολλά από αυτά τα χαρακτηριστικά είναι σε μεγάλο βαθμό προγενέστερα του κράτους πρόνοιας.
Για παράδειγμα, σε μια μελέτη των ανώτατων εισοδημάτων στην Σουηδία το 2008 [8], οι οικονομολόγοι Jesper Roine και Daniel Waldenstrom εξηγούν ότι «το μεγαλύτερο μέρος της μείωσης [στην ισότητα των εισοδημάτων στην Σουηδία] λαμβάνει χώρα πριν από την επέκταση του κράτους πρόνοιας και από το 1950 το μερίδιο του ανώτατου εισοδήματος της Σουηδίας ήταν ήδη χαμηλότερο από ό, τι σε άλλες χώρες».
Μια μελέτη του 2013 [9] από τους Anthony Barnes Atkinson και Jakob Egholt Søgaard κατέληξε σε παρόμοιο συμπέρασμα για την Δανία και την Νορβηγία.
Όπως ο αδελφός μου, ο οικονομολόγος Tino Sanandaji, εξηγεί σε μια άλλη μελέτη το 2012 [10]: «Οι Αμερικανοί μελετητές που γράφουν για την επιτυχία των σκανδιναβικών κρατών πρόνοιας στην μεταπολεμική περίοδο τείνουν να είναι εξαιρετικά αδιάφοροι για την ιστορία της Σκανδιναβίας πριν από την εν λόγω περίοδο.
Η Σκανδιναβία ήταν πιθανότατα το πλέον εξισωτικό μέρος της Ευρώπης, ακόμη και πριν από την σύγχρονη εποχή.
Για παράδειγμα, ήταν το μόνο μεγάλο μέρος της Δυτικής Ευρώπης που ποτέ δεν αναπτύχθηκε σε πλήρη κλίμακα η φεουδαρχία και ποτέ δεν ταπείνωσε τους αγρότες της σε δουλοπαροικία».
Τα καλά κοινωνικά αποτελέσματα στις σκανδιναβικές χώρες είναι προγενέστερα του κράτους πρόνοιας, διότι αυτό που κάνει τις σκανδιναβικές κοινωνίες μοναδικές δεν έχει σχέση με την πολιτική –τα μεγάλα κράτη πρόνοιας μπορούν επίσης να βρεθούν σε χώρες όπως το Βέλγιο, η Γαλλία και η Ισπανία- αλλά στον πολιτισμό.
Πάνω από 100 χρόνια πριν, ο Γερμανός κοινωνιολόγος Max Weber παρατήρησε ότι οι προτεσταντικές χώρες στην Βόρεια Ευρώπη έτειναν να έχουν υψηλότερο βιοτικό επίπεδο, καλύτερα ακαδημαϊκά ιδρύματα, και πιο εύρυθμης λειτουργίας κοινωνίες από τις χώρες σε άλλα μέρη της Ευρώπης.
Απέδωσε την επιτυχία τους στην «προτεσταντική ηθική της εργασίας».
Ο Σουηδός λόγιος Assar Lindbeck αργότερα οικοδόμησε επάνω σε αυτήν την θεωρία, εξετάζοντας άλλους παράγοντες εκτός από την θρησκεία.
Για παράδειγμα, εξήγησε ότι στο εχθρικό περιβάλλον της προβιομηχανικής Σκανδιναβίας, ήταν δύσκολο να επιβιώσει κάποιος ως αγρότης χωρίς να εργάζεται εξαιρετικά σκληρά.
Ως εκ τούτου, ο πληθυσμός υιοθέτησε την ανάγκη ενός πολιτισμού με μεγάλη έμφαση στην ατομική ευθύνη, την ειλικρίνεια, την εμπιστοσύνη, την ακρίβεια και την σκληρή δουλειά.
Αυτά τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά βοηθούν να εξηγηθεί γιατί τα σκανδιναβικά έθνη ανέπτυξαν υψηλά επίπεδα ευημερίας και χαμηλά επίπεδα φτώχειας κατά την διάρκεια της εποχής των μικρών κυβερνήσεων στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα.
Τα κράτη πρόνοιας εισήχθησαν στις σκανδιναβικές κοινωνίες μόνο όταν είχαν ήδη γίνει ευημερούσες και ίσες.
Ό, τι ο Bernie Sanders, ο Μπαράκ Ομπάμα, και άλλοι κορυφαίοι Δημοκρατικοί θαυμάζουν στις σκανδιναβικές χώρες υπήρχαν ήδη στα μέσα του 20ου αιώνα, όταν αυτές οι κοινωνίες είχαν μικρό δημόσιο τομέα και χαμηλούς φόρους.
Στην πραγματικότητα, τα αποτελέσματα αυτά μπορούν να βρεθούν στις Ηνωμένες Πολιτείες, επίσης, ανάμεσα σε μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων: Τους Αμερικανούς με σκανδιναβική καταγωγή.
Ένα σημαντικό εύρημα του βιβλίου μου σχετίζεται με μια σύγκριση των Σκανδιναβών με Αμερικανούς σκανδιναβικής καταγωγής.
Ιστορικά, οι φτωχοί άνθρωποι στις σκανδιναβικές χώρες είχαν περισσότερες πιθανότητες από τους πλούσιους να πλεύσουν πέρα από τον Ατλαντικό για να ξεκινήσουν μια νέα ζωή.
Ωστόσο, παρά το ότι προέρχοντο από τις φτωχότερες κλίμακες της σκανδιναβικής κοινωνίας, οι Σκανδιναβοί Αμερικανοί έχουν γίνει πολύ πιο εύποροι από τα ξαδέρφια τους πίσω στην Ευρώπη. Σήμερα, μετρημένο με βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, το βιοτικό επίπεδο των Δανών Αμερικανών είναι 55% υψηλότερο από ό, τι εκείνο των Δανών.
Το βιοτικό επίπεδο των Σουηδών Αμερικανών είναι 53% υψηλότερο από ό, τι εκείνο των Σουηδών. Και το βιοτικό επίπεδο των Φινλανδών Αμερικανών είναι 59% υψηλότερο από ό, τι των Φινλανδών.
Ακόμη και για τους Νορβηγούς Αμερικανούς, οι οποίοι στερούνται τον πετρελαϊκό πλούτο της Νορβηγίας, το βιοτικό επίπεδο ξεπερνά εκείνο των Νορβηγών κατά 3%.
----------------------------------------------------
Οι Σκανδιναβοί Αμερικανοί είναι επίσης περισσότερο κοινωνικά επιτυχείς από τα ξαδέρφια τους στις σκανδιναβικές χώρες.
Έχουν πολύ χαμηλότερα ποσοστά πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, πολύ χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας, ακόμη και ελαφρώς χαμηλότερα ποσοστά φτώχειας.
Η επιτυχία τους δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα του κοινωνικού κράτους των Βορείων Χωρών. Αντίθετα, οι Σκανδιναβοί Αμερικανοί στηρίζονται στην ίδια κουλτούρα της επιτυχίας που επέτρεψε την κοινωνική πρόοδο στις χώρες καταγωγής τους.
------------------------------------------------------------
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΜΑΓΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ
Η απλή αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει τίποτα μαγικό στις Σκανδιναβικές χώρες [11]. Όπως και άλλες χώρες, έχουν ωφεληθεί οικονομικά σε περιόδους μεταρρυθμίσεων [υπέρ] της ελεύθερης αγοράς και έχουν παραμείνει στάσιμες όταν οι φόροι και η συμμετοχή της κυβέρνησης στην οικονομία έχουν αυξηθεί. Η κοινωνική επιτυχία τους προηγείται του κράτους πρόνοιας και δεν είναι περισσότερο ή λιγότερο εντυπωσιακή από την κοινωνική επιτυχία των Σκανδιναβών Αμερικανών. Και όπως έχω δείξει στο Debunking Utopia, τα πρότυπα που σχετίζονται με την σκληρή δουλειά και την ατομική ευθύνη, τα οποία αναπτύχθηκαν πριν από το κράτος πρόνοιας, έχουν αρχίσει να αλλάζουν από τότε που θεσπίστηκε.
Τα τελευταία χρόνια, μια σειρά από Σκανδιναβούς οικονομολόγους έχουν συνδέσει το σκανδιναβικό κράτος πρόνοιας με εξελισσόμενους κανόνες γύρω από την εργασία.
Ο Δανός οικονομολόγος Casper Hunnerup Dahl, για παράδειγμα, υποστήριξε ότι υπάρχει ισχυρή συσχέτιση [12] ανάμεσα στην επέκταση των προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας της Δανίας και στην πτώση της δανέζικης ηθικής της εργασίας.
Ο Σουηδός οικονομολόγος Martin Ljunge διαπίστωσε ότι το γενναιόδωρο σύστημα ασφάλισης απουσιών λόγω ασθενείας της Σουηδίας αύξησε σταδιακά την επιθυμία του πληθυσμού να μένει στο σπίτι αντί στην εργασία [13], με τους νεότερους Σουηδούς να έχουν 20% περισσότερες πιθανότητες να λάβουν αναρρωτική άδεια από ό, τι οι μεγαλύτερης ηλικίας ομόλογοί τους, με όλες τις άλλες συνθήκες να είναι ίδιες.
Ο Ljunge ισχυρίζεται ότι «η υψηλότερη ζήτηση για αναρρωτικές άδειες από τις νεότερες γενιές μπορεί να θεωρηθεί ως ένα μέτρο του πόσο γρήγορα το κράτος πρόνοιας επηρεάζει την στάση απέναντι στην χρήση των δημόσιων παροχών».
Στην μελέτη «Έθιμα Οικογενειακής Πρόνοιας» (Family Welfare Cultures) [14], οι οικονομολόγοι Gordon Β Dahl, Andreas Ravndal Kostol και Magne Mogstad μελετούν το νορβηγικό σύστημα ασφάλισης αναπηρίας, στο οποίο οι παροχές που χορηγούνται στους αιτούντες συχνά εξαρτώνται από την αυστηρότητα του δικαστή ο οποίος ακούει την υπόθεσή τους.
Οι συγγραφείς διαπιστώνουν ότι, όταν σε έναν γονέα έχει χορηγηθεί ασφάλιση αναπηρίας από έναν επιεική δικαστή, τα ενήλικα τέκνα του/της είναι πολύ πιο πιθανό να ζητήσουν παροχές αναπηρίας στο μέλλον, με το φαινόμενο να αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου.
Οπότε, το μάθημα από τις σκανδιναβικές χώρες δεν είναι ότι τα συστήματα μεγάλης κοινωνικής πρόνοιας μπορούν να εισαχθούν χωρίς να βλάπτουν την οικονομική ανάπτυξη ή χωρίς να δημιουργούν μια κουλτούρα εξάρτησης από την κοινωνική πρόνοια -το μάθημα είναι ότι θα κάνουν ακριβώς αυτά.
Είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί τόσοι πολλοί Αμερικανοί θαυμάζουν τις σκανδιναβικές κοινωνίες, ακόμη και αν δεν τις καταλαβαίνουν πάντα.
Το θέμα δεν είναι ότι οι Αμερικανοί θα πρέπει να σταματήσουν να θαυμάζουν τις σκανδιναβικές κοινωνίες, αλλά μάλλον ότι είναι καιρός να μάθουν το αληθινό μάθημα από τις Σκανδιναβικές χώρες -την σημασία των ελεύθερων αγορών, τα ισχυρά πρότυπα, και τις πολιτικές που ενθαρρύνουν τους πολίτες να διατηρούν τα εν λόγω πρότυπα.
απο τη Nima Sanandaji
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2013-12-06/america...
[2] http://www.cnn.com/2016/02/17/politics/bernie-sanders-2016-denmark-democ...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/northern-europe/2015-10-27/scand...
[4] https://www.amazon.com/Debunking-Utopia-Exposing-Nordic-Socialism/dp/194...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2008-03-01/copenhagen-con...
[6] http://www.pbs.org/newshour/rundown/can-u-s-learn-denmark/
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/sweden/2014-09-25/ten-days-bette...
[8] http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1300564
[9] https://ourworldindata.org/Tony_personalsite/researchpapers/Atkinson_and_Sogaard_(2014)_-_The_long_run_history_of_income_inequality_in_Denmark.pdf
[10] http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/08913811.2012.684474
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/sweden/2014-09-18/end-swedish-ex...
[12] https://www.cepos.dk/sites/cepos.dk/files/media/documents/arbejdspapirer...
[13] http://docplayer.se/10267238-Yngre-generationers-hogre-sjukskrivningsgra...
[14] http://www.nber.org/papers/w19237
απο το foreignaffairs.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου