Κρίσεις ισοζυγίου πληρωμών

Η άφιξη της καταιγίδας

Στην αρχή εισρέουν μαζικά ξένα χρήματα σε μία Οικονομία, στη συνέχεια δημιουργούνται υπερβολές, ενώ στο τέλος απαιτείται η εξάλειψη τους – με αποτέλεσμα να την εγκαταλείπουν όλα τα κεφάλαια ξαφνικά, βυθίζοντας την στο χάος

.

«Η κρίση υπερχρέωσης της Ευρωζώνης οφείλεται κυρίως στην ιδιοτελή πολιτική που

υιοθέτησε η Γερμανία – με συνεργό της την ΕΚΤ. Στην αρχή κατευθύνονταν τα κεφάλαια στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας, προκαλώντας υπερβολές (κατανάλωση επί πιστώσει, ασύμφορες επενδύσεις, φούσκες κλπ.), ενώ στη συνέχεια, μετά το 2008, αντιστράφηκε η τάση – με μαζικές εκροές των κεφαλαίων, ως αποτέλεσμα της κρίσης στα ισοζύγια πληρωμών τους.

Η σημερινή παγκόσμια κρίση οφείλεται στην Κίνα, όπου σημειώθηκαν μεγάλες εισροές κεφαλαίων τα τελευταία χρόνια, με την τάση να έχει επίσης αντιστραφεί – με μαζικές εκροές κεφαλαίων, οι οποίες την έχουν βυθίσει σε μία αντίστοιχη κρίση του ισοζυγίου πληρωμών της.

Κρίνοντας από τις συνέπειες στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας, η Κίνα θα βιώσει ανάλογες συνθήκες – οι οποίες όμως θα είναι σοβαρότατες για τον πλανήτη, αφού τόσο το μέγεθος, όσο και η σημασία της, είναι κατά πολύ μεγαλύτερα από αυτά της ευρωπαϊκής περιφέρειας».

απο τον ΒΑΣΙΛΗ ΒΙΛΙΑΡΔΟ

.

Ανάλυση

Η κρίση του ισοζυγίου πληρωμών είναι εκείνη η βαριά χρηματοπιστωτική ασθένεια, η οποία οφείλεται στη μακροοικονομική πολιτική – ενώ έχει σχέση με την υπερβολική χρηματοδότηση του βιοτικού επιπέδου μίας χώρας, μέσω των ισχυρών εισροών κεφαλαίων από το εξωτερικό.

Υπεραπλουστευμένα, το ισοζύγιο πληρωμών είναι το σύνολο του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο προσμετράει το διασυνοριακό εμπόριο προϊόντων και υπηρεσιών, καθώς επίσης του ισοζυγίου χρηματοοικονομικών συναλλαγών – το οποίο μετράει τις διασυνοριακές ροές των επενδύσεων κεφαλαίου (τα επενδυτικά χρήματα που εισέρχονται σε μία χώρα, σε σχέση με αυτά που την εγκαταλείπουν).  

Σε ένα σύστημα με πλήρως ευέλικτες συναλλαγματικές ισοτιμίες, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ισορροπεί με το ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών – οπότε το τελικό αποτέλεσμα είναι ισοσκελισμένο.
 Εάν όμως η ισοτιμία του νομίσματος είναι ελεγχόμενη, εάν καθορίζεται δηλαδή από τη χώρα όπως συμβαίνει στην Κίνα (έμμεσα στα κράτη της Ευρωζώνης), τότε το ισοζύγιο πληρωμών μπορεί να εμφανίζει μεγάλα θετικά ή αρνητικά υπόλοιπα. Ένα ισοζύγιο πληρωμών με μεγάλα θετικά υπόλοιπα οδηγεί στην αύξηση των συναλλαγματικών αποθεμάτων – ενώ όταν τα υπόλοιπα είναι αρνητικά, μειώνονται τα συναλλαγματικά αποθέματα.

Όσον αφορά τώρα την κρίση του ισοζυγίου πληρωμών, επέρχεται όταν αποσύρουν μαζικά οι ξένοι επενδυτές τα κεφάλαια τους από μία χώρα – με αποτέλεσμα να μειώνονται σε μεγάλο βαθμό τα συναλλαγματικά της αποθέματα (η ποσότητα χρήματος στα κράτη της Ευρωζώνης, αφού δεν μπορούν να τυπώσουν νέα).

Αυτό μπορεί να οφείλεται σε πολιτικούς και συναλλαγματικούς περιορισμούς που προβλέπονται από τους επενδυτές/καταθέτες (όπως οι έλεγχοι κεφαλαίων στην Ελλάδα), στην υπερβολική άνοδο του κόστους των επενδύσεων, στα πολύ χαμηλά επιτόκια που επικρατούν στη χώρα, σε φορολογικούς περιορισμούς, σε συναλλαγματικές αλλαγές, στη μειωμένη ζήτηση στο εσωτερικό για ξένα κεφάλαια, στο συνδυασμό όλων μαζί κοκ.

Οι άμεσες συνέπειες μία κρίσης του ισοζυγίου πληρωμών είναι οι συναλλαγματικές κρίσεις – όπου το εθνικό νόμισμα μίας χώρας υποτιμάται ξαφνικά, σε μεγάλο βαθμό. Για να μπορεί να υπολογίσει κανείς αριθμητικά πότε υφίσταται μία κρίση του ισοζυγίου πληρωμών, έχει δημιουργηθεί ένας δείκτης – ο οποίος μετράει τη σχέση των αλλαγών στην ισοτιμία του νομίσματος, με τις διαφοροποιήσεις των συναλλαγματικών αποθεμάτων. Εάν αυτός ο δείκτης αποκλίνει περισσότερο από το τριπλάσιο του κανονικού (κανονικό = τυπική απόκλιση), τότε συμπεραίνει κανείς πως πρόκειται για μία τέτοια κρίση.

.

Η Κίνα

Στο παράδειγμα της Κίνας (γράφημα, οι μπλε στήλες απεικονίζουν τις μηνιαίες αλλαγές στα συναλλαγματικά της αποθέματα, σε δις $, οι οποίες ισούνται με τα υπόλοιπα του ισοζυγίου πληρωμών, ενώ η μπλε καμπύλη το συνολικό απόθεμα της σε τρις $), διαπιστώνεται πως ενώ είχε θετικό ισοζύγιο πληρωμών για πάρα πολλά έτη, τους τελευταίους μήνες έχει αυξηθεί η εκροή κεφαλαίων – οπότε το ισοζύγιο είναι πλέον αρνητικό.

.

.

Ειδικότερα, εισέρεαν για αρκετά χρόνια κεφάλαια στην Κίνα, κυρίως λόγω των εσόδων της από το πλεονασματικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (όπου οι εξαγωγές της ήταν μεγαλύτερες των εισαγωγών), καθώς επίσης από τις ξένες επενδύσεις που διενεργούταν στη χώρα – από το θετικό ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών της δηλαδή.

Η τάση όμως άλλαξε πριν από δύο περίπου έτη, την άνοιξη του 2014. 
Έκτοτε, το ισοζύγιο πληρωμών της Κίνας βρίσκεται συνήθως σε αρνητικά επίπεδα (μπλε στήλες), ενώ τα συναλλαγματικά της αποθέματα μειώνονται (μπλε καμπύλη). Θα μπορούσε βέβαια να ισχυρισθεί κανείς πως το γεγονός αυτό δεν είναι ανησυχητικό, αφού η χώρα διέθετε τεράστια αποθέματα – της τάξης των 4 τρις $.

Εν τούτοις, η ταχύτητα με την οποία μειώνονται τα συναλλαγματικά της αποθέματα είναι τρομακτική – αφού μόνο το Δεκέμβριο εγκατέλειψαν την Κίνα 108 δις $, ενώ τα αποθέματα της έχουν μειωθεί στα 3,3 τρις $.
Με δεδομένο τώρα το ότι, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας είναι ακόμη θετικό (γράφημα), αν και μειώνεται ραγδαία, τότε θα πρέπει εκ των πραγμάτων, νομοτελειακά, να είναι εξτρεμιστικά αρνητικό το ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών της.

.

.

Επομένως, τα ξένα κεφάλαια εγκαταλείπουν μαζικά την Κίνα, οπότε η ισοτιμία του νομίσματος της δέχεται ισχυρές πιέσεις – γεγονότα που προειδοποιούν πως η χώρα κατευθύνεται σε μία κρίση ισοζυγίου πληρωμών, η οποία θα είναι καταστροφική για την οικονομία της, για τον υπόλοιπο πλανήτη επίσης (άρθρο), εάν δεν αποφευχθεί.

Η μεγάλη εικόνα

Όπως διαπιστώνεται σήμερα, η μη συμβατική πολιτική των κεντρικών τραπεζών, μέσω της οποίας «καταπολεμήθηκε» η κρίση του 2008, η μαζική εκτύπωση χρημάτων δηλαδή σε συνδυασμό με τα μηδενικά επιτόκια, θα έχει καταστροφικές συνέπειες – ειδικά όσον αφορά την Κίνα, καθώς επίσης τις υπόλοιπες αναπτυσσόμενες οικονομίες, οι οποίες θα γράψουν στην ιστορία ένα ακόμη θλιβερό παράδειγμα «οικονομικής έκρηξης και κατάρρευσης» (Boom and Bust).

 Ειδικότερα, φαίνεται πως βιώνουν μία βαριά κρίση ισοζυγίου πληρωμών, η οποία εξελίσσεται κατά τα γνωστά πρότυπα:

(α)  Στην αρχή εισρέουν μαζικά κεφάλαια, είτε λόγω των υψηλών επιτοκίων που υιοθετεί μία χώρα (όπως στην περίπτωση της Ισλανδίας, της Κύπρου, της Ελλάδας κλπ.), είτε επειδή η οικονομία της αναπτύσσεται με μεγάλους ρυθμούς (Κίνα), είτε επειδή συμβαίνουν και τα δύο (Βραζιλία, Τουρκία κοκ.).

(β) Τα κεφάλαια αυτά οδηγούν εν πρώτοις σε μία έκρηξη της οικονομίας – είτε καταναλωτική, είτε επενδυτική, είτε και τα δύο. Η έκρηξη αυτή έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία υπερβολών – όπως οι πολύ υψηλές παραγωγικές δυνατότητες (παραγωγή προϊόντων που δεν μπορούν να απορροφηθούν κλπ.), η άνοδος των τιμών των ακινήτων, η υπερχρέωση, η μεγάλη αύξηση των εργαζομένων, οι μισθοί που υπερβαίνουν την παραγωγικότητα κοκ.

(γ)  Ακολουθεί η επιβράδυνση, όπου όλες οι υπερβολές πρέπει να εξαλειφθούν – ενώ το νόμισμα υποτιμάται αρχικά κάτω από το σημείο ισορροπίας (λειτουργεί όπως το εκκρεμές, όπου η αντιστροφή της τάσης δεν σταματάει στο μηδέν), ενώ η οικονομία βυθίζεται στην ύφεση. Στην Ευρωζώνη, λόγω του κοινού νομίσματος, η εξάλειψη των υπερβολών επιδιώχθηκε τεχνητά – με την εσωτερική υποτίμηση, τα μνημόνια κοκ.

Περαιτέρω, το κέντρο βάρους των σημερινών προβλημάτων βρίσκεται στην Κίνα – όπου πολλοί θεωρούσαν ότι, η εντυπωσιακή οικονομική της ανάπτυξη τα τελευταία 25 χρόνια οφειλόταν στο αυταρχικό πολιτικό της σύστημα, το οποίο ήταν πιο αποτελεσματικό από τη Δημοκρατία.
Ως απόδειξη δε αναφερόταν ο ετήσιος ρυθμός ανόδου της άνω του 7%, καθώς επίσης τα τεράστια πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της – τα οποία υπερέβαιναν για αρκετά χρόνια τα 300 δις $.

Σήμερα όμως μία προσεκτική εξέταση των μεγεθών της Κίνας τεκμηριώνει ότι, ο ρυθμός ανάπτυξης της δεν υπερβαίνει πλέον το 2% – αν και το μεγαλύτερο πρόβλημα της είναι το γιγαντιαίο έλλειμμα στο ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών που αναφέραμε ήδη, το οποίο εκβάλλει συνήθως σε μία μεγάλη κρίση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.

Το μέγεθος των υπερβολών της Κίνας αποδεικνύεται από τα τρία πρόσφατα χρόνια της εξτρεμιστικής ανάπτυξης της – όπου κατανάλωσε τόσο τσιμέντο, όσο οι Η.Π.Α. τα τελευταία εκατό χρόνια! Ένα πολύ μεγάλο μέρος της ανάπτυξης δε χρηματοδοτήθηκε με δάνεια – με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μία πιστωτική φούσκα τεραστίων διαστάσεων, η οποία σήμερα υποχωρεί άτακτα (κάτι ανάλογο, αν και σε μικρογραφία, προκλήθηκε και στην Ελλάδα, μετά την είσοδο της στην Ευρωζώνη).

Συνεχίζοντας, κατά τη διάρκεια όλων των προηγουμένων ετών η χώρα συσσώρευσε φυσικά πλούτο – ενώ, όσο διαρκούσε η ανάπτυξη, οι ευκατάστατοι επιχειρηματίες της δεν είχαν κανένα λόγο να διαφοροποιηθούν σε διεθνές επίπεδο, μοιράζοντας τις επενδύσεις τους (diversification).

Σήμερα όμως η κατάσταση έχει αλλάξει ριζικά, αφού ξεκίνησε η εποχή της διόρθωσης των υπερβολών – τα επιτόκια μειώθηκαν, οι τιμές των ακινήτων επίσης, το νόμισμα υποτιμάται και οι δείκτες των χρηματιστηρίων ακολουθούν καθοδική πορεία.
Εύλογα λοιπόν οι πλούσιοι της χώρας αναζητούν λύσεις στο εξωτερικό, μεταφέροντας μέρος των χρημάτων, καθώς επίσης των δραστηριοτήτων τους εκτός της Κίνας – με αποτέλεσμα να εκρέουν εγχώρια κεφάλαια, μαζί με αυτά των ξένων (οι ομοιότητες με την Ελλάδα είναι προφανείς).

Η διαδικασία αυτή επιταχύνθηκε μετά τη μερική άρση των ελέγχων στη διακίνηση των κεφαλαίων, την οποία υιοθέτησε η χώρα για να περάσει σε ένα σύστημα ελεύθερης διακύμανσης της ισοτιμίας του γουάν – την οποία προϋπέθετε η συμμετοχή του στο καλάθι νομισμάτων του ΔΝΤ (πολλοί αναρωτούνται εάν επρόκειτο για μια αμερικανική παγίδα, την οποία δεν αντιλήφθηκαν οι Κινέζοι).

Από την άλλη πλευρά, οι κινεζικές επιχειρήσεις έχουν χρέη σε δολάρια της τάξης του 1 τρις $ (1.000 δις) – οπότε η υποτίμηση του γουάν αυξάνει γεωμετρικά τα χρέη τους στους ισολογισμούς τους, αφού πρέπει ουσιαστικά να πουλούν γουάν για να αγοράζουν δολάρια, έτσι ώστε να εξυπηρετούν τις υποχρεώσεις τους.
 Ως εκ τούτου, η Κίνα ευρίσκεται σε μία πολύ δύσκολη θέση (ανάλογα οι υπόλοιπες αναπτυσσόμενες οικονομίες), από την οποία πολύ δύσκολα θα μπορέσει να ξεφύγει.

.

Οι εναλλακτικές επιλογές

Τα συναλλαγματικά αποθέματα της Κίνας στα τέλη Δεκεμβρίου του 2015 ήταν της τάξης των 3.300 δις $, από τα οποία υπολογίζεται πως τα 1.300 δις $ δεν είναι ρευστοποιήσιμα.
 Επομένως, της απομένουν 2.000 δις $ τα οποία, με το σημερινό ρυθμό εκροών ύψους 100 δις $ μηνιαία, θα έχουν αναλωθεί μέσα σε 20 περίπου μήνες.
Λογικά η χώρα δεν θα ήθελε να συμβεί κάτι τέτοιο – οπότε, εναλλακτικά, θα έπρεπε να αυξήσει τα βασικά της επιτόκια, για να σταματήσουν οι εκροές (όπως η Βραζιλία, η Τουρκία, η Ρωσία κοκ.).

Ένα τέτοιο ενδεχόμενο όμως θα αδυνάτιζε ακόμη περισσότερο το ρυθμό ανάπτυξης της, αφού θα μειωνόταν η κατανάλωση και οι επενδύσεις, θα ανατιμούταν το νόμισμα, θα μειωνόταν οι εξαγωγές κοκ. – κάτι που ασφαλώς δεν επιθυμεί, επειδή θα αυξανόταν η ανεργία, με αποτέλεσμα να προκληθούν μεγάλες κοινωνικές αναταραχές στο εσωτερικό της (αποτελεί κυριολεκτικά τον εφιάλτη της αυταρχικής κυβέρνησης της).

Εναλλακτικά, η Κίνα θα μπορούσε να επιβάλλει ελέγχους στην ελεύθερη διακίνηση των κεφαλαίων, έτσι ώστε να σταματήσουν οι εκροές – με αποτέλεσμα όμως, σε συνδυασμό με τη στήριξη του υπερχρεωμένου τραπεζικού της συστήματος από το κράτος, μέσω των πακέτων ποσοτικής διευκόλυνσης (QE), να δημιουργηθεί ξανά μία φούσκα στις τιμές των παγίων περιουσιακών της στοιχείων, αφού τα χρήματα που δεν θα μπορούσαν να διαφύγουν στο εξωτερικό θα επενδύονταν εκεί.

Ως εκ τούτου, η απλούστερη λύση είναι να αφήσει το νόμισμα της να διακυμανθεί ελεύθερα – επιτρέποντας στις αγορές να αποφασίσουν ποιό θα είναι το σημείο ισορροπίας της ισοτιμίας του.
Αυτό ακριβώς συμβαίνει άλλωστε στις περισσότερες αναπτυσσόμενες οικονομίες στις οποίες, παρά το ότι έχουν ήδη μειωθεί σημαντικά οι ισοτιμίες των νομισμάτων τους (γράφημα), συνεχίζουν την πτωτική τους πορεία.

.

.

Το μειονέκτημα εν προκειμένω είναι επίσης η ύφεση, η οποία συνοδεύει συχνά τις ραγδαίες υποτιμήσεις – γεγονός που, στην περίπτωση της Κίνας, θα ήταν καταστροφικό για ολόκληρο τον πλανήτη, ειδικά για τις χώρες παραγωγής πρώτων υλών, καθώς επίσης για αυτές που στηρίζονται στις εξαγωγές τους (όπως η Γερμανία, κυρίως όσον αφορά την αυτοκινητοβιομηχανία της, η οποία διατηρεί τεχνητά το τζίρο (πηγή), ενώ θα πληγεί από ακόμη περισσότερα σκάνδαλα ρύπων – με πιθανότερη επόμενη τη BMW).

Περαιτέρω, εάν το κινεζικό νόμισμα υποτιμηθεί κατά 15-20%, για παράδειγμα, απέναντι στο δολάριο, τότε οι συνέπειες για τις υπόλοιπες χώρες θα είναι τρομακτικές. Αναλυτικότερα, θα υποτιμηθούν ανάλογα τα νομίσματα των άλλων αναπτυσσομένων οικονομιών – με αποτέλεσμα να μειωθούν οι εισαγωγές τους, αφού θα είναι πιο ακριβές, περιορίζοντας τις εξαγωγές των υπολοίπων.

Παράλληλα, τα προϊόντα εξαγωγής των αναπτυσσομένων οικονομιών θα φθηνύνουν σημαντικά – ειδικά της Κίνας, η οποία είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός παγκοσμίως. Ως εκ τούτου, θα προκληθούν μεγάλες πιέσεις στις τιμές των προϊόντων των άλλων χωρών, συμπεριλαμβανομένων των ανεπτυγμένων – οπότε θα ακολουθήσει ένα αποπληθωριστικό σοκ για ολόκληρο τον πλανήτη.

Αμέσως μετά θα μειωθεί το ΑΕΠ τους, τα έσοδα του δημοσίου τους κοκ. – οπότε θα επιδεινωθεί σημαντικά η κρίση χρέους, στην οποία είναι βυθισμένη η Δύση (Ευρώπη, Η.Π.Α., Ιαπωνία). Θα μπορούσε να τεθεί λοιπόν σε λειτουργία ένα καθοδικό σπιράλ του θανάτου, όπως αυτό που βιώνουμε στην Ελλάδα – για το οποίο δεν είναι προετοιμασμένη καμία χώρα.

.

Επίλογος

Κανένας δεν ισχυρίζεται πως η Ελλάδα και οι Έλληνες δεν είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι για το κατάντημα της χώρας τους – ειδικά η πολιτική μας ηγεσία, η ποιότητα της οποίας είναι κυριολεκτικά άθλια, τις τελευταίες δεκαετίες.

Εν τούτοις, ο βασικότερος παράγοντας μίας κρίσης ισοζυγίου πληρωμών, την οποία βιώνει η χώρα μας τα τελευταία χρόνια, εμπλουτισμένης με μία σειρά άλλων, είναι η μακροοικονομική πολιτική που υιοθετείται – για την οποία, στην περίπτωση της Ευρωζώνης, ευθύνεται κυρίως η ΕΚΤ, καθώς επίσης η Κομισιόν (Γερμανία).

Επομένως οι λύσεις για την Ελλάδα, όπως επίσης για ολόκληρη την ευρωπαϊκή περιφέρεια, δεν μπορούν να προέλθουν από την ίδια, όσο παραμένει μέλος της νομισματικής ένωσης – γεγονός που οφείλει να κατανοήσει τόσο η πολιτική μας ηγεσία, όσο και η Ευρωζώνη.
 Θεωρώντας όμως πως η Γερμανία το γνωρίζει καλύτερα από εμάς, πιθανολογούμε πως έχει εντελώς διαφορετικές, ενδεχομένως ανίερες προθέσεις – στις οποίες έχουμε αναφερθεί με μία σειρά αναλύσεων μας.

Βιβλιογραφία: F&W, DWN, ZULAUF

.

Ο κ. Βασίλης Βιλιάρδος είναι ένας σύγχρονος οικονομολόγος, πτυχιούχος της ΑΣΟΕΕ Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου – όπου και δραστηριοποιήθηκε επαγγελματικά για αρκετά χρόνια, με ιδιόκτητες επιχειρήσεις σε όλες τις πόλεις της Γερμανίας. Έχει  εκδώσει τρία βιβλία αναφορικά με την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, ενώ έχει δημοσιεύσει πάνω από 2.500 αναλύσεις σε ηλεκτρονικά και έντυπα μέσα, με κέντρο βάρους την εθνική και διεθνή μακροοικονομία, καθώς επίσης το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

απο το Analyst.gr