Η Τουρκία, ο συριακός εμφύλιος και οι Κούρδοι

Η Δύση υποστήριξε το εξεγερσιακό κύμα της «αραβικής άνοιξης», αλλά σταδιακά συνειδητοποίησε ότι έρχονται στο πολιτικό προσκήνιο όχι δυτικότροπες δυνάμεις, όπως ήλπιζε, αλλά το βαθύ Ισλάμ

Tου Σταύρου Λυγερού

Όταν το κύμα της αραβικής εξέγερσης έπληξε και τη Συρία, οι Τούρκοι φοβόντουσαν ότι η ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ θα άνοιγε και ένα νέο κουρδικό μέτωπο, λόγω της κυρίαρχης θέσης που έχει το ΡΚΚ στο κουρδικό στοιχείο της Συρίας, το οποίο κατοικεί στην παραμεθόριο περιοχή. Φοβόντουσαν επίσης ότι, εάν προκύψει ένα φιλοαμερικανικό καθεστώς στη Συρία, το
κουρδικό κρατίδιο στο Βόρειο Ιράκ θα εξασφαλίσει πρόσβαση στη θάλασσα και ως εκ τούτου δεν θα εξαρτάται, όπως σήμερα, από την Άγκυρα. Με άλλα λόγια, θα περιοριζόταν η σημασία της Τουρκίας για τις ΗΠΑ και ταυτοχρόνως θα ευνοείτο το ΡΚΚ, αφού στα νώτα του (Ιράκ και Συρία) θα έχει πολιτικά αυτόνομους κουρδικούς πληθυσμούς.

Όταν, όμως, η Άγκυρα είδε ότι η Δύση ήταν αποφασισμένη να ανατρέψει το καθεστώς Άσαντ, η Τουρκία έκανε στροφή και ενεπλάκη βαθιά στο συριακό εμφύλιο πόλεμο. Ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός έχει τις βάσεις του στην τουρκική πλευρά της μεθορίου. Από εκεί προμηθεύεται, με τη βοήθεια δυτικών μυστικών υπηρεσιών και στρατιωτικών συμβούλων, οπλισμό και χρήματα και εκεί βρίσκει καταφύγιο. Χωρίς την υποστήριξη της Τουρκίας, οι Σύριοι αντικαθεστωτικοί δεν θα είχαν επιβιώσει στρατιωτικά.

Η Δύση υποστήριξε το εξεγερσιακό κύμα της «αραβικής άνοιξης», αλλά σταδιακά συνειδητοποίησε ότι έρχονται στο πολιτικό προσκήνιο όχι δυτικότροπες δυνάμεις, όπως ήλπιζε, αλλά το βαθύ Ισλάμ, με αποτέλεσμα συχνά να ασκούν επιρροή ισλαμικές φονταμενταλιστικές οργανώσεις. Στη Συρία ο κορμός των αντικαθεστωτικών δυνάμεων είναι πλέον σουνίτες, εντός των οποίων κυρίαρχη θέση έχουν φονταμενταλιστικές οργανώσεις. Η Δύση όφειλε να έχει διδαχτεί ότι οι φανατικοί ισλαμιστές μπορεί να είναι τακτικός σύμμαχος, αλλά στρατηγικά είναι εχθρός.

Αυτός είναι ο λόγος της επιφυλακτικότητας του Ισραήλ. Το καθεστώς Άσαντ ήταν ένας γνωστός και ουσιαστικά ακίνδυνος αντίπαλος. Εάν ανατραπεί και προκύψει ένα νέο σουνιτικό καθεστώς, όταν αυτό σταθεί στα πόδια του είναι πιθανόν να αυτονομηθεί από τη δυτική επιρροή και να λειτουργήσει ως πραγματική απειλή για το Ισραήλ. Από την άλλη πλευρά, βεβαίως, η ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ θα σπάσει την αλυσίδα Ιράν - Συρία - Χεζμπολάχ και θα καταστήσει ευκολότερο στόχο την οργάνωση που είναι κράτος εν κράτει στο Λίβανο.

Οι Δυτικοί παρότρυναν τον Ερντογάν να αναμειχθεί ενεργά στο συριακό εμφύλιο πόλεμο, αλλά η ανάμειξη αυτή δεν είναι χωρίς παρενέργειες για την Άγκυρα:

• Πρώτον, προκαλεί ένταση στις σχέσεις της με τη Μόσχα και το Πεκίνο, που θεωρούν τη Συρία του Άσαντ πολύτιμο γεωπολιτικό έρεισμά τους στη Μεσόγειο.
• Δεύτερον, τίναξε στον αέρα τη νεοοθωμανική στρατηγική για ανάδειξη της Τουρκίας σε ηγέτη των απανταχού μουσουλμάνων. Η ανάμειξη της Άγκυρας στο πλευρό των σουνιτών αντικαθεστωτικών την έχει μετατρέψει σε μέρος του προβλήματος και όχι σε αφ’ υψηλού επιδιαιτητή, όπως θα ήθελαν οι Ερντογάν και Νταβούτογλου. Το λάθος τους ήταν ότι προεξόφλησαν πως η ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ ήταν ζήτημα λίγου χρόνου.
• Τρίτον, η ανάμειξη των Τούρκων στο συριακό εμφύλιο έχει επιδεινώσει τις σχέσεις τους με την Τεχεράνη, με αποτέλεσμα να διαλυθεί τελείως η συνεργασία των τριών (Τουρκία, Συρία και Ιράν) εναντίον του κουρδικού αλυτρωτισμού. Ο ιστορικός ανταγωνισμός ανάμεσα στην Τουρκία και στο Ιράν έχει επανέλθει.
• Τέταρτον, η κρίση έχει επιτρέψει στην (σε μεγάλο βαθμό ελεγχόμενη από το ΡΚΚ) κουρδική μειονότητα της Συρίας (περίπου 12% του συριακού πληθυσμού) να αυτοοργανωθεί πολιτικά και στρατιωτικά και να αναδειχθεί σε ακόμα ένα αγκάθι για την Τουρκία.

Το καθεστώς Άσαντ δίνει μάχη επιβίωσης και ως εκ τούτου τα παίζει όλα για όλα. Το καθεστώς αντέχει επειδή δεν στηρίζεται μόνο από τους ευνοημένους απ’ αυτό. Στηρίζεται και από όσους, όπως οι χριστιανικές κοινότητες, φοβούνται την επικράτηση του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Παρ’ όλα αυτά, το πολύ αίμα που έχει χυθεί και η διεθνής απομόνωση του καθεστώτος Άσαντ καθιστούν αμφίβολη τη μακροημέρευσή του, χωρίς όμως να μπορεί να προεξοφληθεί και το τέλος του. Δεν αποκλείεται οι αιματηρές συγκρούσεις να οδηγήσουν τελικώς σε κάποιας μορφής έμμεσου διαμελισμού της Συρίας.

Η Τουρκία έχει εμπλακεί ενεργά στον πόλεμο εναντίον του καθεστώτος Άσαντ ακριβώς επειδή θέλει να αποκτήσει κυρίαρχο ρόλο στη διάδοχη κατάσταση, ώστε να εξουδετερώσει τις αρνητικές γι’ αυτή παρενέργειες. Με άλλα λόγια, οι Τούρκοι επιδιώκουν να έχουν έλεγχο των εξελίξεων στη μετά Άσαντ Συρία με τις ευλογίες της Δύσης και στηριζόμενοι στις στενές σχέσεις που έχουν ήδη αναπτύξει με τους σουνίτες αντικαθεστωτικούς.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ στις 16/05/2013 (Τεύχος 187)