Παγκόσμιο Εμπόριο: O "Μεσαίος Διάδρομος" που επιβάλλεται να κινηθεί η Ευρώπη

Του Alberto Rizzi

Πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, το 86% του χερσαίου εμπορίου μεταξύ Ευρώπης και Κίνας περνούσε μέσω της Ρωσίας κατά μήκος της λεγόμενης Βόρειας Διαδρομής, ενός συνόλου σιδηροδρόμων που εκτείνεται από τα βόρεια σύνορα της Κίνας έως τη Λευκορωσία και την ηπειρωτική Ευρώπη. Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά της Μόσχας έχουν κάνει τη διαδρομή πολύ λιγότερο ελκυστική για το παγκόσμιο εμπόριο, και η εξάρτηση από τις ρωσικές υποδομές και τις σιδηροδρομικές υπηρεσίες για την εισαγωγή αγαθών από την Κίνα είναι μια στρατηγική ευπάθεια από την οποία η Ευρώπη θέλει να απαλλαγεί.

Αντίθετα, η Ευρωπαϊκή Ένωση ελπίζει να μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό έδαφος καθοδηγώντας την ανάπτυξη μιας συντομότερης εναλλακτικής διαδρομής μέσω της κεντρικής Ασίας, που ονομάζεται Trans-Caspian International Transport Route (TITR). Πιο γνωστό ως Μέσαίος Διάδρομος, το TITR είναι ένα δίκτυο διαδρομών μεταφορών που αντιγράφει τον αρχαίο Δρόμο του Μεταξιού, που εκτείνεται από την Κίνα στην Ευρώπη μέσω του Καζακστάν, της Κασπίας Θάλασσας και του Καυκάσου στην Τουρκία. Σε λειτουργία από το 2017, ο Μεσαίος Διάδρομος είναι ένα σύστημα πολυτροπικών μεταφορών που βασίζεται κυρίως στην υπάρχουσα βασική σιδηροδρομική και λιμενική υποδομή. 

Πέρυσι, διαχειρίστηκε μόλις 2,3 εκατομμύρια τόνους φορτίου. Ωστόσο, οι προβλέψεις της Παγκόσμιας Τράπεζας δείχνουν ότι με σημαντικές αναβαθμίσεις υποδομών, ο όγκος αυτός θα μπορούσε να φτάσει τους 11 εκατομμύρια τόνους έως το 2030. 

Για να διασφαλιστεί ότι αυτό θα συμβεί, η ΕΕ έχει ήδη διαθέσει 10 δισεκατομμύρια ευρώ σε σχετικές υποδομές μέσω της πρωτοβουλίας Global Gateway και εξετάζει το ενδεχόμενο να επεκτείνει τη συμμετοχή της . Ωστόσο, ενώ μπορεί να αποφεύγει σε μεγάλο βαθμό τη Ρωσία, αυτή η διαδρομή μεταφορών έχει τις δικές της στρατηγικές προκλήσεις.

Η Μόσχα μπορεί ακόμη εν μέρει να επωφεληθεί από την ανάπτυξή της εκτρέποντας ορισμένα από τα αγαθά της κατά μήκος του Μεσαίου Διαδρόμου για να τα προστατεύσει από τις ουκρανικές επιθέσεις στους σιδηροδρόμους της Σιβηρίας ή για να παρακάμψει τις κυρώσεις και τους ελέγχους των εξαγωγών – κάτι που συμβαίνει ήδη μέσω των οικονομιών της Κεντρικής Ασίας. Επιπλέον, η Ρωσία θα μπορούσε να συνδέσει τον Μέσο Διάδρομο με τον προγραμματισμένο Διεθνή Μεταφορικό Διάδρομο Βορρά-Νότου, ένα έργο συνδεσιμότητας με το Ιράν και το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο θα βοηθούσε το ρωσικό εμπόριο να φτάσει στον Ινδικό Ωκεανό. 

Παρά το γεγονός ότι η ΕΕ θέλει να αναπτύξει τον Μέσαίο Διάδρομο ακριβώς για να αποφύγει τη Ρωσία, μπορεί να καταλήξει να βοηθήσει έμμεσα τη διεθνή συνδεσιμότητα της Ρωσίας. 

Παράλληλα, ο Μεσαίος Διάδρομος μπορεί επίσης να βοηθήσει την επιρροή της Κίνας στην περιοχή, επιτρέποντας της να επεκτείνει τις οικονομικές της δεσμεύσεις πιο δυτικά στις στέπες, ενώ δε θα μείωνε αναγκαστικά την προβληματική εξάρτηση της Ευρώπης από την Κίνα, σε προφανή αντίθεση με τις φιλοδοξίες της ΕΕ για αποφυγή αυτού του κινδύνου.

Παρά αυτές τις προκλήσεις, τα οφέλη από την ανάπτυξη του Μεσαίου Διαδρόμου εξακολουθούν να υπερτερούν των κινδύνων, σε μεγάλο βαθμό λόγω των δυνατοτήτων του να εμβαθύνει τις ευρωπαϊκές συνδέσεις με την κεντρική Ασία. Ήδη, η περιοχή έχει αρχίσει να κεντρίζει το κινεζικό και ευρωπαϊκό ενδιαφέρον, επωφελούμενη από τη στρατηγική της θέση μεταξύ Ευρώπης και ανατολικής Ασίας, την τεράστια προικοδότηση πόρων (ιδίως φυσικό αέριο, πετρέλαιο και ορυκτά) και το δυναμικό ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτό προστίθεται στην υπάρχουσα ρωσική επιρροή στην περιοχή, την οποία διευκολύνει η Μόσχα μέσω της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης.

 Σε μια τέτοια αμφισβητούμενη περιοχή, οι δυνάμεις που μπορούν να παρέχουν συνδεσιμότητα Κίνας-Ευρώπης μέσω αυτής θα αποκτήσουν σημαντική γεωοικονομική επιρροή. Οι Ευρωπαίοι μπορούν να είναι βέβαιοι ότι αν δεν ρίξουν το βάρος τους στο έργο, κάποιος άλλος θα το κάνει.

Για τις χώρες της Κεντρικής Ασίας, οι κινήσεις για την αναζωπύρωση της κληρονομιάς τους ως βασικής εμπορικής οδού δεν θα μπορούσαν να γίνουν σε καλύτερη στιγμή: οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες επιθυμούν να διαφοροποιήσουν τις οικονομίες τους και να προσεγγίσουν νέους εμπορικούς εταίρους – μια επιθυμία που εντάθηκε μετά την εισβολή της Ρωσίας στο Ουκρανία. 

Ταυτόχρονα, η Ρωσία βασίζεται πλέον σε αυτές τις δημοκρατίες τόσο ως πελάτες όσο και ως χώρες διέλευσης για το φυσικό αέριο που δεν μπορεί πλέον να πουλήσει στην ευρωπαϊκή αγορά. Ενώ οι πωλήσεις φθηνής ενέργειας της Μόσχας σε χώρες της Κεντρικής Ασίας είναι μια προσφορά που δεν μπορούν να αρνηθούν, το γεγονός ότι συνδέεται αποκλειστικά με ορυκτά καύσιμα σημαίνει ότι αυτή η επιρροή δεν θα διαρκέσει πέρα από βραχυπρόθεσμα. 

Ταυτόχρονα, οι πρωτεύουσες της Κεντρικής Ασίας είναι εξίσου επιφυλακτικές για την υπερβολική εξάρτηση από την Κίνα, καθώς τα υποσχόμενα οφέλη της Πρωτοβουλίας Belt and Road έχουν υλοποιηθεί μόνο εν μέρει, και η Κίνα θεωρείται επίσης όλο και περισσότερο ως απειλή λόγω των υψηλών χρεών που οφείλονται στο Πεκίνο. Για τις κυβερνήσεις της Κεντρικής Ασίας, η ανάπτυξη του Μεσαίου Διαδρόμου θα τους επέτρεπε επομένως να προστατεύσουν τις οικονομίες τους στο μέλλον, μειώνοντας την εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, καθώς και από τη Ρωσία και την Κίνα.

Η ΕΕ θα πρέπει να αξιοποιήσει την επιθυμία της Κεντρικής Ασίας για ανάπτυξη του Μεσαίου Διαδρόμου. Ενώ οι περισσότερες υποδομές μεταφορών διατρέχουν τον κίνδυνο να χρησιμοποιηθούν από αντίπαλες δυνάμεις (ο φιλόδοξος Διάδρομος Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEC) θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί από την Κίνα μόλις δημιουργηθεί), η μεγαλύτερη απόδοση είναι η επιρροή για τη δύναμη που τον χτίζει. Η συναίνεση πίσω από τον διάδρομο αυξάνεται και η Κίνα παραμένει ενεργή σε αυτό το μέτωπο, καθιστώντας αυτό ένα γεωοικονομικό παιχνίδι που η ΕΕ δύσκολα μπορεί να αντέξει οικονομικά να εγκαταλείψει.

Επιπλέον, η συνέχιση της ανάπτυξης του Μεσαίου Διαδρόμου θα βοηθούσε τους Ευρωπαίους να αντιμετωπίσουν μια άλλη δυσάρεστη αλήθεια: το εμπόριο με την Κίνα δεν εξαφανίζεται ή μειώνεται σύντομα και η μείωση της εξάρτησης από το Πεκίνο για βασικές τεχνολογίες δύσκολα θα σήμαινε ύφεση στο συνολικό εμπόριο. 

Τα εμπορεύματα θα συνεχίσουν να διακινούνται μέσω ξηράς μεταξύ Ευρώπης και Κίνας και ο Μέσος Διάδρομος θα διασφάλιζε ότι ορισμένα από αυτά δεν θα διέρχονται μέσω της Ρωσίας. Δεν υπάρχει καμία προοπτική οικονομικής εμπλοκής μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης να επιστρέψει στα προπολεμικά επίπεδα. Η κατασκευή μιας διαδρομής που θα παρακάμπτει τη Ρωσία θα εξυπηρετούσε τους διαρθρωτικούς στόχους της ΕΕ πολύ περισσότερο από ό,τι η μείωση του εμπορίου με την Κίνα.

Παρέχοντας την τόσο αναγκαία περιφερειακή συνδεσιμότητα και αναπτύσσοντας τον Μεσαίο Διάδρομο, η ΕΕ έχει την ευκαιρία να τοποθετηθεί ως σημαντικός γεωοικονομικός παράγοντας στην περιοχή, αξιοποιώντας τις ανησυχίες της Κεντρικής Ασίας σχετικά με τις κινεζικές και ρωσικές προσεγγίσεις. 

Εκτός από τα ήδη 10 δισεκατομμύρια ευρώ που έχει διαθέσει η ΕΕ για υποδομές, η δέσμευσή της θα πρέπει να υπερβαίνει τις μεταφορές. Ο Μέσος Διάδρομος θα ήταν πιο επιτυχημένος εάν γινόταν ένας πραγματικός οικονομικός διάδρομος, συμπεριλαμβανομένων των ενεργειακών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων παράλληλα με τη διαδρομή των μεταφορών, παρέχοντας πραγματική προστιθέμενη αξία στις τοπικές οικονομίες.

Η Ευρώπη θα πρέπει επομένως να επεκτείνει τις υπάρχουσες ενεργειακές συνεργασίες, όπως αυτή με το Καζακστάν, με μεγαλύτερη εστίαση στο δυναμικό των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας της περιοχής: οι πράσινες οικονομίες της Κεντρικής Ασίας θα μείωναν τη ζήτηση για ρωσικό φυσικό αέριο ή ηλεκτρική ενέργεια, περιορίζοντας τις προσπάθειες της Μόσχας. 

Επιπλέον, καθώς ο διάδρομος αναμένεται να αντιπροσωπεύει κυρίως το εμπόριο μεταξύ χωρών της Κεντρικής Ασίας (το μερίδιο του διηπειρωτικού εμπορίου θα παρέμενε κάτω από το 40% ακόμη και το 2030), οι φόβοι για την ελεύθερη οδήγηση της Κίνας στις ευρωπαϊκές υποδομές μπορεί να είναι υπερβολικοί. 

Επιπλέον, για να αξιοποιήσει στο έπακρο την ανάπτυξη του Μεσαίου Διαδρόμου, η ΕΕ θα πρέπει να συνοδεύσει τις επενδύσεις σε υποδομές με την προσφορά ευρύτερης οικονομικής δέσμευσης που θα επιτρέψει στις χώρες κατά μήκος του διαδρόμου να συμμετέχουν σε ευρωπαϊκές αλυσίδες αξίας. Αυτό θα μετέτρεπε τον Μεσαίο Διάδρομο από μια λεωφόρο για το χερσαίο εμπόριο ΕΕ-Κίνας σε δυνητικό παράγοντα αποφυγής κινδύνου για την Ευρώπη, αντικαθιστώντας μέρος του κινεζικού εμπορίου με αυτό των οικονομιών της Κεντρικής Ασίας.

Ενώ αυτές οι εταιρικές σχέσεις θα χρειαστούν χρόνο για να οικοδομηθούν, η ΕΕ μπορεί –και πρέπει– να χρησιμοποιήσει τον Μεσαίο Διάδρομο ως μοχλό σε δύο μέτωπα. 

Το πρώτο είναι εσωτερικό της περιοχής: παρά την ανησυχία ότι οι χώρες της Κεντρικής Ασίας παρακάμπτουν τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει μέχρι στιγμής αποφύγει να χρησιμοποιήσει ένα ειδικό εργαλείο, προτιμώντας τη διπλωματική δέσμευση. Εδώ, η σύνδεση των επενδύσεων του Μεσαίου Διαδεόμου με τη συμμόρφωση με τους ελέγχους των εξαγωγών της ΕΕ θα μπορούσε να βελτιώσει τη διαπραγματευτική θέση του μπλοκ. 

Το δεύτερο εξωτερικό μέτωπο είναι το τουρκικό: ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν άσκησε δριμεία κριτική στον αποκλεισμό της Τουρκίας από το IMEC. Ως φυσικό σημείο εισόδου του Μεσαίου Διαδρόμου στην Ευρώπη, η Τουρκία πρόκειται να επωφεληθεί από την ανάπτυξή του.

 Ως εκ τούτου, οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να το χρησιμοποιήσουν για να καθησυχάσουν την Άγκυρα ότι θα εξακολουθήσει να διαδραματίζει πρωταρχικό ρόλο στην εξωτερική συνδεσιμότητα της ΕΕ. Με αυτόν τον τρόπο, θα αποκτούσαν έναν σύμμαχο στην Τουρκία για τις φιλοδοξίες της ΕΕ για τον Μέσαίο Διάδρομο και την επακόλουθη εταιρική σχέση με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας.

Η ανάπτυξη του Μεσαίου Διαδρόμου αντιμετωπίζει κινδύνους που η ΕΕ πρέπει να αντιμετωπίσει προσεκτικά. Αλλά αυτό δεν πρέπει να εμποδίζει τους Ευρωπαίους να αξιοποιήσουν τη γεωοικονομική του αξία. 

Οι Βρυξέλλες θα πρέπει να επικεντρωθούν στις τεράστιες δυνατότητες που θα μπορούσε να προσφέρει η ανάπτυξη του διαδρόμου όσον αφορά την εμβάθυνση των οικονομικών, πολιτικών και ενεργειακών δεσμών με την κεντρική Ασία. 

Ταυτόχρονα, ενώ η Κίνα και η Ρωσία μπορεί να επωφεληθούν από την αυξημένη συνδεσιμότητα στην περιοχή, οι νεοανακαλυφθείσες εταιρικές σχέσεις της Ευρώπης στην Κεντρική Ασία μπορεί κάλλιστα να περιορίσουν αυτές τις αντίπαλες επιρροές πολύ περισσότερο από ό,τι θα τους βοηθούσε ο διάδρομος.

*Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

capital.gr/ecfr-eu

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου