ΟΙ ΡΩΣΟ-ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Του Δημητρίου Ψωμιάδη, Πολιτικού Επιστήμονα

Οι ρωσο-τουρκικές σχέσεις αποτελούν μια σημαντική πτυχή της σύγχρονης διεθνούς πολιτικής, γι’ αυτό και το παρόν άρθρο επιχειρεί μια αδρομερή επισκόπηση των αιτίων της σύγκρουσης Ρωσίας και Τουρκίας για ένα θερμό δίδυμο που καθορίζει την πορεία των παγκόσμιων ισορροπιών και υποθέσεων.

Η ΕΥΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΚΑΙ Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ
Το γεγονός ότι η παγκόσμια ιστορία ανατράπηκε και διαμορφώθηκε από
εισβολές άγριων νομαδικών [1]λαών που εξικνούνταν από την μυστική απεραντοσύνη της Ευρασίας προς τις ανεπτυγμένες και πολιτισμένες παράλιες επαρχίες της Ευρώπης, της Ινδίας και της Κίνας, θα αποτελέσει ένα επαναλαμβανόμενο σχήμα, οι μόνιμες συνέπειες του οποίου διαμόρφωσαν την εξέλιξη του κόσμου μας.
Ο άνθρωπος που συστηματοποίησε και σχηματοποίησε και το γεωστρατηγικό αντίκτυπο των μετακινήσεων αυτών και κατανόησε την ιστορικότητα τους, ήταν ο βρετανός Sir Harold Mackinder. Η συνεισφορά του ήταν μια γεωπολιτική ανάλυση της ιστορίας ως αντιπαράθεση των χερσαίων και θαλασσίων δυνάμεων.[2] Θεωρούσε ότι, η ζώνη-άξονας (Pivot Area/Heartland), η λίγο πολύ ταυτιζόμενη με την έκταση της Σιβηρίας και τις παράκτιες περιοχές, ήταν το κλειδί για την παγκόσμια κυριαρχία. Συνέχιζε την ανάλυσή του με τον εσωτερικό δακτύλιο (Inner Crescent/Rimland), όπου εδράζονται τα Αμφίβια Κράτη, της Ευρώπης, της Αραβο-Μεσανατολικής ερήμου και της Ασιατικής ζώνης των μουσσώνων[3], ο οποίος εσωκλείει την ζώνη-άξονα.
 Η ολοκλήρωση της θεώρησης περιλαμβάνει τον εξωτερικό δακτύλιο (Outer Crescent) με τις νήσους και τις υπόλοιπες ηπείρους.
Η Βρετανική Αυτοκρατορία, η μεγαλύτερη ιστορικά θαλάσσια Δύναμη, θεωρούσε ότι η ασφάλειάς της εξαρτιόνταν από την διατήρηση της ισορροπίας[4], με την γιγάντια σε χερσαία έκταση Ρωσική Αυτοκρατορία, η οποία εκμεταλλευόμενη το τεράστιο έμψυχο και άψυχο δυναμικό της επιδίωκε την έξοδό της στις νότιες θάλασσες.
Η οθωμανική αυτοκρατορία ευρισκόμενη μεταξύ των δύο, λειτουργούσε ως «buffer state» -κράτος αποσβεστήρας- απορροφώντας τις ρωσικές πιέσεις αποτρέποντας έτσι την κάθοδο.
 Για να επιτελεί αυτό το έργο βαρύνουσας σημασίας ήταν η υποβοήθηση της βρετανικής ισχύος, είτε διπλωματικά είτε στρατιωτικά, για να διασφαλιστεί η εδαφική ακεραιότητα της και η παράταση της ζωής της, εξυπηρετώντας με τον βέλτιστο τρόπο τα βρετανικά «μόνιμα» συμφέροντα, της προστασίας των εμπορικών οδών μητρόπολης-αποικιών, διασφαλίζοντας έτσι την ισχύ και την ηγεμονία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.

ΑΙΩΝΙΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ

ΡΩΣΙΑ
Η ρωσική ταυτότητα και στρατηγική διαμορφώθηκαν καταλυτικά από την Γεωγραφία. Η χερσαία απεραντοσύνη, των στεπών στον νότο, τα δάση του βορρά και ο Αρκτικός αλλά και η βόρεια ευρωπαϊκή πεδιάδα στην δύση προσέδωσαν μια ανεπανάληπτη αίσθηση ανασφάλειας και τρωτότητας, ερειδόμενη στην παντελή απουσία γεωφυσικών υπερασπίσιμων συνόρων. Η γεωγραφική αυτή σταθερά καθιστούσε ευεπίφορο το ρωσικό έδαφος σε εισβολές από δύο κατευθύνσεις: την ανατολική και νότια γνωστή ως μογγολικό μονοπάτι των στεπών και την δυτική της Βόρειας Ευρωπαϊκής Πεδιάδας.
Η ιστορική συμπεριφορά της Ρωσίας θα διαμορφώνεται από την αναζήτηση ασφάλειας. Για να επιτευχθεί χρειάστηκαν αιώνες σκληρών συγκρούσεων μ’ όλους τους γείτονες αποτέλεσμα των πραγματιστικών δεδομένων και πιεστικών αναγκαιοτήτων που υπαγόρευαν την  στρατηγική της.
Αρχικά, αφού σταθεροποιήθηκε ο μοσχοβίτικος πυρήνας της, επεκτάθηκε δυτικά στους βάλτους του Πρίπετ αλλά ο κύριος όγκος της επέκτασης ήταν βόρεια στον Αρκτικό και βορειοανατολικά στα Ουράλια, τα μέρη αυτά ήταν ιδανικά λόγω της απουσίας μογγολικών συμφερόντων εκεί, καθώς επίσης της λειτουργίας τους ως έσχατη γραμμή υποχώρησης έναντι τους.[5]
Η δεύτερη φάση, στα μέσα του 16^ου αι. σφράγισε την μογγολική οδό. Η Ρωσία, προωθήθηκε νότια και ανατολικά, βαθιά μέσα στις στέπες, και δεν σταμάτησε μέχρι που έφτασε τα Ουράλια στα ανατολικά, την Κασπία Θάλασσα και την οροσειρά του Καυκάσου στον νότο.[6]
Η τρίτη φάση σφράγισε την πιο επίφοβη οδό: την δυτική. Τον 18^ο αιώνα, υπό τον Μέγα Πέτρο και την Μεγάλη Αικατερίνη, η ρωσική ισχύς ωθήθηκε προς τα δυτικά, κατακτώντας την Ουκρανία στα ΝΔ και φτάνοντας στα Καρπάθια Όρη.[7] Επίσης, μετακίνησε τα ρωσικά σύνορα προς την δύση, ενσωματώνοντας τα Βαλτικά εδάφη και ασφαλίζοντας το ρωσικό πλευρό της Βαλτικής θάλασσας. Ο έλεγχος επί της περιοχής που εκτείνεται από την Βαλτική έως την Μαύρη Θάλασσα, θα ήταν ο χώρος ύψιστης γεωστρατηγικής σημασίας και για λόγους, εμπορικούς, πολιτιστικούς και αμυντικούς.
Το στοιχείο που θα της προσέδιδε απόλυτη ασφάλεια και δυνατότητες περιφερειακής προβολής ισχύος και ελέγχου των μεγάλων εμπορικών οδών, θα ήταν να αποκτήσει πρόσβαση στην θερμή θάλασσα της Μεσογείου.

ΤΟΥΡΚΙΑ
Μια ακόμη φορά η απεραντοσύνη της Ευρασίας έκρυβε έναν λαό που θα άλλαζε ριζικά την πορεία της Ιστορίας. Η εξ’ ανατολών πίεση των Μογγόλων κατανάγκασε την τουρκιδική ορδή των Ογούζων[8], να κατευθυνθούν προς τα δυτικά, αναζητώντας ασφαλή εγκατάσταση στα εδάφη του Σελτζουκικού κράτους. Η κατάκτηση του Σελτζουκικού κράτους από τους Μογγόλους και η μετέπειτα κατάρρευση της εξουσίας του, ευνόησε την ανάδυση, στα βορειοδυτικά της Ανατολίας, του εμιράτου του Οσμάν στα τέλη του 13^ου αιώνα. Αυτή θα ήταν η κοιτίδα του κράτους.[9] Η εδραίωση επί της Ανατολίας θα επιτυγχανόταν με την κατάκτηση των εδαφών της φθίνουσας Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, των άλλων εμιράτων και των κρατών της Χερσονήσου του Αίμου, εμφορούμενη από το jihad[10] και θα αποτελούσε μια εμπροσθοβαρή διαδικασία, κινητροδοτούμενη από ένα μείγμα θρησκευτικότητας, επιθυμίας λαφύρων και μεγαλείου που θα διαρκούσε έως την δεύτερη πολιορκία της Βιέννης το 1683.
Στο απόγειο της ισχύος της (1453-1606) η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα περιελάμβανε τον ασφαλή και εδραιωμένο πυρήνα πέριξ της Κων/πολης και Προποντίδας ως κέντρο και θα εκτεινόταν έως την Βιέννη στην δύση, στα ανατολικά φτάνοντας έως την νότιο Ρωσία, τον Καύκασο, την Περσία, την Μεσοποταμία και στον νότο τις χώρες της Βορείου Αφρικής.[11]

Η ΔΙΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΕΛΚΥΣΤΙΝΔΑ
Η μακρά πορεία πολεμικών συγκρούσεων μεταξύ Ρώσων και Τούρκων θα ξεκινούσε το 1569 και θα συνεχιζόταν με αυξομειούμενη ένταση μέχρι και τον Α΄ ΠΠ. Η μέγιστη γεωστρατηγική ανατροπή στο σύμπλοκο της Μαύρης Θάλασσας επήλθε με τον πόλεμο του 1768-1774 και την υπογραφή της συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή[12] επί Μεγάλης Αικατερίνης, όπου η Ρωσία αποκτούσε δικαίωμα προστασίας των ορθοδόξων πληθυσμών και συνεπώς επέμβασης στα εσωτερικά της Οθωμανικής και το δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας για τα πλοία με ρωσική σημαία. Όλα τα ανωτέρω ήταν σαφής ένδειξη ότι ο συσχετισμός δυνάμεων στην περιοχή έγερνε καθοριστικά υπέρ της Ρωσίας. Το 1783 προσαρτήθηκε η Κριμαία (Ταυρίδα).
Η φθίνουσα ισχύς της Οθωμανίας έθετε επιτακτικά για τις Μεγάλες Δυτικές Δυνάμεις της Ιεράς Συμμαχίας, το ζήτημα της διατηρήσεως της εδαφικής ακεραιότητάς της έναντι της ρωσικής καθοδικής επεκτατικότητας και του εν γένει ελέγχου της για να εξισορροπηθεί η ρωσική επιρροή επί των βαλκανικών λαών.
Μια από τις κύριες συνιστώσες για την κατανόηση της πολιτικής των δύο Δυνάμεων ήταν το Ανατολικό Ζήτημα (1774-1923), όπου η προϊούσα απώλεια της οσμανλικής δύναμης και το συνεπαγόμενο κενό που άφηνε, έθεταν μετ’ επιτάσεως την ανάγκη πληρώσεως αυτού. Σταδιακά, οι αφόρητες ρωσικές πιέσεις προς τον αξονικό χώρο, Βαλκανίων-Μικράς Ασίας-Καυκάσου, με επίκεντρο τα Στενά, επέστησαν την προσοχή της υψηλής στρατηγικής της θαλασσοκράτειρας Αγγλίας. Τα μέσα αντιμετώπισης ήταν ο αμεσότερος έλεγχος και δια του καθεστώτος των διομολογήσεων και όποτε απαιτούνταν, η άμεση στρατιωτική εμπλοκή όπως συνέβη στον Κριμαϊκό Πόλεμο 1853-1856. Η τελευταία θερμή σύγκρουση μεταξύ των δύο επισυνέβη στον Α’ ΠΠ, κυρίως στον Καύκασο και τα περσικά σύνορα.[13]
Ως επίλογος, η Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917[14], η οποία εξέτρεψε την παγκόσμια ιστορία από την εν πολλοίς προδιαγεγραμμένη επαναφορά της στην προπολεμική τάξη αλλά και η Επανάσταση των Κεμαλικών το 1919[15] έθεσαν τις διμερείς σχέσεις σε νέα τροχιά. Η σύναψη συνθήκης[16] με την εκατέρωθεν αναγνώριση, η παροχή στρατιωτικής βοήθειας στο κεμαλικό καθεστώς και η διευθέτηση των εδαφικών διαφορών στον Καύκασο προσέδωσαν σταθερότητα και ομαλότητα, χαρακτηριστικά που διατηρήθηκαν καθ’ όλη την μεσοπολεμική περίοδο.[17]

ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Η ήττα των δυνάμεων του Άξονα από την Μεγάλη Συμμαχία και η συνεπακόλουθη εκμηδένιση του μόνου ενοποιητικού στοιχείου της νικηφόρου συμμαχίας, είχε ως αποτέλεσμα την ανάδυση των αντιτιθέμενων συμφερόντων τους, η οποία οδήγησε σε μια συγκρουσιακή δυναμική πλανητικής κλίμακας. Το μεν σοσιαλιστικό στρατόπεδο με πόλο ισχύος την ΕΣΣΔ, εμπεριείχε τις κατεχόμενες χώρες από τον Ερυθρό Στρατό και κάποια κομμουνιστικά καθεστώτα ανά την υφήλιο. Το δε καπιταλιστικό στρατόπεδο με κέντρο βάρους τις ΗΠΑ, που διαδέχθηκαν την ασθμαίνουσα Μεγάλη Βρετανία, συνάσπισαν πέριξ τους τις καπιταλιστικές χώρες, κυριαρχώντας ταυτόχρονα επί των παγκοσμίων θαλασσών.[18] Το διπολικό διεθνές σύστημα,[19] ως άρθρωση δύο συστημάτων με παγιωμένη ηγεσία και χαρακτηριστικά και ο ανταγωνιστικός χαρακτήρας έμπλεος αμοιβαίας καχυποψίας και αδιαλλαξίας[20] συνέθεταν έναν κόσμο όπου ελάχιστα περιθώρια ελιγμών είχαν οι υπόλοιποι παίκτες λόγω των δύο σαφώς οριοθετημένων σφαιρών επιρροής. Eντός αυτού του κόσμου ήταν που καλούνταν και η Τουρκία να επιλέξει την αναπόφευκτη ένταξή της σ’ έναν από τους δύο συνασπισμούς.

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΗΠΑ
Για να αντιληφθούμε την αμερικανική στρατηγική στην πληρότητά της θα πρέπει να ανατρέξουμε στον αμερικανό καθηγητή N. Spykman, οποίος θεωρούσε ότι: «Όποιος ελέγχει το κρηπίδωμα (Rimland) εξουσιάζει την Ευρασία και όποιος εξουσιάζει την Ευρασία ελέγχει το πεπρωμένο του κόσμου»[21], αξίωμα η εφαρμογή του οποίου σημαίνει πως, «πρέπει σε καιρό ειρήνης να φροντίσουμε ώστε να μην επιτραπεί σε κανένα κράτος ή συμμαχία κρατών σε οποιαδήποτε από τις δύο περιοχές του Παλαιού Κόσμου – Ευρώπη και Άπω Ανατολή- να αναδυθεί ως κυρίαρχη δύναμη, η οποία θα μπορούσε να απειλήσει την ασφάλειά μας»[22] και συγκεκριμένα «υπό την μορφή ενός εχθρικού προς τα συμφέροντά μας συνασπισμού»[23] στόχευση που εν προκειμένω αφορούσε την ΕΣΣΔ.
Ο ρόλος λοιπόν, της Τουρκίας μαζί με την Ελλάδα, ως χώρες κλειδιά ήταν να λειτουργούν ως «ένα ενοποιημένο γεωστρατηγικό μπλοκ το οποίο ήταν ικανό, αν υποστηριζόταν κατάλληλα, να εμποδίσει την σοβιετική διείσδυση στην ανατολική Μεσόγειο και το Σουέζ μέσω των Στενών ή/και του Αιγαίου».[24]
Η γεωστρατηγική υπεραξία της Τουρκίας έγκειται στην δεσπόζουσα θέση της επί της Μεσογείου, μιας παγκόσμιας περιφερειακής θάλασσας. Η κατοχή του διαύλου των Στενών του Βοσπόρου-Ελλησπόντου (chock point)[25], της επιτρέπει να ελέγχει την κίνηση του θαλάσσιου άξονα Βορρά-Νότου. Επίσης, σημαντική είναι η γειτνίαση της με την διώρυγα του Σουέζ (chock point). Η γεωγραφική της θέση, όμως, της επεφύλασσε και προνομιακή θέση στον άξονα Δύση-Ανατολή. Η χερσαία συμπαγής μάζα της επιτρέπει, να ανάσχει την Ρωσία, να ασκεί καθήκοντα ελέγχου και προβολής ισχύος επί του Καυκάσου και της Μέσης Ανατολής και να βρίσκεται σε πολύμορφη αλληλόδραση με την Κεντρική Ασία. Όλα αυτά τα στρατηγικά χαρακτηριστικά την καθιστούν «χώρα άξονα»[26] λόγω της επικάθισής της  επί του «βόρειου κρηπιδώματος». Έτσι λοιπόν, επικαθορίζει και διαμορφώνει τους πλανητικούς σχεδιασμούς των Μεγάλων Δυνάμεων
Η προστιθέμενη γεωπολιτική αξία της λοιπόν, και οι εντεινόμενες πιέσεις της σοβιετικής ηγεσίας για αναθεώρηση της συνθήκης του Μοντρέ, για εγκατάσταση βάσεων στα Στενά και το αίτημα επιστροφής των επαρχιών Καρς και Αρνταχάν[27] στην ΕΣΣΔ, αποτελώντας απόδειξη της διιστορικότητας της ρωσικής στρατηγικής, ανάγκασαν την Τουρκία για λόγους ασφαλείας να αποταθούν στις ΗΠΑ, διότι τυχόν ικανοποίηση των σοβιετικών αιτημάτων θα την καθιστούσε δορυφόρο της Σοβιετικής Ρωσίας.
Αποκορύφωμα της τουρκικής βούλησης για ασφάλεια υπήρξε η ένταξή της, μαζί με την Ελλάδα, στο ΝΑΤΟ[28] το 1952[29], πράξη που ήταν συμβατή πλήρως με την στρατηγική της Ανάσχεσης του NSC–68[30] εγκαινιάζοντας μια πορεία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής όπου είχε ως επίκεντρο την σχέση με τον αμερικανικό παράγοντα. Φυσικά η σχέση είχε σοβαρές διακυμάνσεις λόγω των συγκρουομένων συμφερόντων τους, με κορυφαίες την τουρκική απογοήτευση από την επιστολή Τζόνσον[31] το 1964  και το εμπάργκο όπλων λόγω της εισβολής στην Κύπρο[32], πράξεις που είχαν ως αποτέλεσμα την προσέγγιση με την ΕΣΣΔ και την ΕΟΚ. Αλλά παρ’ όλα αυτά κανόνας παρέμενε οι σχέσεις με τις ΗΠΑ και τα ανοίγματα προς τους Σοβιετικούς είχαν τακτική σημασία και γι’ αυτό επικεντρώνονταν σε ζητήματα χαμηλής πολιτικής.

ΜΕΤΑΨΥΧΡΟΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Η πτώση της σοβιετικής αυτοκρατορίας[33] 1989-1991, επέφερε απροσδόκητα το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, τέλος που δεν προδίκαζε ή έστω προϊδέαζε μια νέα ειρηνική και ευημερούσα τάξη του κόσμου.
Η κινητικότητα της μεταψυχροπολεμικής περιόδου ώθησε την Άγκυρα να συσφίξει τις οικονομικές της σχέσεις[34] με την Μόσχα, με παράλληλο στόχο την βαθύτερη ένταξη στην ΕΕ,  διατηρώντας, πάγια, την συνεργασία με τις ΗΠΑ ως τον ακρογωνιαίο λίθο  στρατηγικής της. Η χρησιμότητα των σχέσεων με τις ΗΠΑ, την Ρωσία και την ΕΕ ήταν να παρέχει μεγαλύτερη διαφοροποίηση ασφαλείας την Άγκυρα. Συνεπώς, το αναδυόμενο διεθνές σύστημα και η ανισομερής κατανομή ισχύος του, διεύρυναν τα περιθώρια ελιγμών της Τουρκίας και της επέτρεψαν να ακολουθήσει  μια νέο-οθωμανική εξωτερική πολιτική που στόχο έχει την απόκτηση της πολυπόθητης περιφερειακής ηγεμονίας, με πρότυπο την Οθωμανική κληρονομιά, στόχευση που βασίζεται στο γεωπολιτικό της δυναμικό και την ιστορίας της, με στοιχείο κλειδί την προστασία των μουσουλμάνων.[35] Η άνοδος του AKP στην εξουσία επέτεινε και συστηματοποίησε αυτήν την στρατηγική επιθυμία. Η νέο-οθωμανική επιδίωξη, όμως, έφερε την Άγκυρα αντιμέτωπη με την Μόσχα σε περιοχές ζωτικού ενδιαφέροντος της δεύτερης, όπως ο Καύκασος, η Κεντρική Ασία και η Μαύρη Θάλασσα. Οι περιοχές αυτές αποτελούν σφαίρα επιρροής ή αλλιώς το «εγγύς εξωτερικό» της Ρωσίας, γεγονός που συνεπαγωγικά οδηγεί στην δυναμική προάσπιση τους έναντι οποιουδήποτε ανταγωνιστή.
Η άνοδος των Πούτιν και Ερντογάν στην ηγεσία των χωρών τους, ώθησε τις διμερείς σχέσεις σε μια «παράδοξη άνοιξη». Η εντυπωσιακή εκτίναξη του εμπορίου, η εκατέρωθεν διπλωματική στήριξη και η προμήθεια φυσικού αερίου μέσω αγωγών, όπως ο Blue Stream[36] και ο σχεδιαζόμενος Turkish Stream[37] αλλά και η κατασκευή ενός πυρηνικού εργοστασίου από την Rosatom,[38] αποδεικνύουν την δυναμική προσέγγιση και σύσφιξη των σχέσεων την τελευταία δεκαετία.

Αναπόφευκτα τα αποκλινόμενα γεωστρατηγικά συμφέροντα στα μέτωπα του Καυκάσου-Κεντρικής Ασίας, της Μαύρης Θάλασσας, ιδίως μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, αλλά κυρίως αυτό του εμφυλίου της Συρίας, ήταν σαφές ότι θα τις έφερναν πάλι σε τροχιά σύγκρουσης. Η κατάρριψη του ρωσικού Sukhoi Su-24[39] κοντά στα τουρκο-συριακά σύνορα, υπήρξε απλώς η αφορμή για την σύγκρουση. Ακολούθησε η ρήξη των σχέσεων, όπου τέθησαν εν αμφιβόλω σημαντικά projects (TurkStream) και η Ρωσία επέβαλλε οικονομικές κυρώσεις στην Τουρκία.[40]
Η πύκνωση των προβλημάτων με τις ΗΠΑ, την ΕΕ, των προσφυγικών ροών, των Κούρδων και του ISIS, ανάγκασαν τον Ερντογάν να αποζητήσει την εξομάλυνση των σχέσεων με την Ρωσία, έτσι ώστε να αντιστρέψει την αυξανόμενη απομόνωση της χώρας[41], επιδίωξη που κατέστη επιτακτικότερη μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15^ης Ιουλίου 2016. Έκτοτε, οι σχέσεις αναθερμάνθηκαν με κορυφαίο παράδειγμα την επανεκκίνηση του Turkish Stream, αλλά αυτά που χωρίζουν τις δύο χώρες μάλλον δεν θα μπορέσουν να υπερκεραστούν.[42]

 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ με την αναδίπλωση της ρωσικής ισχύος στην περιοχή των Βαλκανίων-Μαύρης Θάλασσας-Καυκάσου, αποτέλεσε μεταίχμιο για τις ρωσο-τουρκικές σχέσεις. Το κύριο χαρακτηριστικό της νέας περιόδου ήταν η βούληση για αναβίωση του αυτοκρατορικού παρελθόντος τους, ως νομιμοποιητικού παράγοντα στο εσωτερικό τους αλλά και ως πρότυπο άσκησης της εξωτερικής πολιτικής τους.
Παρ’ όλο που ο διπολισμός με τους αυστηρούς καθορισμούς του εξέλειπε, η  ρωσο-τουρκική σχέση ετεροκαθορίζεται για ακόμα μια φορά από τα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ και της Ρωσίας.
Η Ρωσία αντιλαμβανόμενη τον εαυτό της ως μια Μεγάλη Δύναμη που επανακάμπτει, επιζητεί τον απολεσθέντα ρόλο και λόγο της στο παγκόσμιο γίγνεσθαι με συνέπεια να διεκδικεί δυναμικότερα το εκτόπισμα που απολάμβανε μέχρι το 1991. Μοιραία όμως η στόχευση αυτή δεν επιχειρείται στο κενό.
Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να θεωρούν την Ρωσία ως την μέγιστη απειλή κατά της εθνικής τους ασφάλειας, με συνέπεια να υπάρχουν φωνές που να καλούν σε αναβίωση της πολιτικής ανάσχεσης.
[43] Επομένως, τα μέτωπα σύγκρουσης ξεκινούν από τις Βαλτικές χώρες συνεχίζουν με την Ουκρανία για να καταλήξουν στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και δια μέσου της Συρίας στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο-Κασπία.
Εντός αυτού του πλαισίου αλλά και των ιδιαίτερων περιφερειακών αντιθέσεών τους, Ρωσία και Τουρκία, επιζητούν την μεταξύ τους συνεννόηση, υπό όρους.
 Η κοινή καχυποψία για την Δύση πρώτιστα, οφείλεται στην επιθυμία αναθεώρησης του status quo, λόγω του αισθήματος αδικίας που τις διακατέχει, θεωρώντας και οι δύο ότι η διαμόρφωσή του δεν λαμβάνει επαρκώς τα συμφέροντά τους υπ’ όψιν.
Έπειτα, λόγω αμοιβαίων σκοπιμοτήτων, η Τουρκία αφενός ως το ασθενέστερο μέρος, επιθυμεί την συνεργασία με την Ρωσία, διότι εκτός των οικονομικών οφελών, της ανάγκης για ομαλή και φθηνή τροφοδοσία με ενέργεια, η συνεργασία της προσδίδει μια αίσθηση πολυμέρειας και μείωσης της εξάρτησης από την Δύση, συνιστώσα που αποτελεί διαχρονική τουρκική τακτική όταν επιζητούσε μεγαλύτερα ανταλλάγματα.
Η Ρωσία, αφετέρου, χρησιμοποιεί την Τουρκία ως μοχλό πρόκλησης αναταραχής στην Ατλαντική Συμμαχία διαταράσσοντας την συνοχή και αποφασιστικότητα απέναντί της.

Οι εξελίξεις στην περιοχή κοινών ενδιαφερόντων τους είναι ραγδαίες και αφήνουν ελάχιστα περιθώρια άσκοπων ελιγμών.
Ο μόνος τρόπος, λοιπόν, βέλτιστης εξυπηρέτησης των γεωστρατηγικών συμφερόντων τους είναι η ισχύς ώστε να επιτύχουν επαρκή επίπεδα ασφάλειας.
Παρ’ όλη την ευκαιριακή συναντίληψη σε πολλά επιμέρους ζητήματα, η αμοιβαία δυσπιστία και εχθρότητα κυριαρχούν καταλυτικά στο πνεύμα της σχέσης τους και δεν υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις για κάποια δραματική αλλαγή στις σχέσεις τους.

[1] Ενδεικτικά: Ούννοι, Μογγόλοι, Τουρκικά φύλα.
[2] Geoffrey Parker, Γεωπολιτική, εκδ. Ροές, 2002, σελ.68.
[3] Nicholas J. Spykman, Η Γεωγραφία της Ειρήνης, GEOLAB εκδ. Παπαζήση, 2004, σελ. 93, 101 .
[4] ο.π. σελ 94.
[5] Stratfor, Geopolitics of Russia: Permanent struggle σελ.2. http://www.colorado.edu/geography/class_homepages/geog_4892_sum10/Geopoliticsofrussia_stratfor.pdf
[6] Ο.π. σελ.4.
[7] Ο.π. σελ.4.
[8] ΑΑ Βασίλιεφ, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, τομ.Β, εκδοτικό οργανισμός Πάπυρος, σελ.306.
[9] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, σελ. 140, εκδ. Αθηνών. Για λογ. Εκδόσεων Παραπολιτικά ΑΕ, τομ.21.
[10] R.Hrair Dekmejian, Επαναστατημένο Ισλάμ, εκδ. Παπαζήση, 2007, σελ.89.
[11] Mesut Uyar & Edward Erickson, A military history of the Ottomans, Greenwood Publishing Group Κεφ.2 http://psi424.cankaya.edu.tr/uploads/files/Uyar%20and%20Erickson%20(eds_),%20A%20Military%20Hist%20of%20the%20Ottomans.PDF
[12] Σελέκου Ολυμπία, ‘’Συνθήκη Κιουτσούκ Καϊναρτζή,’’ Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, 29/1/2008. Online at: [http://blacksea.ehw.gr/forms/filePage.aspx?lemmaId=11142 ]
[13] Γιώργος Μαργαρίτης, Πλημμυρίδα και άμπωτη, , εκδ. Βιβλιόραμα, 2011, σελ.189.
[14] Eric Hobsbawm, Η εποχή των Άκρων, κεφ.2 Η Παγκόσμια Επανάσταση, εκδ Θεμέλιο, 1999, σελ.79 και Ι. Στεφανίδης Ισορροπία δυνάμεων και ηγεμονική πρόκληση, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, 2006, σελ.86-91.
[15] [15] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, σελ. 126, εκδ. Αθηνών. Για λογ. Εκδόσεων Παραπολιτικά ΑΕ, τομ.34.
[16] Καργάκος Τόμος Γ.
[17]G. Harris Cross-Alliance  politics: Turkey and Soviet Union Σελ 1,  http://www.politics.ankara.edu.tr/dergi/tybook/12/Gorge_Harris.pdf
[18] Η εποχή των Άκρων, Eric Hobsbawm, κεφ.2 Η Παγκόσμια Επανάσταση, 1999, εκδ Θεμέλιο,σελ.290.
[19]  Adam Watson, Η εξέλιξη της διεθνούς κοινωνίας, εκδ. Ποιότητα, δ΄ έκδοση 2010, σελ.503.
[20] Eric Hobsbawm, Η εποχή των Άκρων, κεφ.2 Η Παγκόσμια Επανάσταση, εκδ Θεμέλιο, 1999, σελ.298-9.
[21] Nicholas J. Spykman, Η Γεωγραφία της Ειρήνης, GEOLAB εκδ. Παπαζήση, σελ. 107.
[22] Ο.π. σελ 90.
[23] Ο.π. 112.
[24] Φούσκας Β.Κ.. Ζώνες Πολέμου: Η Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική στα Βαλκάνια και την Ευρύτερη Μέση Ανατολή, μετ. Κολιόπουλος Κ., εκδ. Ποιότητα ,2003, σελ. 177-178..
[25] World Oil Transit Chokepoints, 10/11/2014. Online at: [ https://www.eia.gov/beta/international/regions-topics.cfm?RegionTopicID=WOTC ]
[26] Zbigniew Brzezinski, Η μεγάλη σκακιέρα, εκδοτικός Οίκος Λιβάνη, 1998, σελ.90.
[27] ΙΔΙΣ, Η έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, 1941-1950: Στρατηγικά ή ιδεολογικά αίτια, σελ 185-186. http://www.idis.gr/coldwar/pdf/e-book.pdf
[28] Ι. Στεφανίδης, Ασύμμετροι εταίροι,  εκδ Πατάκη, 2010, σελ 84.
[29] Φίλιπ Ρόμπινς. Στρατός και διπλωματία. Μετ. Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος, εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2004, σελ.162.
[30] https://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/coldwar/documents/pdf/10-1.pdf
[31] Φίλιπ Ρόμπινς. Στρατός και διπλωματία. Μετ. Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος, εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2004, σελ.163-5.
[32] Ο.π. σελ 165-168.
[33] John Baylis & Steve Smith, Η παγκοσμιοποίηση της Διεθνούς Πολιτικής, επιμ. Κώστας Υφαντής, εκδ. Επίκεντρο 2007, σελ. 175-176.
[34] Φίλιπ Ρόμπινς. Στρατός και διπλωματία, μετ. Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος, εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2004, σελ.82.
[35] Αχμέτ Νταβούτογλου, Το στρατηγικό βάθος και η διεθνής θέση της Τουρκίας, μετ. Ν. Ραπτόπουλος εκδ. Ποιότητα, 2010.
[36] Blue Stream, Online at: [http://www.gazprom.com/about/production/projects/pipelines/active/blue-stream/ ]
[37] Turk Stream, Online at: [http://www.gazpromexport.ru/en/projects/6/ ]
[38] Turkish nuclear power programme http://www.nuclearpowerplantssummit.com/files/Turkish-Nuclear-Power-Programme.pdf
[39] Stratfor, ‘’Πως περιπλέκει το «παιχνίδι» η κατάρριψη του Su-24,’’ 25/11/2015. Online at: [http://www.euro2day.gr/specials/topics/article/1379104/stratfor-pos-periplekei-to-paihnidi-h-katarripsh.html ]
[40]Reuters, ‘’Ποιες είναι οι οικονομικές κυρώσεις της Ρωσίας σε βάρος της Τουρκίας,’’ 01/12/2015.  Online at: [http://www.kathimerini.gr/840667/article/epikairothta/kosmos/poies-einai-oi-oikonomikes-kyrwseis-ths-rwsias-se-varos-ths-toyrkias ]
[41] Jeffrey Mankoff, ‘’Η επαναπροσέγγιση Ρωσίας και Τουρκίας,’’ Foreign Affairs,  21/7/2016. Online at: [http://www.foreignaffairs.gr/articles/70894/jeffrey-mankoff/i-epanaproseggisi-rosias-kai-toyrkias ]
[42] Zülfikar Doğanm, ‘’Little has changed between Turkey, Russia despite reconciliation,’’ Al Monitor, 16 Nov. 2016. Online at: [http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/11/turkey-russia-sanctions-apology-salvage-economic-ties.html ]
[43] Gregory Feifer, ‘’Μάζεψε τον εαυτό σου,’’ Foreign Affairs 26/10/2015 Online at:
[ http://www.foreignaffairs.gr/articles/70554/gregory-feifer/mazepse-ton-eayto-soy ]

απο τις anixneuseis.gr