Κάποτε υπήρχε μια ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι οι παλίρροιες της παγκοσμιοποίησης ήταν τόσο αμετάβλητες όσο τα καιρικά φαινόμενα. "Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι κάτι το οποίο μπορούμε να συγκρατήσουμε ή να απενεργοποιήσουμε: είναι το οικονομικό ισοδύναμο μιας
δύναμης της φύσης, όπως ο άνεμος ή το νερό", έλεγε ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον κατά τη διάρκεια ομιλίας του στο Ανόι του Βιετνάμ το 2000. Ο Βρετανός τότε πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ ομονοούσε, μιλώντας σε διάσκεψη του κεντροαριστερού Εργατικού Κόμματος το 2005. "Ακούω ανθρώπους να λένε ότι πρέπει να σταματήσουμε την παγκοσμιοποίηση. Μπορούμε επίσης να συζητήσουμε εάν το φθινόπωρο πρέπει να ακολουθεί το καλοκαίρι. Δεν το συζητούν πάντως στην Κίνα και την Ινδία. Εκμεταλλεύονται τις δυνατότητες που δίνει, με τρόπο που θα αλλάξει τόσο τη δική τους ζωή, όσο και τη δική μας".Αυτή η αλληγορία - η οποία υποθέτει ότι ο κόσμος γίνεται ολοένα και μικρότερος και πιο επίπεδος, ότι τα σύνορα θα ανοίγουν εσαεί και το ελεύθερο εμπόριο θα αναπτύσσεται - δέχεται επίθεση την τελευταία δεκαετία. Τους τελευταίους μήνες, πιθανόν να έχει καταρρεύσει οριστικά. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ πολιτεύεται με δασμούς, μαζικές απελάσεις και αποχωρήσεις από στρατιωτικές συμμαχίες και πολυεθνικές συμφωνίες για την κλιματική αλλαγή. Οι μετριοπαθείς, κεντρογενείς πολιτικές δυνάμεις έχουν υποστεί σημαντικές πολιτικές ήττες στον Καναδά, τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ η γερμανική κυβέρνηση του σοσιαλδημοκράτη καγκελάριου Όλαφ Σολτς κατέρρευσε, οδηγώντας σε πρόωρες εκλογές που κατέληξαν σε ενίσχυση εθνικιστικών πολιτικών ρευμάτων. Εν τω μεταξύ, οι ηγέτες σε παγκόσμια κλίμακα έχουν σχεδόν καθολικά αποσυρθεί από την ιδέα ότι, παρά τη βραχυπρόθεσμη δυσφορία που προκαλεί, η παγκοσμιοποίηση κάνει τελικά καλό σε όλους.
Μεταστροφή
Τι συνέβη; Τα τελευταία 40 χρόνια, η οικονομική ανάπτυξη στην Κίνα εκτινάχθηκε, καθώς οι αγορές άνοιξαν στα προϊόντα της χώρας και 800 εκατομμύρια Κινέζοι πολίτες ξέφυγαν από τη φτώχεια. Ο αντίκτυπος στις ανεπτυγμένες χώρες ήταν πολύ σκληρότερος. Ενώ οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι, δημιουργώντας σχεδόν 700 περισσότερους δισεκατομμυριούχους μόνο στις ΗΠΑ σε σχέση με το 1990, οι βιομηχανικοί κόμβοι στις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη παρήκμασαν και η μεσαία τάξη παρέμεινε στάσιμη.
Το σωρευτικό αποτέλεσμα σημάδεψε το εκλογικό σώμα, δημιουργώντας το υπόβαθρο για ανορθόδοξους πολιτικούς και επίδοξους αυταρχικούς ηγέτες που σπεύδουν να αναδείξουν τη θέση ότι η παγκοσμιοποίηση ήταν κάθε άλλο παρά αναπόφευκτη. "Σαφώς η αφήγηση ήταν εσφαλμένη και η θεωρία περί φυσικού φαινομένου ήταν λάθος", λέει ο Dani Rodrik, καθηγητής στο Harvard Kennedy School. "Η παγκοσμιοποίηση δεν έπεσε από τον ουρανό. Τη φτιάξαμε και θα μπορούσαμε να την αναδομήσουμε ή να την καταργήσουμε".
Βρισκόμαστε τώρα στην εποχή της λεγόμενης "αποπαγκοσμιοποίησης", με τις χώρες να δίνουν προτεραιότητα στο εθνικό τους συμφέρον έναντι του παγκόσμιου καλού. Αν κοιτάξει ωστόσο κανείς προσεκτικότερα, η εικόνα είναι λιγότερο σαφής. Ο όγκος του παγκόσμιου εμπορίου εμπορευμάτων αυξήθηκε κατά 3,3% το γ’ τρίμηνο του 2024 σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2023, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Αυτή η σφύζουσα παγκόσμια αγορά έχει συγκλονίσει ολόκληρους βιομηχανικούς κλάδους. Οι επιδοτήσεις της Κίνας στις εγχώριες πράσινες βιομηχανίες της έχουν οδηγήσει στην ανάδυση εταιρειών όπως η BYD, η οποία αποστέλλει φθηνά ηλεκτρικά οχήματα σε όλο τον κόσμο και σε απότομη μείωση του κόστους τεχνολογιών όπως ηλιακοί συλλέκτες και μπαταρίες. Η κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν, η οποία υιοθέτησε πολλούς από τους δασμούς της πρώτης θητείας Τραμπ, διοχέτευσε 300 δισεκατομμύρια δολάρια σε πρότζεκτ καθαρής ενέργειας μέσω του νόμου για τη μείωση του πληθωρισμού του 2022, εν μέρει εν αναμονή της έντονης διεθνούς ζήτησης για μείωση των εκπομπών ρύπων.
Σε πολλούς κλάδους, καμιά παγκοσμιοποίηση δεν φαίνεται να υποχωρεί. "Δεν είμαι ιδιαίτερη οπαδός της λέξης "αποπαγκοσμιοποίηση", λέει η Karen Harris, γενική διευθύντρια στο Macro Trends Group της Bain. "Ενώ σίγουρα υπάρχει μια προσπάθεια να μην εξαρτώνται τόσο από αναξιόπιστους εταίρους σε θέματα εθνικής ασφάλειας, η Κίνα και οι ΗΠΑ συνεχίζουν να υποστηρίζουν ακόμη πτυχές της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας".
Αταξία
Αυτή η περίπλοκη δυναμική έχει φέρει τους υποστηρικτές της παγκοσμιοποίησης σε δύσκολη θέση. Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, το οποίο συγκέντρωσε πριν λίγες εβδομάδες το μεγαλύτερο μέρος των διεθνών επιχειρηματικών και πολιτικών ελίτ στο Νταβός της Ελβετίας, έχει διεκτραγωδήσει αυτή τη νέα κατάσταση. "Το εθνικό συμφέρον βρίσκεται πλέον στον πυρήνα της σκέψης όλων, το παγκόσμιο συμφέρον έχει υποχωρήσει", λέει ο Børge Brende, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Φόρουμ. Ωστόσο, "το εμπόριο και οι επενδύσεις ήταν η κινητήριος δύναμη για την ανάπτυξη την τελευταία δεκαετία και ανάπτυξη σημαίνει επίσης ευημερία".
Ο Brende εξακολουθεί να βλέπει ευκαιρίες για παγκόσμια συμφωνία για τον έλεγχο των πανδημιών, την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και άλλα θέματα. Η ταχεία επέκταση τεχνολογιών όπως η τεχνητή νοημοσύνη, προσθέτει, θα απαιτήσει πολυμερή συντονισμό. Το να επιτραπεί στην τεχνητή νοημοσύνη να αναπτυχθεί ανεξέλεγκτα - για παράδειγμα, να ενσωματωθεί σε πυρηνικά όπλα - θα ήταν καταστροφικό.
Ακριβώς όπως η ταχεία παγκοσμιοποίηση ήταν ευπρόσδεκτη έως ότου λαϊκές πλειοψηφίες να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι τα αρνητικά αντιστάθμιζαν τα θετικά της, η αποπαγκοσμιοποίηση θα οδηγήσει επίσης αναπόφευκτα σε αμφισβήτηση της υποκείμενης συναίνεσης που την καθοδηγεί - ίσως και νωρίτερα απ’ ό,τι πιστεύουν οι περισσότεροι. Όπως αναφέρει και ο Brende, "πρέπει να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε κάποια τάξη σε έναν άτακτο κόσμο".
Απόδοση - Επιμέλεια: Γιώργος Δ. Παυλόπουλος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου