Ἡ κρίση τοῦ ἀνθρωπισμοῦ - Νικόλαος Μπερντιάεφ

Ἡ κατάφαση τῆς ἀνθρώπινης ἀτομικότητας προϋποθέτει τήν συνείδηση τοῦ δεσμοῦ πού συνδέει τόν ἄνθρωπο μέ  μία ἀνώτερη θεϊκή ἀρχή. 

Καί ἀφοῦ τό πρόσωπο  δέν θέλει νά ἀναγνωρίσει τίποτε ἔξω ἀπό αὐτήν, κονιορτοποιεῖται κατά κάποιο τρόπο καί ὑποκύπτει στήν ὁρμητικότητα τῶν κατώτερων στοιχείων τῶν ὁποίων αὐτό ἔχει γίνει βορά. 

Ὁ ἄνθρωπος, λοιπόν, παύει νά αἰσθάνεται ὅτι ζεῖ, ἐφόσον δέν
ἀναγνωρίζει τήν ὕπαρξη τοῦ μή-ἐγώ του καί ἀρνεῖται αὐτό πού εἶναι ἀναγκαῖο γιά νά παραμείνει μία ἀτομικότητα, τήν πραγματικότητα ὄχι μόνον τῶν ἄλλων προσώπων, ἀλλά καί τοῦ θεϊκοῦ ὄντος. 

Πράγματι ἡ αὐτοκατάφαση πού δέν γνωρίζει ὅρια καί δέν ἀποδέχεται τίποτε πάνω ἀπό τήν ἴδια καί ἡ ὁποία ὑπῆρξε ἐμπόδιο στόν ἀνθρωπισμό, ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο στήν καταστροφή, διότι αὐτός, ἀρνούμενος ὅλες τίς ἀρχές, παύει νά ἔχει αὐτογνωσία καί εἶναι ὑποχρεωμένος νά ὑποτάσσεται σέ ὑπάνθρωπες καί ὄχι ὑπεράνθρωπες ἀρχές. 

Σ’ αὐτό τό ἀποτέλεσμα ἔχουν φθάσει, ὕστερα ἀπό μία μακρά πορεία, ὁ ἀνθρωπισμός καί ἡ σύγχρονη ἱστορία. 

Ἕνας ἀτομικισμός, πού δέν γνωρίζει ὅρια καί πού δέν ὑποτάσσεται σε τίποτε, κλονίζει τήν ἀτομικότητα καί προξενεῖ τήν καταστροφή.

Ἡ πρόσφατη περίοδος τῆς σύγχρονης ἱστορίας παρουσιάζει τήν μυστηριώδη τραγωδία τῆς ἀνθρώπινης μοίρας.

 Ἀπό τήν μιά, βλέπουμε τήν ἐμφάνιση τῆς ἔννοιας τῆς ἀτομικότητας πού εἰσάγει στόν πολιτισμό τοῦ ἀνθρώπου ἕνα ἄγνωστο στοιχεῖο τῆς προηγούμενης ἐποχῆς ἀλλά, ἀπό τήν ἄλλη, διαπιστώνουμε ἕναν κλονισμό τῆς ἀτομικότητας σέ πρωτόγνωρο βαθμό. 

Αὐτό, λοιπόν, εἶναι τό πραγματικό ἀποτέλεσμα τοῦ ἀνθρωπιστικοῦ processus τῆς ἱστορίας· ὁ ἀνθρωπισμός μεταμορφώνεται σέ ἀντιανθρωπισμό.

Γιά νά δώσουμε μιά πιό συγκεκριμένη ἰδέα αὐτῆς τῆς ἀλλαγῆς θά μιλήσουμε γιά δύο διανοητές τοῦ 19^ου αἰ., ἀνθρώπους ἀντικρουόμενης ἰδιοφυΐας, ἐκπροσώπους δύο διαφορετικῶν πνευματικῶν ρευμάτων, σχεδόν ἐχθρικῶν, ἀλλά τῶν ὁποίων ἡ ἐπίδραση ἦταν μεγάλη στήν ἐξέλιξη τῆς μοίρας τῆς ἀνθρωπότητας. 
Ὁ πρῶτος ὑπερτόνισε τήν ἔννοια τῆς ἀτομικότητας στό πλαίσιο τοῦ πνευματικοῦ πολιτισμοῦ, ἐνῶ ὁ δεύτερος ἐπέδρασε στίς ἀνθρώπινες μάζες, στό κοινωνικό περιβάλλον. 

 Ἀναφέρομαι στόν Fr. Nietzsche καί στόν K. Marx. 

Αὐτά τά δύο πνεύματα, πού δέν συναντήθηκαν ποτέ, δείχνουν τό πέρασμα στόν ἀντιανθρωπισμό.

 Καί στούς δύο ἡ ἀνθρώπινη αὐτοκατάφαση καθίσταται ἡ ἄρνηση τῆς εἰκόνας τοῦ ἀνθρώπου. 

Ὡστόσο, μεταξύ αὐτῶν τῶν δύο διαμετρικῶς ἀντίθετων ρευμάτων ὑπάρχει μία τυπική ὁμοιότητα: τό καθένα ἀντιπροσωπεύει τό τέλος μιᾶς περιόδου ἀνανεώσεως τῆς ἱστορίας. 

Ἔχουμε ἐνώπιόν μας δύο τρόπους μετασχηματισμοῦ τοῦ ἀνθρωπισμοῦ σέ ἀντιανθρωπισμό, δύο μορφές αὐτοκαταστροφῆς τοῦ ἀνθρώπου.

*Νικόλαος Μπερντιάεφ

(Η μετάφραση έγινε από τον Δημήτρη Μπαλτά και είχε δημοσιευθεί στην ''Ευθύνη'', τχ 421, 2007)

πηγή: Aντίφωνο

* Ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΠΕΡΝΤΙΑΕΦ ειναι ένας από τους σπάνιους ανθρώπους, ελεύθερος και δημιουργός, δημιουργός επειδή είναι ελεύθερος. Ένας στοχαστής που ξεπροβάλλει μέσα απ” την καθημερινότητα και παλεύει με δύναμη ενάντια στην μετριότητα και την αντικειμενοποίηση.
Ένας γλυκός και βίαιος μαζί άνθρωπος.
 Ένας φιλόσοφος που θέλει ν’ αλλάξει τον κόσμο με τη δύναμη του πνεύματος. Ένας χριστιανός που το μήνυμά του είναι να βοηθήσει τον άνθρωπο να δώσει την απάντησή του στον Θεό: να γίνει κι αυτός δημιουργός.

Ο Νικόλαος Berdiaeff εγεννήθηκε στο Κίεβο το 1874 και ανήκει σε μια παλιά οικογένεια ευγενών.
 Από παράδοση  εμπήκε στη Στρατιωτική Σχολή, την εγκατέλειψε ύστερ’ από λίγο για να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο του Κιέβου.
  Νωρίς από τα φοιτητικά του χρόνια προσελκύεται από τον μαρξισμό αποστασιοποιούμενος όμως από τον αθεϊσμό και τον υλισμό του.

Άπληστος για κοινωνική δικαιοσύνη απέναντι στις καταπιεζόμενες τάξεις, εσύχναζε στους επαναστατικούς κύκλους, συνελήφθη για μια υπόθεση σοσιαλδημοκρατική, εδικάσθηκε και αποκλείσθηκε από το πανεπιστήμιο.

Εξόριστος δυόμισυ χρόνια στη Βόρεια Ρωσία ζει, χωρίς να είναι ύλιστής, μαζί με μαρξιστές.
Το 1900 δημοσιεύει το πρώτο του βιβλίο: Subjectivisme et individualisme dans la philosophie sociale.
Τέσσερα χρόνια αργότερα παντρεύεται την Lydia Troucheff, νέα καλλιεργημένη από εύπορη οικογένεια, πού αναμίχθηκε επίσης στο επαναστατικό κίνημα, συνελήφθη καί φυλακίστηκε στη Μόσχα.

Σημαντική γνωριμία για την πνευματική του πορεία υπήρξε ο Σέργιος Μπουλγκάκοφ. Ο Μπουλγκάκοφ θα του γνωρίσει «την ασκητική και μυστική παράδοση» της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Το 1914 επειδή επέκρινε με δημοσίευμά του την πολεμική στάση της Ιεράς Συνόδου της Ρωσικής Εκκλησίας σε βάρος των ρώσων μοναχών του Αγίου Όρους, κατδικάζεται σε εξορία στη Σιβηρία.
Η Οκτωβριανή Επανάσταση όμως ματαίωσε την εκτέλεση της ποινής του. Το 1919 συστήνει στη Μόσχα την Ελεύθερη Ακαδημία για την πνευματική καλλιέργεια και το 1920 αρχίζει να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας φιλοσοφία.
Το περιεχόμενο της δράσης του αυτής και ειδικότερα η από μέρους του κριτική του υλισμού και του αθεϊσμου, είχε ως αποτέλεσμα να συλληφθεί από την αστυνομία και να του επιβληθεί ισόβια εξορία.
Έτσι μαζί με άλλους διαφωνούντες προς το κομμουνιστικό καθεστώς διανοούμενους απελάθηκε το 1922.

 Το Βερολίνο θα είναι ο πρώτος σταθμός της εξορίας του, και θα παραμείνει από το 1922 μέχρι το 1924. Εκεί θα ιδρύσει τη Θρησκειοφιλοσοφική Ακαδημία την οποία θα μεταφέρει στο Παρίσι «κέντρο των Ρώσσων εμιγκρέδων».
θα εγκατασταθεί στο Κλαμάρ.
 Εκδίδει παράλληλα το περιοδικό Η οδός.
Η παρισινή περίοδός του θα είναι η πιο γόνιμη μια και θα γράψει τα πιο πολλά βιβλία του τα οποία θα μεταφραστούν στα γαλλικά και άλλες γλώσσες.
Ο Μπερντιάεφ πέθανε στις 23 Μαρτίου του 1948.