Ο πόλεμος κατά του τουρισμού είναι λάθος

Το να βρει κανείς δροσιά στη Βαρκελώνη είναι εύκολο. Μπορεί να κολυμπήσει στη θάλασσα, να πιεί sangria – ή απλά αράξει. 

Πρόσφατα οι κάτοικοι συμμετείχαν σε διαμαρτυρίες κατά των τουριστών, ενώ ορισμένοι έριχναν στους επισκέπτες με νεροπίστολα. Συλλαλητήρια που ζητούσαν τον τερματισμό του μαζικού τουρισμού πραγματοποιήθηκαν επίσης σε όλες τις Βαλεαρίδες και τα Κανάρια. Και δεν είναι μόνο οι Ισπανοί. Οι

ντόπιοι στην Αθήνα πραγματοποίησαν κηδείες για τις νεκρές γειτονιές τους. Οι αρχές στην Ιαπωνία έστησαν φράχτη για να χαλάσουν μια δημοφιλή θέα του όρους Φούτζι και να εμποδίσουν τη συγκέντρωση τουριστών. Σύντομα, για τους επισκέπτες μιας ιστορικής γειτονιάς στη Σεούλ θα ισχύσει απαγόρευση κυκλοφορίας στις 5 το απόγευμα.

Στα βάθη της πανδημίας της Covid-19 πολλοί προέβλεψαν ότι ο τουρισμός δεν θα επέστρεφε ποτέ. Τώρα, όμως, οι παραθεριστές επιστρέφουν. 

Σύμφωνα με τον UN Tourism, έναν πολυμερή οργανισμό, φέτος τα ταξίδια θα αγγίξουν το 1,5 δισ., λίγο παραπάνω από το 2019. Το δολάριο, μετρούμενο έναντι ενός καλαθιού νομισμάτων, αξίζει περισσότερο από κάθε άλλη φορά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, εκτός από μια τετράμηνη περίοδο το 2022 – πράγμα που σημαίνει ότι οι Αμερικανοί είναι ιδιαίτερα πρόθυμοι να ταξιδέψουν. Αυτό θα έπρεπε να είναι  δώρο για τις πόλεις και τις χώρες που επισκέπτονται. Οι τουρίστες φέρνουν χρήμα και χρησιμοποιούν ελάχιστα τις υπηρεσίες που χρηματοδοτούνται από τους φορολογούμενους. Πράγματι, οι αξιωματούχοι των κεντρικών τραπεζών και των υπουργείων Οικονομικών καλωσορίζουν σιωπηλά τις εισροές, ακόμα και όταν οι πολιτικοί πιέζονται από τους ψηφοφόρους να «τιμωρήσουν» τους τουρίστες (με φόρους) και να περιορίσουν τον αριθμό των αφίξεων.

Γνωστά σημεία στην Ευρώπη βλέπουν τον αριθμό των επισκεπτών να αυξάνεται κατακόρυφα. Τα ταξίδια στην Ελλάδα, την ταχύτερα αναπτυσσόμενη αγορά στη νότια Ευρώπη, αυξήθηκαν κατά ένα πέμπτο το πρώτο τρίμηνο του 2024, σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Οι δαπάνες των επισκεπτών στην Πορτογαλία προβλέπεται να είναι φέτος 20% υψηλότερες από ό,τι το 2019. Για να βρει κανείς ακόμα πιο εντυπωσιακή ανάπτυξη πρέπει να τολμήσει να πάει στις αναπτυσσόμενες χώρες, και πολλοί το κάνουν. Περισσότεροι από τους μισούς από τους δέκα ταχύτερα αναπτυσσόμενους προορισμούς βρίσκονται σε αναδυόμενες αγορές, όπου οι επισκέπτες μπορούν να έχουν καλύτερη σχέση με τα χρήματά τους, ενώ οι τουριστικές βιομηχανίες δημιουργούνται από το μηδέν. Ο αριθμός των παραθεριστών στην Αλβανία και στη Σαουδική Αραβία διπλασιάστηκε το πρώτο τρίμηνο του 2024, σε σύγκριση με πέντε χρόνια πριν. Οι αφίξεις στη Δομινικανή Δημοκρατία και την Τουρκία έχουν επίσης εκτοξευθεί (βλ. διάγραμμα).

Ο τουρισμός αντιπροσωπεύει το 3% του παγκόσμιου ΑΕΠ, το 6% του διασυνοριακού εμπορίου και απασχολεί τόσους ανθρώπους όσοι ζουν στην Αμερική, πράγμα που σημαίνει ότι η επέκτασή του θα αναδιαμορφώσει την οικονομική δραστηριότητα και θα διευκολύνει τους κρατικούς προϋπολογισμούς. Οι οικονομίες της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας αναπτύχθηκαν όλες με ρυθμό 2% ή υψηλότερο πέρυσι, έναντι μέσου όρου 0,4% σε ολόκληρη την ΕΕ. Λαμβάνοντας τον ευρύτερο δυνατό ορισμό, περίπου το 20% της οικονομίας της Αλβανίας βασίζεται πλέον στους τουρίστες, δύο ποσοστιαίες μονάδες πάνω από πέντε χρόνια πριν. Στη Σαουδική Αραβία, η συμβολή του τουρισμού στο ΑΕΠ αυξήθηκε κατά ένα τρίτο τον τελευταίο χρόνο. Οι διακοπές είναι σοβαρή επιχειρηματική δραστηριότητα.

Ο τουρισμός, όπως κάθε εξαγωγή, δημιουργεί εθνικό εισόδημα. Σε αντίθεση με τους καταναλωτές άλλων εξαγωγών, οι τουρίστες ταξιδεύουν στη χώρα προέλευσης για να καταναλώσουν τα προϊόντα και όχι το αντίστροφο. Αγαθά και υπηρεσίες που κανονικά δεν είναι, όπως μια paella στην παραλία, γίνονται εμπορεύσιμα. Στα περισσότερα μέρη, οι ξένοι θαμώνες θα πληρώσουν φόρους κατανάλωσης, ενώ θα χρησιμοποιήσουν ελάχιστες δημόσιες υπηρεσίες – εκτός κι αν οι γαρίδες αποδειχθούν μπαγιάτικες. Παρόλο που υπάρχουν αυξημένα κόστη, όπως η απαίτηση για πρόσθετη αστυνόμευση το καλοκαίρι, υπάρχουν και αυξημένα οφέλη, όπως οι τουρίστες που πληρώνουν για εισιτήρια τρένων σε περιόδους εκτός αιχμής, όταν διαφορετικά τα βαγόνια θα μπορούσαν να είναι άδεια.

Το πρόβλημα είναι ότι τα υψηλότερα φορολογικά έσοδα προσφέρουν διάχυτα οφέλη, ενώ το κόστος του τουρισμού είναι συγκεντρωμένο. Στη Βαρκελώνη οι κάτοικοι ενοχλούνται από τα πλήθη, τους βρώμικους δρόμους και τις υψηλότερες τιμές, καθώς και από τα καταστήματα που πωλούν κάνναβη και κακόγουστα σουβενίρ. Η κατάσταση στη Μαγιόρκα είναι «αφόρητη», λέει η Joana Maria, η οποία οργανώνει τοπικές αντιτουριστικές διαμαρτυρίες. Σε περιόδους αιχμής, ο πληθυσμός του νησιού μπορεί να διογκωθεί από 1 έως 1,4 εκατ.

Ορισμένοι οικονομολόγοι ανησυχούν επίσης. Καθώς ο τουρισμός ανθεί, προσελκύει μεγαλύτερο μερίδιο κεφαλαίου και εργασίας. Οι επικριτές το παρομοιάζουν με ένα είδος “ολλανδικής ασθένειας”, όπου η ταχεία ανάπτυξη σε έναν εξαγωγικό τομέα εμποδίζει την ανάπτυξη άλλων κλάδων υψηλότερης προστιθέμενης αξίας. 

Σύμφωνα με τον Giuseppe Di Giacomo του Πανεπιστημίου του Λουγκάνο και τον Benjamin Lerch του ελβετικού υπουργείου Οικονομικών, η ανάπτυξη των τουριστικών επιχειρήσεων της Ιταλίας από το 2010 έως το 2019 μείωσε τη ζήτηση για εκπαίδευση, με αποτέλεσμα τα ποσοστά εγγραφής και ολοκλήρωσης των σπουδών στα πανεπιστήμια να μειωθούν. Το να σερβίρεις πίτσες σε πεινασμένους τουρίστες φαίνεται ένας πολύ καλός τρόπος για να τα βγάλεις πέρα στην ηλικία των 20 ετών- στην ηλικία των 40 ετών ένας κουρασμένος σερβιτόρος μπορεί να εύχεται να είχε σπουδάσει. Ο τομέας των διακοπών βασίζεται σε πολλούς κακοπληρωμένους εργαζόμενους, των οποίων η παραγωγικότητα αυξάνεται αργά – πράγμα που σημαίνει ότι θα ήταν μια ιδιαίτερα κακή επιχειρηματική δραστηριότητα για τις αναπτυσσόμενες χώρες.

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θέλουν να στρέψουν την έκρηξη προς όφελός τους και να κρατήσουν τους ντόπιους ευχαριστημένους. Από το Portimão, ένα υπέροχο παραθαλάσσιο μέρος στην Πορτογαλία, μέχρι το Poole, το οποίο έχει επίσης παραλία και βρίσκεται στη Βρετανία, οι πόλεις σε όλη την Ευρώπη βάζουν τους επισκέπτες να πληρώνουν περισσότερους φόρους, ώστε να ρυθμίσουν την πρόσβαση και να βελτιώσουν τις υποδομές. Ορισμένες θέλουν να προσελκύσουν πλουσιότερους επισκέπτες, ενώ άλλες θέλουν να μειώσουν εντελώς τον αριθμό των επισκεπτών. Οι επιβάτες των κρουαζιερόπλοιων είναι συχνά ανεπιθύμητοι, καθώς συνωστίζονται στους δρόμους χωρίς να έχουν την ευπρέπεια να πληρώσουν για ξενοδοχεία ή εστιατόρια. Η Ελλάδα σχεδιάζει να θέσει ανώτατο όριο στον αριθμό των θέσεων ελλιμενισμού το 2025, αφού οι αφίξεις επιβατών αυξήθηκαν κατά 50% πέρυσι. Όπου τα ενοίκια είναι υψηλά, όπως στη Βαρκελώνη και τη Λισαβόνα, οι κυβερνήσεις προσπαθούν να περιορίσουν τις βραχυχρόνιες μισθώσεις.

Σε ορισμένα μέρη, οι τουριστικοί φόροι είναι πολύ αποτελεσματικοί. Η αλματώδης ανάπτυξη στις αναδυόμενες αγορές είναι εν μέρει το αποτέλεσμα των ταξιδιωτών που αναζητούν ευκαιρίες. Αυτοί οι προορισμοί τείνουν να μην διαθέτουν μουσεία με τα λάφυρα του κόσμου ή μοναδικές παραστάσεις στο Μπρόντγουεϊ. Αντίθετα, συχνά προσελκύουν επισκέπτες με προσφορές που είναι πιο εύκολο να υποκατασταθούν, δηλαδή παραλίες και ποτά.

 Ο Festus Fatai Adedoyin του Πανεπιστημίου του Μπόρνμουθ και οι συν-συγγραφείς του διαπίστωσαν ότι σε ένα τέτοιο σημείο, τις Μαλδίβες, κάθε αύξηση των φόρων κατά 10% μειώνει τις αφίξεις κατά 5,4%, πλήττοντας μια βιομηχανία που συνεισφέρει σχεδόν το ένα τρίτο του ΑΕΠ.

Αντίθετα, σε μέρη με μοναδικά αξιοθέατα, οι φόροι είναι λιγότερο πιθανό να αποτρέψουν τους τουρίστες. Μέσα σε ένα πλήθος επισκεπτών έξω από ένα σπίτι που σχεδίασε ο Antoni Gaudí, ο διάσημος Καταλανός αρχιτέκτονας, η Nina Tavolder, μια Καναδή, λέει ότι δεν πτοήθηκε από τη χρέωση των 4-7 ευρώ (4-8 δολάρια) ανά διανυκτέρευση. Επέλεξε τη Βαρκελώνη για τον πολιτισμό, το φαγητό και τη νυχτερινή της ζωή: «Δεν θα σκεφτόμασταν ποτέ να μην έρθουμε εξαιτίας του φόρου». Μια μελέτη του 2019 από τον Song Haiyan του Πολυτεχνείου του Χονγκ Κονγκ και τους συν-συγγραφείς του διαπίστωσε ότι οι υψηλότεροι φόροι  στα αεροπορικά εισιτήρια, δεν επηρέασαν τις συνολικές δαπάνες, απλώς μετατόπισαν τους προϋπολογισμούς. Όσοι πλήρωναν περισσότερα για πτήσεις, στη συνέχεια ξόδευαν λιγότερα σε ξενοδοχεία και γεύματα. Όπως λέει ο Jordi Valls, ένας από τους αντιδημάρχους της Βαρκελώνης, η ροή των τουριστών είναι «ασταμάτητη».

Παρόλο που οι τουρίστες είναι απίθανο να σταματήσουν να επισκέπτονται το νησί λόγω της αύξησης των τιμών, ενδέχεται να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο το επισκέπτονται. 

Η Βενετία πειραματίστηκε με μια χρέωση εισόδου 5 ευρώ για τους ημερήσιους επισκέπτες αυτό το καλοκαίρι, την οποία σκέφτεται να διπλασιάσει, με την ελπίδα να ενθαρρύνει τους επισκέπτες να διανυκτερεύσουν. Οι Ιάπωνες αξιωματούχοι, εν τω μεταξύ, επέβαλαν την 1η Ιουλίου τέλος συμφόρησης 2.000 γιεν (13 δολάρια) σε ένα πολυσύχναστο μονοπάτι πεζοπορίας στο όρος Φούτζι, σε μια προσπάθεια να στρέψουν τους τουρίστες σε άλλες διαδρομές και να ελαφρύνουν την περιβαλλοντική επιβάρυνση. Η Κοπεγχάγη προσφέρει στους τουρίστες που χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς και βοηθούν στη διατήρηση της καθαριότητας της πόλης δωρεάν γεύματα και κάρτες μουσείων.

Αξίζει να προσπαθήσουμε να κάνουμε τον τουρισμό να λειτουργήσει, αντί να γίνουμε όσο το δυνατόν λιγότερο φιλόξενοι. Εάν οι επισκέπτες αυξήσουν τις τοπικές τιμές, θα αυξήσουν και τους μισθούς, σημειώνει η Chloe Parkins της εταιρείας συμβούλων Oxford Economics. Οι κυβερνήσεις μπορούν να κάνουν περισσότερα για να διαχειριστούν τις αφίξεις, τόσο με την κατασκευή υποδομών όσο και με τη χαλάρωση των κανόνων σχεδιασμού. Τα ενοίκια δεν θα αυξάνονταν τόσο γρήγορα στη Βαρκελώνη, για παράδειγμα, αν η προσφορά κατοικιών ανταποκρινόταν στην ξένη και την τοπική ζήτηση. Η ιστορία δείχνει ότι τα έσοδα από τον τουρισμό μπορούν να επενδυθούν σε υποδομές και τομείς υψηλότερης προστιθέμενης αξίας, όπως συνέβη στην Ιταλία και, πιο πρόσφατα, στο Μεξικό. Τελικά, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι καλοκαιρινές διακοπές μπορούν να είναι απολαυστικές για όλους.

© 2024 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com